LEE- Şehir ve Bölge Planlama Lisansüstü Programı
Bu topluluk için Kalıcı Uri
Gözat
Çıkarma tarihi ile LEE- Şehir ve Bölge Planlama Lisansüstü Programı'a göz atma
Sayfa başına sonuç
Sıralama Seçenekleri
-
ÖgeDesign and modelling of urban development areas with reference to historical settlements: case of Korça( 2020) Zeka, Egin ; Yüzer, Mehmet Ali ; 629122 ; Şehir ve Bölge PlanlamaThe city is a very complex phenomena, comprised of dynamic and non-linear relationships among various components. History shows the development of different concepts of urbanism in various contexts. Some of them reach successful compositions while some others fail in terms of providing a proper interrelationship between different environments. This depends mostly on two different approaches in the process of developing cities. The first one is a bottom-up approach, which provides ground for many actors in the process of generating settlements. On the other side, there is the top-down approach, which imposes the willpower of designers, technocrats or governors. The first one is based on a complex adaptive and flexible system that gives importance to the process, while the other considers the design as an end product, based on master planning. Especially after the industrial revolution, many cities around the world developed in a top-down approach based on the modern planning principles, producing very standard, static and monotonous urban typologies, far away from rich, dynamic and complex traditional patterns. In this context, there is a broad literature and discourse that suggests that historic cities are more successful in many aspects and there are many lessons we can learn from these settlements. The concept of this thesis is based on this approach, trying to identify the ways of learning from vernacular, self-organized settlements. It supports the idea that traditional cities are very successful on embracing a much more comprehensive and complex process, which includes many actors, is respectful to local values, and responds to the needs of the communities. This approach claims that vernacular urbanism was capable to establish a complex set of relationships, producing a coherent, good working system, and creating an 'organized complexity', a 'spontaneous order'. In this context, the main aim of this research is to emphasize the importance of bottom-up and inclusive approach in the process of building cities, by analyzing the complexity of non-planned settlements and extracting some features of their rich and dynamic patterns. Moreover, it tries to develop a method that proposes a guideline for interpreting these principles in the process of designing and building new settlements. The thesis raises the following hypothesis: Hypothesis 1: The spatial elements that determine the structure of historic settlements have a systematic relationship within themselves and among each-other. Hypothesis 2: The features of spatial composition in traditional settlements can be measured and used as design parameters for possible future urban developments. Hypothesis 3: Taking references from traditional settlements in the planning and design process of new urban areas is very significant to maintain (sustain) the urban memory of a place The study area is located in the city of Korça and consists of an historic neighborhood near the central zone. The neighborhood is used as a unit for the above-mentioned analyses. This settlement started to develop and consolidate during the Ottoman period. It is built in a spontaneous process, as a product of many individual actions that form a complex and coherent whole. Nowadays, although gone through some transformations and adaptations, it maintains many features of the traditional urban fabric. The neighborhood is organized in an organic pattern of streets and plots. It consists mainly of low-rise courtyard houses, forming a compact urban texture. The morphological elements provide a dynamic pattern and a rich spatial experience with narrow curvilinear streets, fragmented by small plazas and surrounded by small compact housing units. In order to elaborate further the hypotheses, the study uses a hybrid methodology which is implemented in the analyses of a historic neighborhood in the city of Korça, as the case study. This methodology includes three different types of analyses: pattern language analyses, fractal dimension analyses, and geometrical measurements of physical morphology in the study area. Firstly, the study uses some of the pattern language principles, developed by Christopher Alexander. These analyses are helpful to find out if study area possess 'the quality without a name', as defined by Alexander (1979). This quality is very fundamental to create a living, rich, dynamic, coherent, complex environment which responds to the user needs. The second analysis focuses on a procedure that implements the measurement of the fractal dimension of various morphological units in the study area. The fractal dimension concept is very useful to analyze the organic settlements and understand if there is an order and a coherence in their spatial organization. The final section of analysis deals with geometrical measurements in order to identify some physical features related with spatial organization in the neighborhood. These measurements are important not only to identify some spatial attributes of urban space but also, they are very useful to establish a set of rules that can be integrated in any possible future model for urban development. The main results and outputs of this research can be summarized in the following statements: The historic neighborhood in the city of Korça is a typical example of a settlement generated through a long process of self-regulation. Like many other vernacular settlements, it possesses many qualities that create a sustainable, working and efficient environment. Through pattern analyses the study shows that the neighborhood has 'the quality without a name', as defined by Alexander, which establishes an urban habitat that is generative, living, dynamic, rich, beautiful, authentic, systematic and is close to human and nature. Fractal analyses in the settlement show clearly that there is a systematic relationship within and among different morphological units. Similar values of fractal dimension extracted from analyses are evidence of this systematic relationship and the strong coherence in the urban fabric. Some physical features of the spatial composition in the study area can be measured, although it has an organic pattern. These measurements cane be used as parameters in the design process of new urban zones. These parameters can act just as a helping tool in the complex and long process of designing and building new settlements which should include many other actors such as: planners, architects, designers, engineers, other professionals, stakeholders, community etc. These parameters can be integrated in a computed model that can produce many alternatives with high complexity and systematic relationship among different parameters. The study proposes a guideline (framework) by explaining the steps that can be followed for building a possible computational model. The results of analyses and the parameters used in the guideline are contextual to the city of Korça, but the same methodology can be implemented also in other contexts that can produce different results. This research tries to identify firstly the way of understanding the features of vernacular settlements and then using these parameters as reference for generating new settlements. This is an important issue for being contextual and sustaining the urban memory in a city.
-
ÖgeFinancing urban rail investments via urban development( 2020) Cengiz, Elif Can ; Çelik, Hüseyin Murat ; Alpkökin, Pelin ; 635585 ; Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim DalıThe impact of railway stations on the housing prices in the surrounding area has been investigated by numerous studies. Literature suggests that railway stations have significant impact on the surrounding land values. However, there is no agreement amongst these studies as to whether this impact is positive or negative. Some scholars claim that due to increase in accessibility railway stations have a positive impact on the surrounding property prices. On the contrary some claim that due to the nuisance effect rail stations have a negative impact on the properties in close vicinity of the station. The common part of these studies is that the impact varies depending on the type of the transit system. The nuisance effect is generally experienced in LRT corridors, since their stations and routes are mostly on the surface. The nuisance effect such as noise, vibration and visual pollution created by these systems can be seen in many cities. However, elements of heavy rail systems are generally located underground, so the nuisance effect is only experienced during the construction stage of the system which can be tolerated for the sake of the service it will provide after completion. The studies conducted on the impact of metro systems on the housing market of the surrounding area concluded that the impact is positive even at very close locations to stations. In this study the selected rail corridor is a metro project, therefore the impact of stations is accepted as a positive one. The case study area selected is Istanbul, because it has the largest rail network of all the cities in Turkey. Furthermore, Istanbul has not been studied in this context before. The city needs further rail investments and has projects lined up for future rail network extensions. However, it has no money to realize these projects. In the first part of the study the monetary impact of stations on the housing market is calculated. In the second part a methodology is developed how this increase in property value can be retrieved from property owners for the financing of rail projects. This study is designed as a comparative study with a 'before' and 'after' analysis of the same area. One survey should be collecting the selling prices of apartments in the surrounding area before the rail system is built and the other after the rail system is in place. However, with the data available it was not possible to carry out a before and after analysis. Thus two case study areas with similar characteristics were selected: the after case being a metro system in operation, the other a proposed metro project which is currently under construction. A similarity check was conducted in order to demonstrate that in terms of this analysis these two cases are identical. Lastly, the before and after analyses were conducted on the basis of the selected study areas. In this study the hedonic price model is used. There are many studies which investigate the impact of railway stations on the surrounding housing market, and different models are used to conduct these calculations. However, the hedonic price model is one of the prominent models amongst them. The data available made the use of the hedonic price model more suitable for this study. Other studies use difference-in-differences for the calculations, and the GWR model uses a public database. The public data on housing is unfortunately not reliable; therefore the necessary data for this study was obtained by conducting on-site questionnaire surveys. Due to budget and time constraints the questionnaires were conducted with real estate agents working in areas around the stations of the rail system instead of property owners who are selling their apartments. The case study was selected on the basis of certain criteria. Firstly, rail system projects in Istanbul were listed. Out of these only the metro projects were chosen, the rest was eliminated, and only metro projects of 10 to 20 km lengths were selected as potential case studies. Metro projects with a length of less than 10 km were eliminated from the study since they would not provide sufficient data for the analysis. Similarly, metro projects longer than 20 km were also eliminated, since it would be very hard to handle them. Out of the remaining projects a project was selected on the basis of potential ridership figures per km, namely the Ataköy-İkitelli metro project which has a 13 km route length and 11 stations. In order to perform the before and after analysis, another rail system corridor, the Esenler-Kirazlı corridor was selected. This case study area was demonstrated to be similar with the Ataköy-İkitelli metro corridor in terms of housing and population characteristics. The questionnaire contained questions on apartment selling prices and characteristics of the apartments. As the questionnaire was conducted with real-estate agents and not the owners themselves, the social data on the owners and their family structure, education level, socio-economic status and family characteristics was not collected. The data obtained was modeled using the hedonic price model, then the coefficient of distance was used to estimate the value increase around the Ataköy-İkitelli metro stations. After calculating the estimated value increase around the Ataköy-İkitelli metro corridor, as the second part a methodology was developed to collect some part of this increased value from property owners in the form of a tax. This is not a new form of tax; it has long been used in the world under different names such as special assessment, betterment tax, LVT and value increment tax. The names are different but the aim is the same. If after a public investment a property owner has a financial gain on his/her property, he is expected to share the profit with the community by contributing to the capital cost of other projects. One of the main reasons for collecting this tax from property owners is to create money for funding further rail investments in Turkey. Without such a tax, the property owners will profit from a public investment funded by all citizens' taxes. Taxation of such capital gains will also help limiting urban rent.
-
ÖgeNeoliberal ekonomi politikalarının planlama kurumsal yapılandırmasına etkisi: Konut arsası geliştirme süreci bağlamında bir analiz( 2020) Uyanker, Güneş ; Elif Alkay ; 620588 ; Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı ; Urban and Regional PlanningKonut arsası sunusu, planlama disiplinin geniş bağlamda tartıştığı ve ekonomi politikalarıyla doğrudan ilişki kuran en önemli konularından biridir. Bir yandan nüfus ve yerel dinamiklerin etkisiyle tetiklenen kentsel gelişme ve ekonomi politikaları sununun büyüklüğü ve formunu belirlerken, öte yandan bu gelişmeden en yüksek faydayı sağlamayı bekleyen arazi sahipleri ve inşaat şirketleri göz ardı edilemez bir baskı unsuru olmaktadırlar. Tüm bunların yönlendirilmesinde devlet en etkin rolü üstlenmekte ve müdahalelerini kurumlar ve yasalar aracılığıyla yürütmektedir. Türkiye örneğinde, 2002 sonrası kendisinin de konut arsası sunusunda temel aktörlerden biri haline geldiği devlet, neoliberal ekonomi politikalarının hakimiyetinde konut arsası sunusunu nasıl yönlendirmektedir? Başka bir deyişle, Türk planlama sistemi yapısal olarak konut arsası sunusunda karşılaşılan problemleri çözme kabiliyetine sahip midir? Devletin planlama sisteminin gücü ve araçlarını kullanarak mevcut bir problemi çözmek yönündeki müdahalelerinin yarattığı sonuç(lar) nelerdir? Bu araştırma soruları çalışmanın kavramsal çerçevesini ve araştırma yöntemini belirlemiştir. Mevcut durumun yapısal analizi Yeni Kurumsal İktisat teorisi bağlamında kavramsallaştırılmış ve yapılmıştır. Yeni Kurumsal İktisat, neoklasik iktisadın kurumları ihmal ettiği gözleminden yola çıkarak önemli olanın devlet tarafından yaratılan kurumların doğası ve kurumların tanımladığı kurallar olduğu noktasına vurgu yapar. Hatta kurumlar bir toplumun gelişmesine yol açarken bazı durumlarda geri kalmışlığın temel nedeni olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu bağlamda çalışmada konut talebinin karşılanmasına yönelik olarak devletin planlama aracılığıyla yarattığı konut arsası sunusunda kurumsal yapı ve yasal düzenlemelerin incelenmesinde kurumlar ve kuralları odak alan yaklaşımından yararlanılmıştır. Zira kentsel mekândaki müdahaleler, kurumsal yapı ile doğrudan ilişkilidir. YKİ'ye göre oyun ve oyuncuların iyi kurgulanması, birey davranışı, toplumsal yapı, siyasal otoritenin önemi, sınırlı rasyonalitenin varlığı, farklı disiplinlerle birlikte değerlendirme, mülkiyet haklarının tam olarak tanımlanması ile belirsizlikler ve işlem maliyetleri azalacaktır. Böylelikle kaynaklar verimli kullanılacak ve öngörülebilir piyasalar oluşacaktır. Konut arsası sunusuna odaklanabilmek üzere sadece konut projesi barındırması, belirsizliklere daha fazla yer verebilmek amacıyla tamamlanması uzun süren ya da bitmemiş olan bir konut projesinin varlığı, belirsizliklerin çözümünün daha kritik olduğu, kamuoyuna yansımış bir konut projesi olması, tek bir konut projesi seçilerek aynı konut arsası geliştirme sürecine farklı kurumların bakış açıları, strateji ve müdahalelerini anlamaya olanak tanıması sebepleriyle İstanbul'da gerçekleştirilen Fikirtepe Projesi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Yöntem olarak ise doküman analizi ve derinlemesine mülakat benimsenmiştir. Özellikle de mülakatlar aktörlerin konut arsası sunusuna yönelik kararlarının ve eylemlerinin nedenselliklerini anlayabilmek ve en nihayetinde çözümleme yapabilmek amacıyla önemli görülmektedir. 2000'ler sonrasındaki planlama mevzuatı ve kurumsal yeniden yapılandırmaya yönelik düzenlemeler geniş bir doküman analizine tabi tutulduğunda, devletin konut arsası sunusunda kendini yeniden ölçeklendirdiği ve en güçlü aktörlerden biri olarak belirdiğini söylemek mümkündür. Yeni Kurumsal İktisat teorisiyle uyumlu olarak, doküman analizi, konut arsası sunusunda, kurumsal ve yasal düzenlemelerin iyi kurgulanmadığı durumda enformalite, karşılıklılık ilişkileri ve plan dışı taleplerin arttığını göstermektedir. Olağan kurallar ve ilkeler dahilinde çözülemeyeceği düşünülen problemlerin geniş yetkilere sahip kurumlarca aşılabileceği düşünülmüş ancak bir bütün olan kurumsal yapı içerisinde böyle bir metot ile belirsizliklerin minimize edilemediği, aksine olağan ilkelerle yarattığı çelişkiler sonucu belirsizliklerin artırıldığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla kamu kurumları, aksayan süreçlere yönelik uygulama çözümleri üretse de son tahlilde Yeni Kurumsal İktisat'ın kurumların işletilememe durumunda öngördüğü gibi kurumsal yapılandırmadaki belirsizlikler piyasa belirsizliklerine dönüşmüştür. Sonuç olarak Fikirtepe Projesi tam rekabet ve tam bilgilenmenin olduğu etkin piyasa koşullarında gerçekleştirilememekle birlikte plan öngörüleri doğrultusunda da ilerletilebilen bir konut projesi niteliği taşımamaktadır. Burada kritik olan ise bu süreçte oluşan tüm belirsizliklerin çözümü için gerçekleştirilen kamu merkezli müdahalelerin kurumsal kapasitenin yokluğu sebebiyle daha da artmış olmasıdır. Belirsizliklerin üç ana kaynağı ise kamunun süreçte baştan itibaren sorumluluk alarak temel yasaları işletmede ve güven zeminini oluşturmada etkin olmaması, (ada bazlı dönüşüm kararı, özel proje alanı ilanı, taslaklar üzerinden beş yılda tamamlanan donatı alanı tasarımı gibi) esnek bırakılan planlama süreçleri ve mülkiyet sorunlarıdır.
-
ÖgeQuantitative evaluation of airport driven urban development model: Case of Istanbul airport(Fen Bilimleri Enstitüsü, 2020) Seifloo, Torkan Borna ; Yüzer, Mehmet Ali ; 652861 ; Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim DalıGlobally, urban dynamics and their impacts have led to changes in the structure and function of the urban area. Urban transformations are multidimensional developments. These changes can transform the immediate neighborhood where the change has happened and continuously lead to the whole metropolitan area. Thus, cities have turned into the nodal points of global change (Zhang, 2016). Many factors have driven the transformation of land-use changes in urban areas. The most significant spatial and economic factors are airports that are transformed from transportation nodes into urban centers. These include the airport operator's need to create additional revenue streams for profit-seeking and counter-cyclical business reasons. Industry's pursuit of affordable and accessible urban land lead to the globalization of supply chain management and growth of immediate manufacturing and distribution, the developing role of e-commerce and logistics, the growing part of airports as meeting places for social and commercial-aim interactions, and the emergence of airports as gateways (Kasarda, 2001). Airports shape and affect the whole system in regional and metropolitan scale. These effects speared out through the entire system and develop transportation links, and consequently, it makes up new nodes along with further development paths. Though, these developments differ depending on regional and metropolitan economic and spatial planning strategies. Istanbul, the biggest city of Turkey, has started growing both economically, demographically, and spatially after the new airport construction. In defining Istanbul's spatial development tendencies and forming future scenarios, the development model of the area should be taken into consideration. In planning, during either future land use or transportation centered land use estimation, several views on land use, functional relations, or organizations have suggested in different periods. Planning and the preplanning of settlements depend on certain principles. These features will be defined in detail in the literature review section. Three main principles have been accepted in land use models developed in several periods which affects individual's life cycle in an urban area. The first one is the organization of urban land use from city centers to the rings through outwards (the Concentric Model); In the second model, the land use expands radically, open from the center to the sides. The third one is the spread of land use by cores that promote accessibility in the settlement. Therefore, to support the relations between different features used in the cellular automata (CA) method, which aims land use estimations, three samples related to these models are examined. At the end of the 1980s, the development of computer programs (GIS) that can save and process data in a computer, from that time, land use estimations and evaluations have expanded enormously. In this study, factors affecting the land use developments, determined by literature studies, questionnaires, and expert opinions, are supported by using spatial data, existing land uses, and other active factors. The quantitative data and final models will define airport development tendencies and will demonstrate if it will follow any development concept model in regional and metropolitan scale. In this study, by including natural, physical, economic and human environment data and using the developed model (APELUM), it is aimed to make predictions and simulate the effect of "airport function" on regional and urban development. In this study the first chapter includes the methodology, aim of the study, and hypotheses. The second chapter evaluates urban growth theories, airport-driven urban development, and concept models. This section explains the quantitative evaluation of land use development, the aviation-driven estimation models relating to regional economic competition, spatial economic dynamics, and its development process. By evaluating the economic and spatial dimensions of three sample studies, the third chapter analyzes the spatial and economic development dimensions of each case based on the development's effective dynamics. The fourth chapter will be based on Istanbul's spatial structure, development process, and airport connection. General spatial dimensions of Istanbul and its urban development strategy process and transportation relations will be evaluated. Istanbul grand airport location selection and are other planning criteria will also be explained in this section. In the fifth chapter, the leading factors' effect on the land-use tendencies of this unique environment (areas within a 20 km radius from Istanbul Airport) will be simulated in the ARCGIS environment and by using a quantitative method based on the Sieve analysis method by considering two scenarios based on user preferences and Istanbul municipality planning strategy planning. Data collection will be supported by conducting questionnaires. •This quantitative model and similar ones are useful tools for measuring effective factors on land-use changes •It generates quantitative estimations based on spatial data in the planning process of cities. •It can be useful to develop simulation models that make correlations between different features of measured tendencies. •It generates a layout for defining the development model of the airport. In this chapter development model of Istanbul airport based on the quantitative evaluations and simulations will be evaluated. In the last chapter, the whole process will be summarized in detail, providing a discussion of hypotheses, conclusions, and recommendations. The contributions of the Research will be defined.
-
ÖgeTürkiye'de yüksek hızlı tren hizmetinin şehirlerarasında ve şehirler üzerinde oluşturduğu sosyo-ekonomik ve mekânsal etkiler(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020-08-11) Baş, Ahmet ; Yüzer, Mehmet Ali ; 502122812 ; Şehir ve Bölge Planlama ; Urban and Regional PlanningTürkiye, 2001 ekonomik krizinden sonra sosyal, ekonomik ve kültürel hayatta gerçekleşen dönüşümlerle birlikte bir değişim yaşamıştır. Bu değişim, bireylerin hayat şartlarına eğitim, sağlık, seyahat, güvenlik, barınma gibi temel alanlarda sirayet etmiştir. Bu dönüşümün etki ettiği alanlardan biri de son 15 yıl içerisinde gelişme gösteren demiryolu ulaşım hizmetleridir. Ulaşım yatırımları; sosyal ve ekonomik gelişimlere çok yönlü katkılar sağlayan, yük ve yolcu taşımacılığıyla birlikte insanların sosyal ilişkilerini geliştiren, şehirle kırı birbirine bağlayan ve ulusal ve uluslararası yolculuk taleplerinin yerine getirilmesine hizmet eden önemli bir araçtır. Bu yönleriyle ulaşım yatırımları devletlerin kalkınmada öncelikli olarak yatırım yaptıkları alanlar olarak öne çıkmaktadır. Demiryolu taşımacılığı yatırım olarak pahalı, ancak uzun vadeli düşünüldüğünde hem bakım-onarım hem de hizmetlerin sunumu yönünden daha kârlı bir ulaşım seçeneğidir. Demiryolu yatırımlarının gerçekleşmesi zaman almakta ancak bir kez yatırım yapıldıktan sonra ilgili hizmetler uzun yıllar boyunca kullanıcılara hizmet vermektedir. Türkiye'de 2002 yılından sonra demiryolları için yeni bir dönem başlamıştır. Bu dönemde YHT inşası, ulusal politika olarak, merkezi hükümet tarafından belirlenmiş ve bu yönde kaynaklar ayrılmıştır. 2002-2020 yılları arasında Ankara-Eskişehir, Ankara-Konya ve Ankara-İstanbul şehirleri arasında 594 km'lik YHT hattı çift hatlı olmak üzere ya yeni bir hat olarak döşenmiş ya da mevcut hat rehabilite edilmiş; Ankara-Sivas ve Konya-Karaman hatlarının inşası tamamlanmış ve 2020 yılı sonunda hizmete geçmesi öngörülmüş; Ankara-İzmir hattına yönelik altyapı ve inşa çalışmaları da devam etmektedir. 2023 yılına kadar tamamlanacak YHT hatlarıyla birlikte yolcuların Türkiye'nin doğusundan (Kars), batısına (İzmir) YHT ile seyahat etmesi planlanmaktadır. Dünya genelinde YHT'nin hizmet verdiği ülkelere bakıldığında ekonomik olarak çoğunlukla gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde kullanıldığı görülmektedir. Bu durumun başlıca sebepleri; YHT hizmetinin sağladığı zaman tasarrufu, seyahat güvenliği ve uzun dönemde hizmet sunumundaki marjinal maliyetlerde yaşanan düşüklüğe bağlı kârlılıktır. YHT hizmetlerinin etkileri şehirlerin ötesine geçerek bölgeler ve hatta ülkeler arası düzeye çıkmıştır. Avrupa'da bütünleşik YHT hatları AB parlementosunda görüşülerek karara bağlanmıştır. Çin, 2005-2020 yılları arasında 35.000 km'den fazla YHT hattını faaliyete alarak Asya'nın doğu ucunda yeni bir ulaşım sistemi kurmuştur. Gelişmekte olan Fas, Malezya, İran, Hindistan gibi ülkelerde YHT hatlarının bir kısmı inşa edilmiş, bir kısmının inşaatı da devam etmektedir. 2020 yılı itibariyle yaklaşık 52.000 km'den fazla YHT hattı 21 farklı ülkede yolcu taşımakta, 13.000 km'den fazla hattın inşası da devam etmektedir. YHT hizmetlerinin; zaman, mekân, maliyet gibi farklı bileşenlerde sosyal, demografik ve ekonomik alanlarda etkileri bulunmaktadır. Bir diğer önemli etkisi de, son yıllarda büyük kentleşme ve fonksiyon çeşitlenmesiyle daha belirgin bir şekilde ortaya çıkan, arazi kullanımını değiştirmesi ve mekânsal etkileridir. Özellikle ulaşım hizmetlerine erişimde elde edilen kolaylık ve pazara erişim mesafesinin ve süresinin kısalığı insanları tren ve metro istasyonlarına, toplu taşıma merkezlerine, otobüs duraklarına ve garlarına, havalimanlarına yakın yerlerde yer seçimi yapmaya zorlamaktadır. Ayrıca bir YHT istasyonunun, garın ya da büyük ulaşım servislerinin bağlantı noktalarının bölgedeki varlığı yeni aktivite alanlarının oluşmasına, ticari canlanmaya ve sosyal gelişime-değişime sebep olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de uygulamaya geçmiş YHT hizmetlerini, benzer ülkelerle karşılaştırmak ve ülkede gelecekte yapılması planlanan hatlara girdi oluşturmaktır. Çalışma kapsamında Türkiye'de ilk uygulama örneği olan Konya-Ankara arası YHT hattının bölgeye ve kente olan sosyo-ekonomik ve mekânsal etkileri, objektif nicel verilerle, sayısal modeller üzerinden incelenmiş ve Mekânsal Etki Tahmin Modeli (METAM) geliştirilmiştir. Çalışma kapsamında Türkiye'de 2009 yılında faaliyete geçen YHT hatlarının 2018 yılına kadar geçen sürede durumu ülke ölçeğinde; yolculuk bilgileri, türleri, amaçları, seyahat süreleri ve istasyon erişilebilirliği yönünden ele alınmış ve ilk hatlardan olan Ankara-Konya hattı üzerinden YHT hizmetinin Konya şehrinde oluşturduğu etkiler sosyal, ekonomik ve mekânsal açıdan değerlendirilmiştir. METAM'da YHT hizmetlerinin etkilerini ölçmek için iki yöntem kullanılmıştır. Birinci olarak bölgeler arasında ve kent içinde erişilebilirliğe yönelik yaptığı etkiler seyahat süreleri üzerinden erişilebilirlik analizi yapılarak tespit edilmiştir. İkinci olarak mekansal etkilerin ölçülebilmesi için YHT hizmetlerini kullanan yolcularla yapılan saha çalışması sonucunda elde edilen verilerle, fayda analizleri yapılmış ve bu çerçevede kent içinde bireylerin yer seçimleri ve yolculuk tercihleri kantitatif olarak değerlendirilmiş, mekansal etkiler ortaya konmuştur. Mekânsal etkilerin gelecekte yer seçiminde ve arazi kullanımında ne tür değişiklikler oluşturabileceğine yönelik simülasyonun yapılmasında hücresel otomata yöntemi kullanılarak kent merkezinin farklı noktalarında oluşan değişimler tespit edilmiş ve CBS veri tabanında işlenerek geleceğe yönelik kestirimler yapılmıştır. Çalışma sonucunda YHT hizmetlerinin kullanıcılara zaman tasarrufu, güvenli ve konforlu seyahat imkânı sağlarken, ülkelerin ekonomik gelişmişliklerine katkıda bulunduğu; ulaşım hizmetlerinden faydalanan farklı bölgelerin erişilebilirliğini artırarak zengin sosyal ve kültürel faaliyetlerin oluşmasına ve karşılıklı etkileşmesine de zemin hazırladığı tespit edilmiştir. Çalışmanın birinci bölümü tezin amacı, yöntemi ve hipotezleri hakkında bilgiler içermektedir. İkinci bölümünde dünyanın farklı ülkelerinden YHT uygulama örnekleri literatür araştırmasıyla birlikte verilmektedir. Üçüncü bölüm, Türkiye'de faaliyette olan, inşaatı devam eden ve yapılması planlanan YHT hizmetlerini detaylı olarak incelemektedir. Ayrıca bu bölümde çalışma kapsamında YHT'nin etkilerinin ölçülmesi için üretilen modelin uygulandığı Konya ilinin sosyo-demografik, ekonomik ve ulaşım hizmetleri durumu da açıklanmaktadır. Dördüncü bölümde YHT'nin bölgeler arasında ve şehirler üzerinde etkisini ölçmeye yönelik geliştirilen METAM'ın detaylı açıklaması ve simulasyon sonuçları yer almaktadır. Beşinci bölüm çalışmanın sonuç bölümünü oluşturmakta ve genel değerlendirmeleri içermektedir.
-
ÖgeImpacts of climate change on tourism sector in Turkey: Challenges and future prospects(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021) Aygün, Aysun ; Baycan, Tüzin ; 663244 ; Şehir ve Bölge PlanlamaTourism has 10.4% contribution to global GDP and 10% to global employment that makes it one of the most critical economic sectors. The tourist motivation, destination choices and travel time decisions are the most questioned issues in tourism literature while climate change may change those dynamics. Climate is one of the factors in travel timing, type of tourism activities, destination and length of stay. Climatic attributes are especially important on climate sensitive and climate dependent tourism activities that require specific climate conditions. For example, winter tourism requires specific snow cover and weather conditions for sports tourism, trekking, hiking or climbing are preferred under specific climate conditions that ensures safety. The changing climate is expected to have inevitable social, economic and environmental consequences which the tourism sector itself will also face. Climate change and tourism have two-sided interaction; tourism activities especially transportation demand generate a great amount of greenhouse gas emission, on the other hand, tourism activities are highly sensitive to climate change impacts. Climate change will cause warmer temperatures, extreme weather events and precipitation change. The first impact, temperature increase, is expected to affect today's popular destinations that are attractive for their pleasant weather. Due to the increased temperatures those regions are projected to be too hot for tourism activities, have poor climate conditions and low comfort levels, consequently lose their attractive feature or the peak season of tourism may shift from summer season to fall and spring. On the other hand, northern regions are expected to have moderate and warm weather conditions that are suitable for tourism activities. This situation may create new popular destinations in the global market. The precipitation is less likely preferred by tourists during their visitation. The sudden, unexpected and strong variations on precipitation generates uncertainty and affects the tourist preferences. Extreme weather event is a threat to tourism destinations due to the safety and security concerns. Climate change will also have negative impacts on tourism industry such as loss of resources, biodiversity, less snow cover, sea level rise. The natural heritage, beaches and environmental assets are the important components of destination attributes that contribute to attractiveness and competitiveness. The loss of these attributes is expected to influence the preferences of tourists. The changing pattern of tourism flow and impacts on local tourism markets inevitably generate socio-economic problems in those tourism dependent countries such as unemployment, decreased income and poverty. Therefore, investigating climate change impacts on tourism gains great importance to adapt the climate change, eliminate the risks and benefit the potentials. Today, Turkey is one of the most popular tourism destinations in the world. Turkey has climatic, natural and environmental attractions that successfully have been valued in the tourism sector and achieved to be recognized in the global market. Turkey is vulnerable to climate change due to its geographic location in the Mediterranean region. Climate change projections on Turkey deduce 2-60C increase in temperatures especially in the summer period, 20% decrease in precipitation, and a longer warm period. According to researches, climate change will have adverse impacts on tourism sector, the popularity of the country as a tourism destination will diminish due to sea level rise, extreme weather events, the extreme hot waves, and loss of biodiversity and natural values. Both summer and winter tourism will be affected by these changes. The national strategic climate change plans mention the climate change impacts on tourism sector. There are also some studies focusing of specific destinations or tourism types and investigating climate change impacts on these areas and activities. Although the awareness of vulnerability of tourism sector to climate change has increased, there has no constructive step taken yet at national, local or academic level. A comprehensive perspective is missing in policy and strategy papers and literature. The impacts of climate change should be defined for each region, risks should be revealed and development strategies should be developed to eliminate the risks, mitigate the impacts and adapt to the changing conditions. From this point of view, this study mainly focused on: (i) "What are the impacts of climate change on tourism sector in Turkey in terms of regional challenges, international demand and socio-economic dynamics?" (ii) "How should be the roadmap of the sectoral development to manage climate change challenges; eliminate risks and benefit opportunities without jeopardizing the socio-economic structure?" The purpose of this study is to investigate the impacts of climate change on international tourism in popular tourism destinations in Turkey and provide a strategic roadmap. The objectives of the study are; (i) evaluating physical impacts of climate change in terms of changing comfort levels on popular tourism destinations in Turkey, (ii) investigating the reflections of these impacts on number of tourists, income and employment,(iii) revealing the different exposures to climate change by comparing different tourism destinations that have different climatic, geographic conditions as well as offer different tourism attractions and tourism types in Turkey, (iv) determining the most vulnerable tourism regions to climate change impacts, (v) addressing high risk regions (vi) highlighting opportunities that can be turned into benefit of destination's tourism industry, (vii) providing a tentative strategic framework for climate change responsive tourism development. In order to achieve this purpose, 30 tourism destinations in Turkey are included in the case study. While determining the case study cities, the number of tourists they host, their role in the Tourism Strategy Plan, tourism activities and geographic locations are taken into consideration. From different geographical regions, with different climatic character, having different tourism activities and attractiveness, 30 cities were selected. In order to evaluate the physical impacts of climate change on climate comfort levels, Tourism Climate Index (TCI) is used. The results of TCI analysis were used to estimate the potential impacts of climate change on international tourism demand. The model developed by Hein et al. (2009) assumes the climate as the only variable changing over time and the rest constant is used. The comparison between base year (1963-2017) and projected year (2019-2100) is revealed in terms of both climate comfort levels and the number of tourist/tourism demand. Finally, the socio-economic impacts of changing demand are evaluated by adapting Input-Output Analysis for national assessment and Ryan Short Cut Model for regional assessment. The results of the study reveal that the climate comfort levels are expected to decrease in the future up to 2100 comparing with today's climate conditions especially in summer period. On the other hand, comfort levels are projected to increase in winter period. Moreover, the impacts are different for each geographic region. There are highly vulnerable cities especially in coast line, and there are more resilient cities mostly located inland. Relationally, the demand in summer period is expected to decrease while the demand in winter is expected to increase. The coastal region is expected to be impacted negatively while inner Anatolia impacted slightly positive or neutral. Moreover, the seasonal shift is the most important outcome of the changing climate. The coastal tourism-dependent cities will be the most vulnerable areas under new climatic conditions. The socio-economic impacts of changing climatic conditions will be more intense for those tourism-dependent cities. The results reveal the regional opportunities for tourism investments and alternative tourism development. They also address the vulnerabilities and risks that can be managed through adaptation and mitigation strategies. Regarding these projected consequences, a proposal for climate change responsive tourism development plan is provided at the end of the study. This study highlights the climate change and tourism interaction, the impacts of climate change on Turkey's tourism industry from a comprehensive, comparative and multi-dimensional perspective and provides a roadmap to manage climate change impacts by revealing the regional potentials and vulnerabilities.
-
ÖgeYoğunluk ve sürdürülebilirlik ilişkisi: Kentsel enerjinin korunmasında kent formunun etkisi üzerine bir alan araştırması(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021) Uçlar Özdemir, Sevcan ; Aysan Buldurur, Mesture ; 663238 ; Şehir ve Bölge PlanlamaBugün Dünyada küresel ısınma, iklim değişikliği ve yüksek karbondioksit emisyonu ile oluşan tahribat, enerji tüketimindeki artışın giderek büyüyen bir sonucudur. Sanayileşmiş dünyanın geliştirdiği enerji yoğun yaşam tarzı, enerji tüketimini, temel yaşam ihtiyaçları ve geçim faaliyetleri seviyesinden çok daha öteye taşımıştır. Bu durum, nüfusun ve kişi başına enerji kullanımının, sonlu kaynaklara ve sınırlı bir kapasiteye sahip olan gezegenimiz üzerinde devam eden baskılarından kaynaklanmaktadır. Dünya nüfusunun, üretimin ve tüketimin kentsel alanlarda yoğunlaşması kentsel alanlar üzerindeki baskıyı giderek artırırken, sürdürülebilir kentsel gelişme modellerine duyulan ihtiyaç da belirginleşmektedir. Günümüzde dünya nüfusunun yarısına yakını kentsel alanlarda yaşamaktadır. Dünyadaki ekonomik faaliyetlerin önümüzdeki yıllarda da kent merkezlerinde yoğunlaşmaya devam etmesi muhtemeldir. Dolayısıyla sürdürülebilir gelişme yaklaşımlarının öncelikli ve acil olarak kentsel alanları hedef alması gerekliliği kaçınılmazdır. Bunun için de yaşam tarzlarının, şehirleşme politikalarının ve enerji kullanım alışkanlıklarının değişmesi gerekmektedir. Enerji, kentsel alanın en kritik kaynak akışlarından biridir. Fiziksel ve ekonomik sistemler için itici bir güçken, iklim değişikliğinin de temel nedenini oluşturur. Bu açıdan kentsel alandaki enerji ilişkilerini doğru anlamak ve enerji kullanımını doğru şekilde yönetmek kritik bir öneme sahiptir. Teknolojik ilerlemeler, enerji tüketimini azaltmada temel rol oynarken, kentsel ekonomilerin büyümesi ve konut sakinlerinin yaşam standardının yükselmesi, enerji tüketimini arttırmaya devam etmektedir. Sanayi, ulaşım, inşaat ve yapı sektörleri arasında, konut ve ticari binaları içeren yapı sektörünün, dünya enerji tüketiminin yaklaşık %30'unu oluşturduğu bilinmekte ve bu oranın giderek arttığı gözlemlenmektedir. Yapılar enerjinin ana tüketicileri olduklarından, binaların enerji verimliliği, sürdürülebilir bir kentleşme için zorunlu bir hedef olarak ortaya çıkmıştır. Yıllar önceki teknoloji ve malzemelerle üretilmiş olan binalar, ekonomik ömürlerinin uzunluğu nedeniyle varlıklarını sürdürmeye devam ederken, bugünün yaşam standartlarının beklentilerini karşılamak için daha fazla enerjiye ihtiyaç duymaktadır. Bu da sürdürülebilir kentsel alanlar yaratmanın en önemli gerekliliklerinden birinin enerji tüketimini en aza indirmek olduğunu göstermektedir. Yapı sektöründe en fazla enerji, yaşam alanlarımızda yüksek seviyede termal konfor elde etmek amacıyla ısıtma gereksinimleri için kullanılmaktadır. Yerleşim yerlerinin ısıl performansı, kentsel ölçekte ve bina ölçeğinde birçok farklı değişkenden etkilenmektedir. Literatürde, bu faktörleri ölçen birçok çalışma vardır. Bu çalışmalar göstermektedir ki, makro ve mikro ölçekte, yapıların iklim koşullarıyla uyumlu olarak doğru mekânsal konfigürasyonda ve morfolojik yapıda yerleşimi, enerji verimli kentsel alanlara ulaşmak için önemli bir anahtardır. Bu çalışmada, mevcut yerleşimlerin mevcut ısı enerjisi tüketimleri edinilerek, farklı kentsel ölçeklerde morfolojik yapı ile olan ilişkileri değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı kent formunun yoğunluğunun ısı enerji tüketimi ile olan ilişkisini, yapısal yoğunluğa referans olan morfolojik kriterler üzerinden inceleyerek ortaya koymak, şehir ölçeğinden bina ölçeğine değişen etkilerini inceleyerek daha sürdürülebilir yerleşim dokusunun özelliklerini tespit etmektir. İstanbul'dan seçilen farklı morfolojik karakterlere sahip mahalleler ile bu mahallelerden seçilen sokaklardaki ısı enerjisi tüketimleri, kendi ölçeklerindeki morfolojik karakterleriyle incelenmiştir. Literatürde kentsel form ve enerji tüketimine odaklanan çalışmaların genellikle tekil binalar ölçeğinde yapılan analizlerden ortaya çıktığı görülmektedir. Bu çalışmalar, teorik varsayımlara dayalı hesaplamalara atıfta bulunan simülasyon araçlarını kullanarak bir bina veya bina kümesini analiz etmektedir. Ancak mevcut bir kentsel alanda, gerçek enerji tüketim değerleri üzerinden yapılmış tekil binalara yönelik çalışmalar dışında üst ölçekli bir çalışmaya rastlanmamaktadır. Çalışmanın özgün kısmı, literatürde net bir şekilde ortaya konmuş olan kentsel formun yoğunluğu ile ısı enerjisi ihtiyacı arasındaki ters orantıyı, gerçekleşen ısı enerjisi tüketimleri üzerinden, sokak bazında bina kümesi ölçeğinden, mahalle ölçeğine kadar inceleyerek, gerçek insan davranışlarının söz konusu olduğu bir yaşam alanında ortaya çıkan sonuçların değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Bu çalışmanın sonuçları kentsel formun enerji verimliliği ve sürdürülebilirlik için önemli bir konuma sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Çalışmanın bulguları, daha sürdürülebilir bir gelişme için, yeni yerleşim alanlarında yeni kentsel tasarım kriterleri ve yönetim politikaları geliştirmenin olası bir yolunu sunmaktadır.
-
ÖgeModeling socio-spatial change: Impact of socio-technological factors on future urban space configuration(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021) Hamurcu Ulubaş, Aslı ; Terzi, Fatih ; 709826 ; Şehir ve Bölge PlanlamaWith the Information Age, physicality and virtuality are blending with each other and demanding for a new understanding of urban space. The ways of doing things, in other words the ways of living, are changing, and in return, the space needed for these actions to take place is going under a multi-dimensional metamorphosis. It seems that the multilayered networks of relations are gaining new and multiple attributes, features and spatialities. Form, function and meaning of space are under a (re)construction by these new multilayered networks of relations. Therefore, revealing the impact of advancements in new information and communication technologies (nICTs) on the urban space is becoming crucial to understand the socio-technological factors and their possible outcomes so as to fulfill the upcoming spatial needs of the society. Moving from this point of view, this study aims, first, to model the socio-spatial change, and second, to put forward how socio-spatiality is changing along with the developments in nICTs in the twenty-first century, and how socio-technological factors are affecting urban space in terms of formation of new urban functions/uses or spaces that will habit/suit/house these dynamics within the city. However, making generalizations on the circumstances of socio-technological factors might be misleading in case of taking action in urban regeneration processes, as cultural, economic, societal, and political dynamics differ among different geographies. Understanding the local dynamics of a certain case area is, in this manner, inevitable to speculate upon the future of that area. For this reason, Kadıköy historical city center in Istanbul, Turkey is chosen as the case study area as, today, it houses/hosts a variety of dynamic socio-cultural groups along with a variety of cultural, economic, physical, and soci(et)al circumstances. In this context, this dissertation mainly consists of two parts that are intertwined on the theoretical basis. In the first part of the study (Chapter 2 and Chapter 3), socio-spatial change is examined a posteriori to the case study area. This part of the thesis covers each step taken to model socio-spatial change in the predefined case study area. In the second part of the study (Chapter 4 and Chapter 5), a discussion on the proposal of a theoretical framework for defining socio-technological factors based on socio-spatial dialectic, and their implications on future urban spatial configuration from the same predefined case study area is made. Each chapter dedicated to each step taken to carry out this thesis is prepared in the format of an article manuscript and been submitted to international peer-reviewed journals. At the time this thesis is submitted, first three articles were published in different indexed journals. To begin with, in the first part of the study, first of all, a preliminary study is conducted to define the socio-spatial change from a historical background and to reveal the dynamics and parameters of this change (Chapter 2). This preliminary study is also supported by morphological analyses (on building, plot, and street schemes) so as to discover the change in space in relation to changing social structure. Based on the findings, some inferences, depending on the predefined social (population change, social diversity, and income group) and morphological (settlement pattern, street pattern, and variation of land use) components, are made about changing socio-spatialities in the given place by means of time-space-society relations. The results show that each socio-cultural group brought their own culture and adapted their physical environment according to their basic needs. Besides, culture has a restrictive and an explanatory effect on the formation of space. In addition to culture, population growth and the adaptive capacity of society to external forces demanding change in the urban space also turn out to unavoidably affect the development scheme of the morphological character of the area. This chapter is published in the journal Spatium with the same title. However, it was come up with the result that this preliminary study was not enough to define the relationship between the social structure and the morphological development as a means of magnitude. In other words, like many other empirical studies, at some point, this preliminary study remained limited to put forward the direction of the relationship and also the power exerted by 'affecter' on the 'affected'. For this reason, as a second step forward (Chapter 3), by (re)processing data, existing visual and written sources were turned into non-parametric data (dummy variables), and then, they were categorized in nominal and ordinal scales. By this, several independent (cultural diversity, family type, income level, ownership status) and dependent (land use type, land cover, building type, building layout, settlement type, settlement pattern, street pattern, commercial pattern) variables are defined for making categorical regression analysis to estimate the relationships between these variables along with their impact on each other by determining the magnitude and the power for each defined variable. Thus, with this approach, each and every variable defined as a part of social structure are tested in terms of their effect on each and every variable defined as a part of morphological development. Results of the study show that urban character of the Kadıköy historical city center is closely related with family type, income level and cultural diversity. Among these variables, cultural diversity is again found as the key factor of change in urban space like in the preliminary study. Above all, this study has unique contributions in search for alternative methodologies to overcome limitations in the availability of data and it is expected to open new dimensions for further studies in social sciences and urban studies. It is also published in the journal Social Indicators Research with the same title. In the second part of the study, changing character of everyday living and culture is, first of all, discussed on the theoretical basis in relation with nICTs (Chapter 4). Possible effects of developments in nICTs were depicted as a part of process analysis. The outcome of the study shows that there are three phases by which urban (public) space is expected to change according to the impact of socio-technological factors. These phases are: (1) adaptation of technology in public displays/furniture and in building shells; (2) production of mixed-use areas; and finally (3) replacing certain uses within urban space. Among these phases, the fastest phase we are more likely to see its results is the adaptation of technology in public displays and furniture or in building shells, and in contrary, the slowest expected change is the replacement of certain uses within the urban space. Nevertheless, the transition phase of blending the physicality and the virtuality in a certain place gives some clues about the expectations from change in urban space in the near future. With the production of mixed-use spaces, nICTs are becoming a part of the physicality. They both enable multiple interactions (physical and virtual) to take place in a certain place or a location, and replace certain media and serve it virtually. These virtually mediated actions need attention to be paid so as to give shape to the future of cities as they critically change the notions of place attachment and place dependency. This study also has unique contributions to the theory by proposing an alternative definition (socio-technological factors) and by discussing its impact on future urban space configurations. This chapter is published in the journal Space and Culture with the same title. Nevertheless, the impact of technology on socio-spatiality should be evaluated as a shaping element of social practices within the daily life, and in return, as a shaping element of urban space as these social practices are inevitably taking place in it. Thus, envisioning the future aspects of nICTs means trying to observe and conceptualize newly emerging socio-spatialities based on the socio-technological factors that are being materialized by means of diversifying social relations on the physical and digital space. However, in order to determine these socio-technological factors, local scale analyses are needed as they are shaped and limited by differentiating cultural, economic, environment, soci(et)al, political, and technological circumstances of the geographies. On behalf of determining these socio-technological factors, in the final stage of the thesis (Chapter 5), a web-based survey was conducted in the case study area. 473 responses from the survey were analyzed by means of consecutive methods: multiple correspondence analysis (MCA), principal component analysis (PCA) and categorical regression (CATREG). By these analyses, first, socio-technological groups/profiles among users (inhabitants, workers, visitors) of Kadıköy historical city center were determined, and then, their preferences among physical space versus virtual space were revealed. Three socio-technological profiles were depicted which are highly mobile techno, mobile transi-techno and techo-selective. Additionally, it is come up with the result that although certain physical spaces are being replaced by virtual spaces, place attachment seems to be continuing its significance and vitality. These show a clue that Kadıköy historical city center is under a transition process for adapting nICTs in daily life activities. This chapter is also submitted to an international peer-reviewed journal for consideration for publication at the time this thesis is submitted. In overall, this dissertation can be taken as an attempt to determine the existing socio-technological factors, and to test for their impact on urban space as a part of socio-spatial dialectic. Based on the reality that socio-spatial change is a long run change, it will also take longer time to fully depict the impact of socio-technological factors on urban space in terms of defining its speed and cycles of change. For this reason, at this point, it is not possible to propose a definite pattern for change in urban space related to diversifying socio-technological factors. However, this dissertation can be taken as a step to do so. At least, with this thesis, it is intended to encourage and lay the groundwork for similar research on this topic.
-
ÖgeNew forms of the creative economy: Creative hubs in Istanbul(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021) Parlak, Meltem ; Baycan, Tüzin ; 709849 ; Şehir ve Bölge PlanlamaGlobalization, development of information and communication technology (ICT) and widespread Internet access have led to profound changes in the cities of the 21st century. The effects of these changes are clearly visible in the economies of cities as well as the physical spaces and social relations in cities that evolve as a result of economic changes. Creativity and innovation play a crucial role in the resulting new economic landscape. The new economic landscape, which is also referred to as flexible specialization, post-fordism and the knowledge economy, is focused on high-level financial services, technology-intensive and knowledge-based firms and institutions, and cultural and leisure activities. Thus, creative industries are one of the most important driving forces of economic growth and the new economy. Creative industries require highly educated, knowledge-intensive labor. Changes in the basic inputs of the economy and the resulting labor profile also bring about changes in physical spaces. Certain cities and areas come to the forefront where the highly educated, knowledge-intensive labor is concentrated. Therefore, gaining the upper hand in competition among cities and formulating strategies and new approaches to offer attractive benefits and possibilities for the creative labor have become more important than ever. These strategies involve a multi-dimensional approach which requires making investments into enterprises, human capital and infrastructure. Such an approach is based on both physical and social infrastructure investments that can promote diversity, secure equal rights and freedom of people, stimulate collaboration and support cultural vibrancy. Creative hubs emerge out of the physical and social changes brought about by the creative economy. The labor profile required by the new economy that is characterized by concepts such as creativity, entrepreneurship and collaboration come with new requirements. And these requirements lead to new forms of working. The labor of a creative economy consists of communities that work under flexible conditions and are able to work remotely, and include freelancers, entrepreneurs and microbusinesses. From this point of view, creative hubs create the physical and social spaces where this type of labor can come together, work together, collaborate, engage in exchange of knowledge and establish new relation networks. Therefore, it is essential that we understand how these workspaces emerge, examine their properties, grasp their potential, and understand the changes that they trigger in cities. Focused on creative hubs, the objective of this thesis study is to conduct a multi- dimensional review of creative hubs, which emerge during development of a creative economy, by covering their physical and social aspects, and present the spatial relation that they establish with cities. For this purpose, first the circumstances that lead to emerge of these new-type of workspaces have been examined. The changes that took place in the economy at the end of the 20th century and the beginning of the 21st century as well as the emergence of new economy have been scrutinized. Properties of the creative economy, which appeared as information and technology gained more importance and creativity became a key component of economy, have been reviewed. Concepts such as creative cities and creative clusters have been addressed that place greater emphasize on the importance of human capital and enable the flexible, tolerating, cosmopolitan and face-to-face relationships needed by the labor of the new economy, and allow such relationships to be utilized to create new ideas and develop new products, services and organizations. Lastly, creative hubs, which are next- generation workspaces where freelancers, remote workers, entrepreneurs and start-ups convene, produce, work and do business together, have been reviewed. Under the umbrella of creative hubs, several concepts such as co-working spaces, incubation centers, makerspaces and labs (e.g. fablabs, innovation centers, city labs, design labs, augmented reality labs etc.) have been addressed This thesis study covers the sample creative hubs that are located in Istanbul. Istanbul is the leading center of Turkey in terms of creative economy. In this context, it is important to reveal the potential of Istanbul for creative economy. Therefore, a chronological review of the changes in the land use structure in Istanbul has been conducted in connection with the city's economy. Then, the effects of city's existing economic structure on the land use are presented. Analysis of Istanbul's creative economy has provided useful guidance to evaluate spatial distribution of creative hubs in the city. This analysis has been conducted based on the data obtained during the field research. The data was obtained through in-depth surveys conducted with the managers and founders of the creative hubs. Deskwork, observations made during the field research, social media accounts of creative hubs and findings related to geographic data have also been used as part of the method. Research questions and the survey questions have been formulated around the 4 main themes, i.e. Structure, Focus, Services and Values. The 8 research questions which guided the study have also been addressed in this context. With a sample of co-working spaces, incubation centers, makerspaces and labs which fall into the definition of creative hub set out for the purposes of the thesis, a total of 49 surveys were conducted. The 49 creative hubs in the data set have a total of 117 locations, including their branches throughout the city. Geographic information system data has been utilized for the section on spatial distribution. For the geographic distribution section, data on 54 creative hubs, with a total of 129 locations in the city, has been used. The research results show that the majority of creative hubs are private initiatives that emerged during the last 10 years. Majority of the creative hub users are aged 21-40 years. Most of the users within this age group are from the Generation Y. One of the most important findings of the thesis study is that it has shown the relation between creative economy and creative hubs. All of the top 10 sectors represented in creative hubs belong to creative industries. The majority of co-working space members consists of people working on software projects. Similarly, most of the projects in incubation centers consist of information and communication technology projects. A significant portion of people and sectors in creative hubs work in creative sectors, and this is reflected in the user profile. Freelancers, entrepreneurs and microbusinesses make up the common users of creative hubs. Labor in the creative economy has flexible work conditions. Therefore, creative hubs also offer flexible and versatile possibilities to their users. Creative hubs provide their users with basic physical services, such as desks, chairs, Internet access, use of space and tools, which are made available during different hours. However, non-physical services are the ones that set creative hubs apart from others. Co-existence and physical proximity allow interactions, knowledge transfer and new business opportunities. Non-physical services provided by creative hubs include social possibilities such as developing relation networks, social interaction, mentorship, brainstorming, knowledge and skill sharing. Creative hubs are distinguished from other workspaces based on the social possibilities brought about by sharing of physical space. This also reflects the basic motivation behind the emergence of creative hubs. It has been found out that most of the founders of creative hubs decided on founding such an organization in order to bring together like-minded people and that their decisions were based on the prior experiences that the founders had during their own business development processes. Spatial distribution of creative hubs in the city is consistent with the location selections of existing finance and high-level service companies in the city. Creative hubs in the city, which emerged during the last 10 years and showed a particularly sharp increase during the last 5 years, are concentrated in the office buildings located in the city's central business district. This area is, at the same time, the most preferred location of sectors in the creative industries, and it is accessible and offers rich offer of cultural events. The properties and advantages of this area affect the location selection of creative hubs. Proximity to the central business district and proximity to public transport are the leading criteria that founders of creative hubs consider when making a location selection decision. Identity of the founders is another factor that affects location selection. It has been found out that the space provided by universities, local governments and public sector plays an important role in location selection of creative hubs. Another striking finding related to spatial distribution is that creative hubs also select certain buildings such as airports, old industrial buildings and stadiums and use them in an innovative way. Results of the analysis on the status of creative hubs in Istanbul show that the next- generation workspaces, which emerge in line with the development of creative economy and are based on concepts such as collaboration, networking and shared resources, are in an upward trend. Presence of creative hubs in the city plays a key role in developing creative economy and increasing information and technology production. Based on the information obtained from analyses, a series of recommendations have been formulated which can help development of creative hubs and the creative economy in Istanbul. These recommendations involve a multi- dimensional perspective and require a long-term corporate commitment that is open to collaboration.
-
ÖgeThe relationship between daily life of older adults and the urban environment in istanbul: The case of Fati̇h and Ni̇şantaşı(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021) Bayar, Rumeysa ; Türkoğlu, Handan ; 672529 ; Şehir ve Bölge PlanlamaThe World Health Organization stated that the population is dramatically ageing and the developed countries will face this demographic change more rapidly in its report of Population ageing in 2012. Within the next 30 years, Turkey also will challenge with increasing elderly population as all other countries. This research aims to provide a unique literature review which explains the relationship between population ageing and urban planning principles through highlighting what age-friendly city is. Since a significant proportion of the global population lives in urban areas, it is necessary to highlight the importance of designing neighbourhoods to meet the needs of older adults. Before building policies for older adults, it is important to well understand what constitutes older adults' daily life. Because as a part of active ageing and ageing in place, individuals tend to spend their lifetime in the same neighbourhood. This research examines two different urban neighbourhoods in terms of urban infrastructure and sociodemographic backgrounds and questions what is the main influencer on the daily life of older adults. The first area is the historically oldest district, Fatih, the other one is socio-economically highly developed area in Şişli district which is Nişantaşı area. Participants are elderly aged above 65 and they are questioned by semi-structured interview. This research examines the engagement of older adults to the city and facilities provided by urban infrastructure. As a key output; a holistic assessment is added to both literature and urban planning process, engagement to the city, limitations and concerns are emphasized and brought to light. The data is analysed by thematic analysis method, by evaluating them over the main headings specified in the conceptual framework. These headings are determined as accessibility, sociability, outdoor activities and public transportation. At the same time, data sets were visualized by grading them on a radar chart containing the subtitles of these topics. The most important finding obtained within the scope of the results of the study is that besides the opportunities offered by the living urban environment, it has been proved that socio-economic level increases active ageing. However, it is underlined that the living environment has significant affects on the level of participation and social life of elderly people regarding activity and well-being.
-
ÖgeKentsel yenileme alanlarında arazi değer artışlarının kamuya kazandırılması için yöntem önerisi: Fikirtepe örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-02-11) Tarakçı, Sezen ; Şence Türk, Şevkiye ; 502122811 ; Şehir ve Bölge PlanlamaKentlerde, her geçen gün artan kentsel ihtiyaçları karşılayabilmek, mali kaynakların yetersizliği nedeniyle önemli bir konu haline gelmiştir. Bu nedenle, merkezi ve yerel yönetimler yeni mali kaynaklar oluşturma arayışlarına girmişlerdir. Arazinin değerinin kamu tarafından oluşturulduğu ve bu nedenle de yine kamu yararı için kullanılması gerektiği fikrinden yola çıkarak değer artışının kazanımına yönelik araçlar geliştirilmiştir. Değer artışının kamuya kazanımı, kamunun yaptığı kentsel yatırımdan ve plan kararlarından dolayı artan değerin kısmen veya tamamen kamu yararı için kullanılmasını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, mülk sahibinin bir etkisi olmadan, kamudan kaynaklı yatırım veya kararları içermektedir. Bu yöntem ile kentlerin ekonomik olarak sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Planlama sistemleri esneklik ve kesinlik arasında ikilemde kalmaktadır. Her ülkenin sisteminde esneklik ve kesinlik bulunmakla birlikte dereceleri değişmektedir. Kesinlik özelliğinin ön planda olduğu sistemler düzenleyici planlama sistemleri olup, planlar yasal olarak bağlayıcı, kolay kolay değiştirilemeyen, kademelenmenin çerçevesinde hazırlanmaktadır. Esnekliğin ön planda olduğu ülkelerde ise takdire dayalı ve duruma göre karar verme yaklaşımı benimsenmiş olup, planlar yol gösterici nitelikte hazırlanmaktadır. Örneğin, İngiltere planlama sistemi takdire dayalı esnek özellikleri ile ön plana çıkarken, İspanya planlama sistemi kesinliğe dayalı bir sistemdir, Hollanda ise kesin planlama sistemi geleneğinden gelmekle birlikte son yıllarda esnek bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu ülkelerde, uygulama yöntemleri farklı olsa da değer artışı kazanımında planlama anlaşmaları önemli bir araç olarak ön plana çıkmaktadır. Türkiye planlama sistemi ise teorik olarak kesinlik içermesine rağmen, uygulamada her geçen yıl esnek bir sisteme doğru ilerlemektedir. Türkiye'de değer artışının kamuya kazanımı için bazı araçlar bulunmaktadır. Bu araçların bir kısmı yasal kaynaklarda tanımlanırken, bir kısmı da plan ya da özel hukuk kuralları ile gerçekleşmektedir. 2000'li yıllardan itibaren kentsel yenileme uygulamalarının özellikle deprem riskinden dolayı hız kazanmasıyla, bu konuda yürürlüğe giren yasalarda artan bir esnekliğin şekillendiği görülmektedir. Kentsel yenileme uygulamaları, kentlerde önemli bir araç olmakla birlikte özellikle ekonomik yetersizlikler nedeniyle gerekli hız ve kapsamda yapılamamaktadır. Kentsel yenileme uygulamaları özellikle sosyal ve teknik altyapının yenilenmesinden dolayı önemli maliyetleri olan uygulamalar olup, bir taraftan da yeni plan kararlarının getirildiği alanlardır. Bu noktada, değer artışının kamuya kazanımı yaklaşımı, plan kararları ile artan değere karşılık olarak mülk sahiplerinin veya yüklenicilerin artan değeri kente katkı sunması yaklaşımı, kentsel yenileme alanlarında önemli olmaktadır. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarını teşvik etmek için bir dizi politika, plan kararların ilave yapılaşma hakları getirilmekle birlikte değer artışının kamuya kazanımına ilişkin bütünleşik bir politika geliştirilmemiştir. Hatta imar mevzuatına eklenen değer artışı payından kentsel yenileme alanları da muaf tutulmuştur. Türkiye'de kentsel yenileme alanlarında, planlama sisteminin esnek veya kesin olmasına göre, değer artışı kazanımı araçlarını ve bu kazanımın aktörler arasındaki paylaşımının irdelendiği bu tez çalışmasında, Türkiye'de kentsel yenileme alanlarında artan değerin kamuya kazanımı için yöntem geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma için Fikirtepe kentsel yenileme alanı örneklem alan olarak seçilmiştir. Fikirtepe Kentsel Yenileme Alanındaki ilk planlama çalışmaları ıslah imar planlarıyla başlayıp, daha sonra, 2005 yılında Özel Proje Alanı ve 2013 yılında Riskli Alan ilan edilmesi ile devam etmiştir. Bu süreçten açıkça anlaşılacağı üzere, son on beş yıldır alanda düzenleyici planlama sisteminden uzak bir yaklaşım geliştirilmiştir. Fikirtepe kentsel yenileme alanında, esnekliğin ön planda olduğu takdire dayalı planlama yaklaşımı ile uygulama yapılmış olup, özellikle ilave yapılaşma hakları ile ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda değer artışının da yüksek olduğu bir kentsel yenileme uygulamasıdır. Ancak artan bu değerin kamuya kazanımı için sistemli bir politika geliştirilmeyip, plan notlarında getirilen hükümler ile değer artışının kamuya kazanımı hedeflenmiştir. Ancak, bu değer kazanımı yaklaşımı ile aktörler arasındaki dağılım irdelendiğinde değer artışının kamuya kazanımının, diğer aktörlere oranla az olduğu görülmektedir. Değer artışının kamuya kazanımını bir politika kapsamında yürütmek, günümüz kentlerinin ekonomisi ve özellikle kentsel yenileme uygulamalarının sürdürülebilirliğini sağlamak için önem arz etmektedir. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarında gerek maliyetler, gerekse anlaşmalara ilişkin belirsizlikler uygulamaları olumsuz etkilemektedir. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarının ekonomik olarak sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için kamuya değer kazanımını artırmak gerektiği hipoteziyle başlayan bu çalışmada, uluslararası deneyimler ile Türkiye'de yaşanan kentsel yenileme sorunları birleştirildiğinde kamu hukukunda tanımlanacak Planlama Anlaşmaları çözüm olarak ön plana çıkmaktadır. Çalışma bulguları, ülkemizde kentsel yenileme ile ilgili son yasal düzenleme olan 6306 sayılı kanuna göre yapılan uygulamalarda, kanundan gelen muafiyetler ve teşvikler ile ilave yapılaşma hakları birleştiğinde, belirlenen sürede tamamlanan projelerde, değer artışının büyük payının mülk sahiplerine kaldığını göstermektedir. Bu noktada, konut arz ve talebinin yüksek olduğu kentsel yenileme projeleri tamamlandığında, mülk sahiplerinden alınacak iyileştirme vergisi ile kentsel yenileme uygulamalarının sürdürülebilirliği sağlanabilecektir. Değer artışı kazanımı kavramına yönelik önerileri yaklaşımının, kentsel alanlarda çok daha geniş bir çerçevede, kentsel yenileme dışında bütün diğer müdahale biçimlerini de içerecek bir şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Ancak, bu tez çalışmasında, tez sınırları da dikkate alınarak, öneri yaklaşım geniş bir çerçeve yerine, mevcutta var olan planlama sistemi dikkate alınarak sadece kentsel yenileme alanlarına yönelik önerilmektedir. Özellikle, İstanbul gibi deprem riski ile karşı karşıya olan kentlerde, kentsel yenileme uygulamaları ile kenti depreme dayanıklı hale getirmek önemli olmaktadır. Kentsel yenileme projelerinin içerdiği yüksek maliyetler hesaplandığında, değer artışının kazanımı politikası gerçekleştirmeden devletin bu projeleri sürdürülebilir bir şekilde yapması mümkün gözükmemektedir. Kentsel yenileme uygulamalarının bütün kente, sürdürülebilir şekilde yapabilmesinin en önemli araçlarından biri, değer artışının kazanımını politikası oluşturulmasıdır.
-
ÖgeKentsel sit niteliklerinin mekansal istatistik yöntemleriyle tanımlanması(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-02-12) Özdemir, Zeynep ; Koramaz, Turgay Kerem ; 502132808 ; Şehir ve Bölge PlanlamaTeknolojinin gelişmesiyle kentler hem kendi içlerinde hem de diğer kentlerle etkileşimleri ile farklılıkların ortaya çıktığı hızlı bir değişim ve dönüşüm içine girmişlerdir. Kentte yaşayan bireylerin eğitim seviyeleri, meslekleri, statüleri, yaşam tarzları, yaşadıkları konutun ve çevrenin özellikleri, konutun konumu ve çevredeki arazi değerleri, ulaşım alt yapı durumu, konut ya da ticaret bölgesinin merkeze erişilebilirlik durumu, bireylerin yaşadıkları mekana bağlılıkları, hemşehrilik, akrabalık ilişkileri, ortak değerleri ile bir bütün olarak sosyo-ekonomik yapıyı oluşturduğu görülmektedir. Tarihsel süreçten günümüze bu değişkenler doğrultusunda kentsel mekanda toplumların birbirinden farklı şekillerde ayrıştığı görülmektedir. Bu ayrışma genellikle yaş, cinsiyet, gelir, kültür, eğitim, statü, dil, din, ırk, etnisite, alışkanlıklar, gelenekler, tercih ve önyargılar gibi faktörlerin belirleyiciliğinde kentin çeşitli bölgelerinde gerçekleşmektedir. Böylelikle kentin farklı yerlerinde kümelenen farklı gruplar birbirlerini etkilemeye başlamışlardır. Bu etkileşimle birlikte literatürde alan bazlı yenileme programlarına katılma isteğini paylaşma durumu olan ve komşuluk etkisi diye adlandırılan, aynı mahallede bulunan bireylerin, birbirlerini sosyo-kültürel açıdan olumlu ya da olumsuz olarak etkilediği bir süreç de ortaya çıkmaktadır. Buradan anlaşılacağı üzere; kentleşme sürecinde kaçınılmaz olarak sosyal ve mekansal yapıda farklılaşmalar ve ayrışmalar görülmektedir. Kentsel mekanda yaşanan ayrışma ve farklılaşmalar kentlerde güvenlik, sağlıklı olmayan yaşam alanları, sosyal dışlanma, kirlilik, bütünleşememe, bir arada yaşayamama gibi çeşitli sorunların yaşanmasına sebep olmaktadır. Özellikle tarihi kentsel alanlarda farklılaşan kentsel doku; çalışmanın konusunu oluşturan sit alanında, koruma ve planlama sınırının belirlenmesinde önemli bir etken olarak görülmektedir. Bu sebeple tarihi kentlerde sit ve etkileme geçiş bölgesi sınırı belirlenirken bu alanlarda yaşayanların hane halkı profilleri ile sosyo-ekonomik yapılarının da göz önünde bulundurulması bütünleşik koruma açısından gereklidir. Koruma alanında yaşayan nüfusun aykırılıkları ya da kümelendiği değişkenlerinin mekandaki temsiliyetlerine göre etkin koruma kararları alınması planlama mesleği açısından oldukça önemlidir. Tez çalışmasının amacı; kentlerde sosyo- ekonomik ve mekansal farklılıkları kentsel sit üzerinden değerlendirerek tarihi kentsel alanlarda sosyo-mekansal ayrışma kavramını incelemektir. Böylelikle; tarihi çevre ve çeper mahallelerin birbirleri ile olan etkileşimleri üzerinden korunması gereken mevcut etkileme geçiş bölgesi ve sit alanı sınırının mevcut tarihi dokuyu yansıtıp yansıtmadığını mekansal istatistik yöntemleriyle ortaya koymaktır. Bu amaç çerçevesinde, sosyo-mekansal ayrışma kavramı ve kentlerde sosyo-mekansal ayrışmanın ölçülmesinde kullanılan yöntemler ve değişkenler üzerinden literatür taraması yapılmış ve özgün araştırma geliştirilmiştir. Çalışmanın yöntemi olarak; yoğunlaşmayı tespit etmek için kullanılan 'Location Quotient (LQ)' ve kümelenmeyi tespit etmek için kullanılan mekansal otokorelasyon yöntemi olan sıcak (hot spots) ve soğuk (cold spots) noktaları belirlemeye yarayan 'Getis- Ord Gi*' ve kentteki kümelenmeyi ve aykırı değerleri tespit etmek için 'Anselin Yerel Moran's I' mekansal istatistiği yöntemleri uygulanmıştır. Bu yöntemlerin uygulanma koşulları incelenmiş ve yöntemleri uygulamak için Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılmıştır. Çalışma için örneklem alanı olarak tarihi kentsel özellikleri bakımından niteliğini günümüze dek taşıyan Kastamonu kenti seçilmiştir. Kastamonu kentinin seçilme nedeni alansal ve yapısal özellikleri ile bütünlüğünü koruyan ve yerleşim özellikleriyle zengin ve geniş bir alana yayılmış bir tarihi kentsel alana sahip olmasıdır. Sosyal açıdan incelendiğinde ise; hızlı kentleşme ve teknolojinin gelişmesiyle değişen ekonomik politikalar çerçevesinde mekanda yer seçimlerinin değişmeye uğradığı görülmüştür. Böylelikle gelir durumu yüksek olan grupların köhnemiş ve teknolojiye ayak uyduramayan tarihi kent merkezinden kentin çeperlerine doğru kümelendiği, gelir durumu düşük olanların ise kent merkezi ve çevresinde yoğunlaştığı görülmektedir. Kastamonu kentinde de gözlemlenen ve çalışmanın sonuçlarında ortaya konan mekansal farklılaşmalara rağmen sosyal yapı özellikleri bakımından hala kuvvetli kültürel bağ, aitlik ve topluluk bilincine sahip olması çalışma alanı olarak seçilmesindeki en önemli zenginliklerinden biridir. Kentte gözlemlenen bu farklılıklar çerçevesinde çalışmanın özgün bölümünde; kentsel ayrışmanın belirlenebilmesi için incelenen değişkenler üzerinden sosyo-mekansal ayrışma; yapısal özellikler ve hane-halkı profili ve konutu kullanım özellikleri olarak iki başlık altında incelenmiştir. Kastamonu kentindeki koruma çalışmalarında mevcut sit sınırının ve etkileme geçiş bölgesi sınırının, alanın tarihi kentsel niteliğini yansıtan nitelikte olup olmadığı ve planlama çalışmalarında herkesin ihtiyacına cevap veren kararların alınabilmesi için, belirlenen değişkenler üzerinden elde edilen mekansal çözümlemeler incelenmiştir. Bütünleşmiş bir koruma ve planlama için; Kastamonu tarihi kentinde sosyo-mekansal ayrışmanın varlığı, yapısal özellikler ve hane halkı profili ve konutu kullanım özellikleri bakımından farklı değişkenler üzerinden mekansal istatistik yöntemleriyle tespit edilebilmiştir. Tarihi kentsel alanda yapılan koruma uygulamalarının alanın sosyo-ekonomik özellikleri ve yapı kalitesi açısından durumu göz önünde bulundurularak temsil gücü daha yüksek, katılım sürecini kapsayan nitelikte olması önerilmektedir. 'Kentsel Sit Niteliklerinin Mekansal İstatistik Yöntemleriyle Tanımlanması' konulu bu tez çalışması, kentsel sit alanlarında geliştirilecek olan uygulamalarda karar vericilerin hangi analitik yöntemleri kullanmaları gerektiği ile ilgili rehber niteliği taşımaktadır. Aynı zamanda tarihi çevrelerde yaşayanlar için aynı zamanda sosyo-ekonomik ve kültürel özelliklerin dikkate alınarak uygun müdahale ve programların belirlenmesine, gerçekçi ve uygulanabilir kararların alınmasına yardımcı olacaktır.
-
ÖgeSimulation of residential mobility by agent-based modeling integrated with uncertainty in planning approach(Graduate School, 2021-02-24) Nasrollahzadeh, Somaiyeh ; Koramaz, Turgay Kerem ; 502132807 ; Urban and Regional Planning ; Şehir ve Bölge PlanlamaUrban planners often face challenges related to their implementation, modification, and extensive plan alterations, that the results of which may lead to their approval, delay, or even cancellation. As well as plan approval and implementation processes, urban development may be influenced by national or local investments, accomplishing infrastructural improvement and increases in land values (Kuyucu, 2017). The concept of resilience, which is extensively discussed in urban planning, reflects the idea of the city as a complex system that is exposed to the unforeseen effects of either planned or uncontrolled development. The current research attempted to find conceivable solutions to the problem of uncertainty in the implementation of approved urban plans. In this regard, the focus of the research is on identifying and reducing the unforeseen negative effects of large-scale urban projects on vulnerable households that are on the path of radical development plans. As a result, there is a need for a supportive theory that can be used to define the affected urban system within its framework. Among the theories related to urban issues in terms of providing an appropriate definition of such a system, probable shocks to the system, and system evaluation phases, the resilient city theory has been deemed appropriate to this discussion. It is important to note that resilient city theory often focuses on shocks created by natural disasters (floods, earthquakes, etc.) that impact on the overall urban system. However, the unforeseen effects of local urban development plans that attack the social and physical structure of the host urban subsystem have not been properly discussed and exploited in a resilient city framework. In this study, the type of shock to the urban subsystem (the residential neighbourhood) has been identified, and the neighbourhood has been divided into adaptable and transformable zones. The method used in this research has been selected according to the emphasis on the definition of system used for cities. Agent based modeling, as a quantitative method that simulates dynamic systems, is used to depict and monitor residential neighbourhood developments due to the uncertain impacts, as well as to present different scenarios based on defined criteria. According to the research subject, residential mobility, the two main variables, land value and residential subareas of neighbourhood have been used as assessment framework. Since land values are directly related to the socio-economic circumstances of households, and also residential subareas are strongly influenced by the physical-spatial development of the environment surrounding the residential neighbourhood, they have been selected as the main criteria. Given the approach of the present study, residential mobility which is based on dual status (move or stay), Binary Logit Regression has been used for analysis. Furthermore, the dependent variable is defined due to the vulnerability degree of location derived from fluctuations in land values and features of residential subareas. In the discussion of the designed scenarios, the destination of the households that may be exposed to displacement is determined in the form of three scenarios. In the first scenario, movement takes place within the neighbourhood regarding predicted land value over the next 18 years (2019-2036). In the second scenario, without taking into account the predicted land values, the approved areas for residential development are considered as the destination of vulnerable households that may be forced to relocate. In the third scenario, the probable options for housing of the exposed households are chosen from within the Gokturk neighbourhood. Regarding how to collect the test data, it should be noted that two sets of data were used as analyzing materials. Secondary data taken from the official government website of the Republic of Turkey was used to examine land value fluctuations. The achieved values are related to the years 2004 to 2018. The data used in the BLR and the level of satisfaction with households' residential environment were extracted from the questionnaires collected in August 2019. The examined number of households in the questionnaire is 210, which are selected based on the grading of the neighbourhood sub-areas where they are located. Finally, the findings of this study determine the degree of vulnerability of neighbourhood subareas, determining potential eviction lines, and areas where land values are rising steeply.By recognizing these areas, policies have been proposed to diminish the consequences of large-scale development near the study area, including the eviction of vulnerable households and potential land speculation. Thus, with a suitable location for housing these families, not only their eviction will be prevented, but also become an obstacle to controlling the horizontal development into the forest. Modifying informal urbanization processed during the 1980s to affordable housing spare resources instead of luxury residential or other types of development can be one of the effective policies. In the context of future research, it is possible to engage in further criteria and assess the legislative environment of the region to be changed to adopt implementing policies for a resilient residential neighbourhood within the comprehensive framework of resilience index. Referring to what was discussed in the current study, a resilient system has a systematic learning mechanism, providing opportunities to learn from the past, in order to make decisions for future. Another feature of such a system is, providing multiple strategies and structures in order to achieve a demand or fulfil a function facing unintended effects. Therefore, the diversity of resource reserves and prioritization of supply networks are designed. Broad consultation and engagement of communities contribute to especially vulnerable groups such as sector, location, or community, which address shocks and stress, not in isolation. Such a feature is one of the most important aspects of a resilient system and also an integrated urban planning. Another conjunction between resilient systems and integrated planning is working across different scales, levels of government and types of risks, and bringing perspectives together to reach a common outcome. By considering a residential neighbourhood in the form of a resilient system exposed to large scale investments not corresponding planning, the following reactions can be achieved. Projects outside the approved plans are considered as disturbances in residential development because they are designed in accordance with the requirements of time and space and are also in contrary to the approved plans. These projects, in terms of impact on the target neighbourhood, can be categorized into two categories; threats and new development opportunities. Sometimes these changes may not be able to alter major socio-spatial structure of a neighbourhood dramatically, as expected as the area absorbs the disturbances and were adopted. The next reaction of the system is preparing the prerequisites for major changes or violation of approved plans, and implementation would be in the further steps. By enacting new laws, the system would be subjected to transformation. Whether such transformation provides a positive manner for the target area or puts it in a negative situation, the necessary investigation of transformed or adapted layers must be carried out. On the other hand, the unintended impacts of new development projects can reveal the hidden or newly discovered potentials of an area to develop or improve the spatial and structural circumstances of the target area.
-
ÖgeXIX. yüzyılda ve XX. yüzyıl başında doğal, sosyo-ekonomik ve politik olayların İstanbul'un mekansal gelişimine etkileri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-07-12) Özbay Kınacı, Merve ; Gülersoy Zeren, Nuran ; 502142817 ; Şehir ve Bölge PlanlamaXIX. yüzyıl Avrupa'da olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu kentlerinde de önemli değişim ve dönüşüm süreçlerinin yaşandığı bir dönemdir. Tanzimat'ın ilanıyla birlikte İmparatorluk tarihinde ilk kez "kent" kavramı tartışılmaya başlanmış, "kentsel mekan" yasal-yönetsel araçlarla düzenlenmeye çalışılmıştır. İlk planlama pratiklerini de temsil eden bu sürecin en net şekilde yaşandığı bölge ise İmparatorluğun Avrupai yüzünü de temsil eden Beyoğlu'dur. XVI. yüzyıldan bu yana kurulan elçilik sarayları ve çevrelerinde gelişen küçük yerleşim birimleri ile yavaş bir kentsel yayılma süreci yaşayan Beyoğlu XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu durumun tam tersi bir ivmeyle hızla kentleşmeye başlamıştır. Bu kentleşme süreci birçok yazılı kaynakta anlatılmakta, bu kaynaklarda harita, fotoğraf, gravür vb. görsel araçlarla detaylı açıklamalar yer almaktadır. Bu çalışma kendisinden önce hazırlanan çalışmalardan farklı olarak literatür verilerini HGIS (Historical Geographical Information Systems) araçları ile sorgulamak üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu sorgulamayı yaparken İstanbul ve Beyoğlu'nu en çok etkileyen üç ana konu temel alınmıştır. Bunlar yasal ve kurumsal yapı, sosyo-ekonomik yapı ve afetlerdir. Tez çalışmasının amacı, bu üç ana konu kapsamındaki farklı süreçler ve olaylar nedeniyle ortaya çıkan mekansal değişimi, İstanbul'un eski haritaları ile döneme ilişkin diğer belgeler (gravürler, yasal düzenlemeler, afetlere ilişkin kayıtlar vb.) üzerinden okumak ve CBS'nin kullanıldığı yöntemler ile bu değişimin mekansal etkilerini ortaya koymak olarak belirlenmiştir. Bu amaca yönelik olarak gerçekleştirilen değerlendirme ve analizler aşağıdaki başlıklar kapsamında ele alınmıştır: - XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başında İstanbul'da yasal-kurumsal yapı ve sosyoekonomik yapıda meydana gelen değişimler ile afetler sonucunda ortaya çıkan değişimlerin kentsel mekanda yansımaları. - XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başında Beyoğlu'nda yasal-kurumsal yapı ve sosyoekonomik yapıda meydana gelen değişimler ile afetler sonucunda ortaya çıkan değişimlerin kentsel mekanda yansımaları. - Beyoğlu kentsel mekanındaki değişimlerin HGIS araçları kullanılarak eski haritalar aracılığıyla ortaya konulması. Bu kapsamda çalışmada kullanılan yöntemin ilk aşaması içerik analizi olmuştur. İçerik analizinden araştırma sürecinde toplanan verileri açıklayacak kavram ve ilişkiler ortaya konulurken faydalanılmıştır. Böylece veri setleri daha anlaşılır bir biçimde düzenlenerek yorumlanabilmiştir. Yöntemin ikinci aşaması ise çalışma kapsamında kullanılmasına karar verilen eski haritaların CBS ortamına aktarılması, gerçek coğrafi koordinatlarına oturtulması ve haritalardaki raster verilerin vektörel veriler haline getirilerek CBS ortamında sorgulanabilen bir veri tabanı elde edilmesinden oluşmaktadır. Bu yönteme dahil edilen ve Beyoğlu'nu kapsayan üç dönem haritası G. d'Ostoya (1858-1860), R. Huber (1887-1891) ve C. E. Goad'a (1905) aittir. Bu üç harita da kentsel dokuda yer alan öğelerin mekansal formlarına yönelik benzer detaylar içermektedir. Bu ortak noktalardan faydalanarak haritaların içerdiği veriler Beyoğlu kentsel mekanını analiz etmek amacıyla kullanılmıştır. Yapılan analizler ile literatürde yer alan yazılı kaynaklardan elde edilen bilgilerin mekandaki yansımalarını görselleştirmek mümkün olmuştur. Bu kapsamda Beyoğlu ölçeğinde ele alınan ilk konu, tez çalışmasının akış şemasına da uyumlu olacak şekilde, yasal ve kurumsal yapıda meydana gelen değişimler ile mekansal yansımaları olmuştur. Beyoğlu'ndaki kurumsal yapının temelinde XVI. yüzyıldan beri burada yer seçen elçilikler yer almaktadır. Elçiliklerin yüzyıl boyunca artan sayıları ve nüfuzu haritalara da yansımış ve kentsel mekandaki dağılımları hazırlanan şemalar ile ortaya konulmuştur. VI. Daire'nin kurulmasının ardında bile elçilikler ve onlara bağlı yabancı grupların gücünün olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Kurulduğu günden itibaren kentsel mekanı düzenlemek amacıyla önemli işler gerçekleştiren VI. Daire'nin yürüttüğü yol genişletmeleri, tramvay ve tünel gibi alternatif ulaşım hattı düzenlemeleri, surların yıkımı, yeni yerleşim alanlarının açılması, yeni hastanelerin kurulması, yeşil alan ve meydanların düzenlenmesi gibi mekansal birçok konu Ostoya, Huber ve Goad Haritaları'nın karşılaştırıldığı şemalar yardımıyla ele alınmıştır. Şemalarda mekansal karşılığı görülebilen kurumsal yapılardan diğerleri ise güvenlik ve sağlık hizmetlerinin temsilcisi olan karakol ve hastane yapıları ile İmparatorluğun askeri reformlarının temsilcisi kışlalar olmuştur. Tez çalışmasında ele alınan ikinci ana konu ise sosyo ekonomik yapıda meydana gelen değişimler ve kentsel mekanda yansımalarıdır. Bu konu aynı zamanda haritalarda en çok karşılık bulan konudur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Kırım Savaşı ardından artan nüfus ile birlikte büyüyen yerleşim lekesi haritalar üzerinden net olarak okunabilmektedir. Bu nüfusun kozmopolit yapısı literatür kaynaklarında sıkça belirtilen bir husustur. Haritalardaki dini yapılar hem bu bağlamda hem de hangi grupların semtin hangi bölgesinde yerleştiği konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Bu konudaki önemli bir katkı da yine haritalar üzerinde görülen eğitim kurumlarının incelenmesi sonucunda elde edilmiştir. Eğitim kurumlarının kentsel doku içerisindeki dağılımı ve ait oldukları grup/cemaati gösteren isimleri, sosyo-kültürel yapının kentsel mekandaki yansımalarını en net şekilde ortaya koymaktadır. Beyoğlu'nun sosyo-kültürel yapısındaki değişim konut morfolojilerine de yansımıştır. XIX. yüzyıl başındaki tekil aile konutlarının yerini alan büyük konakların ardından ortaya çıkan sıra evler ve apartmanlar yüzyılın sonunda baskın konut türü olarak göze çarpmaktadır. Bu kronolojik değişim Ostoya, Huber ve Goad Haritaları karşılaştırılarak ortaya konulmuş, özellikle Goad Haritası Beyoğlu'nun XX. yüzyıl başında artık bir kimlik öğesi haline gelmiş apartmanlarını görebilmek açısından önemli bir kaynak olmuştur. Yerleşim alanındaki bu gelişmeler içerisinde ticari merkez de büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir. Ticaret ve hizmet seköründeki yükselişin mekandaki temsilcileri erken dönem ofis yapıları sayılabilecek hanlar ve otellerin Goad Haritası'nda kentsel mekanda yoğun şekilde yer seçtiği görülmüştür. Genel ticaret ve hizmet lekesindeki artış da bu duruma paralel bir seyir izlemekte ve Ostoya Haritası'nda suriçinde kısıtlanmış merkezin, semtin kuzeyine doğru genişleme süreci Huber ve Goad Haritaları'nda adım adım izlenebilmektedir. Kentsel mekanın bu devinimi içerisinde kültürel çevre de değişikliğe uğramış, yüzyılın ortasındaki birkaç eğlence yapısı yerini yüzyıl sonunda çeşitlenmiş kültürel yapılara bırakmıştır. Bu konuda da en büyük kanıtı yine haritalar sunmaktadır. Haritaların sosyo-kültürel hayatın gelişimine yönelik sunduğu bir diğer önemli done de Beyoğlu kentsel mekanına kazandırılan açık ve yeşil alan düzenlemeleridir. Yüzyılın ikinci yarısına kadar mezarlık alanı olarak kullanılan kısımların, dönüşüm çalışmalarına dahil edilerek yeşil alan olarak düzenlenmesi Pera halkının sosyo-kültürel taleplerine cevap veren önemli gelişmelerdendir. Tüm bu düzenlemeler ve mekan üzerinde gerçekleşen değişimler, zaman zaman afetler nedeniyle sekteye uğramış ya da afetler ardından farklı bir yön kazanmıştır. Yüzyıl boyunca kentsel dokuya en büyük zararı veren yangınlar, bir noktadan itibaren kentsel çevreyi düzenlemek konusunda fırsat olarak görülmüştür. Yeni yol düzenlemeleri, binaların ahşaptan kagir malzemeye geçişi, yeni kat yüksekliklerinin belirlenmesi gibi detaylar büyük yangınlar ardından uygulanma fırsatı bulabilmiştir. Bu yangınlardan en büyüğü olan 1870 tarihli Pera Yangını bölgenin neredeyse tamamen yenilenmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır. Yangınlar sonrasında ortaya çıkan bu değişiklikleri izlemede de haritalar başarılı sonuçlar ortaya koymuştur. Özellikle Ostoya Haritası ile diğer iki haritanın karşılaştırılması kentsel dokunun ne büyüklükte bir değişime uğradığının anlaşılması bakımından yararlı olmuştur. Deprem ve salgınlar da XIX. yüzyılda görülen afetler arasında yer almakla birlikte mekansal değişim anlamında izlenebilecek sonuçlar ortaya çıkarmamışlardır. Sonuç olarak tez çalışması, başta ortaya koyduğu amaca ulaşmış ve literatürde yer alan yazılı bilgilerin CBS araçları kullanılarak haritalar aracılığıyla ortaya konulabileceğini kanıtlamıştır. Tez çalışmasının ortaya koyduğu yöntem ile doğal, yasal ve sosyoekonomik süreçlerin ortaya çıkardığı mekansal etkilerin izlenebilmesi ve görselleştirilerek sunulabilmesi mümkün olmuştur. Bu yönüyle diğer çalışmalardan ayrılan tez çalışması aynı zamanda CBS'nin ve dolayısı ile HGIS'in kentsel çevrede ortaya çıkan değişimleri izlemede güvenilir bir araç olarak kullanılabileceğini de göstermiştir.
-
Ögeİmar planı değişikliklerinin yasal, mekânsal ve kentsel rant perspektifinden incelenmesi: İstanbul örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-09-28) Kılınç, Numan ; Türk, Şevkiye Şence ; 502132811 ; Şehir ve Bölge PlanlamaDünya genelinde planlama sistemleri planlarda kesinliği amaçlayan plan bazlı sistem (Kıta Avrupa/Amerikan modeli) ve planlarda esnekliği öncüleyen proje bazlı sistem (İngiliz modeli) olarak ikiye ayrılmaktadır. Ülkelerin hukuksal ve tarihi geçmişleri planlama sistemlerinin farklılaşmasında belirleyici rol oynamıştır. Örneğin, proje bazlı sistemin vakaya göre oluşu ve planlama otoritelerine geniş takdir yetkiler sunması, İngiliz hukuk sisteminin; plan bazlı sistemde ise, planların esneklik ve takdir yetkisine olanak tanımaması Kıta Avrupa hukuk sisteminin bir sonucudur. Proje bazlı sistem, İngiltere, İrlanda, Yeni Zelanda gibi ülkeler tarafından uygulanmakta iken; plan bazlı sistem ise Almanya, İtalya, İspanya ve birçok Avrupa ülkesi tarafından uygulanan planlama sistemidir. Japonya, Hong Kong gibi ülkeler ise plan bazlı sistemin yasal bağlayıcı yönüyle, proje bazlı sistemin uzlaşmacı yönünü sentezleyerek "hibrit" planlama sistemi benimsemiştir. Son zamanlarda yapılan akademik çalışmalar plan bazlı sistemi benimseyen ülkelerin ve proje bazlı sistemi benimseyen ülkelerin planlama sistemleri açısından bir diğerine doğru hibritleşme eğiliminde olduklarını ortaya koymaktadır. Proje bazlı sistemin uygulandığı ülkeler, planlama sisteminin çok esnek olmasından ve yasal bağlayıcılığı olmamasını eleştirerek, planlarda esneklik alanının daraltılmasına yönelik yaklaşımlar benimserken, plan bazlı sistemin uygulandığı ülkeler ise planlama sisteminin katılığını ve takdir yetkisine olanak tanımamasını eleştirerek, kentlerdeki dinamik gelişmeler karşısında planları esneklik sağlayacak politikalar geliştirmektedir. Teoride plan bazlı sistem olarak bilinen Türk planlama sistemi ise uygulamada proje bazlı sisteme geçiş sürecindedir. Planlama yetkisinin yerel otoritelerden merkezi yönetim birimlerine kadar geniş bir yelpazede dağılmış olması bu hibritleşme sürecini hızlandırmaktadır. Öte yandan plan değişikliği prosedürünün kolaylaştırılması, plan değişikliğinin ve özel amaçlı planlarının sayıca artması ve bu araçların sık uygulanması söz konusu hibritleşmeyi artıran diğer başlıca nedenlerdendir. Proje bazlı sistemin ve plan bazlı sistemin plan değişikliklerine yaklaşımları birbirinden farklıdır. Planların yasal olarak bağlayıcı olmadığı proje bazlı sistemde, genel stratejiyle uyumlu bulunan plan teklifleri, geniş takdir yetkileri ile donatılmış planlama otoritelerince onaylanmaktadır. Plan bazlı sistemde ise yasal bağlayıcı olan planların değiştirilmemesi esas olup, planlarda değişikliğin ancak zorunluluk hallerinde ve birtakım prosedürlerin yerine getirilmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu sistemde esneklik ve takdir yetkisi oldukça sınırlı olsa da özellikle neo-liberal politikaların baskısıyla ivme kazanan kentlerin dinamik gelişimleri karşısında katı ve kesinlik içeren planlar yetersiz kalmakta ve birtakım parçacıl müdahale araçları ile planlara esneklik ve takdir yetkisine olanak sağlanmaya çalışılmaktadır. Plan bazlı sisteme esneklik sağlanmasında kullanılan en önemli parçacıl müdahale araçlarından biri plan değişiklikleridir. Proje bazlı sistemin esneklik temeli üzerine kurgulandığından dolayı planlara sonradan yapılan plan değişiklikleri sonucu oluşan negatif dışsallıkların bertaraf edilmesi, bu olumsuzluklara karşı plan teklifini sunanlara getirilen birtakım yükümlülükler aracılığıyla daha kolay olmakta iken, plan bazlı sistemin esnekliğe olanak tanımaması nedeniyle daha zor olmaktadır. Bununla birlikte plan bazlı sistemlerde proje bazlı pratikler gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir. Proje bazlı pratikler, özellikle neo-liberal politikaların ortaya çıkardığı yatırım baskılarının planlama sistemine eklemlenmesinde uygulanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, plan bazlı sistem içinde proje bazlı pratiklerin Türk planlama sistemine, kent mekânına ve kentsel ranta etkisini, İstanbul'da ki imar planı değişiklikleri üzerinden incelemektir. Çalışma alanı olarak neo-liberal politika etkilerinin en yoğun olarak görüldüğü, Türkiye'nin en büyük kenti olan İstanbul Metropoliten Alanı seçilmiştir. 2009-2018 yılları arasında İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından onaylanmış 17.369 adet değişiklikleri konularına göre gruplandırılarak yarı yapılandırılmış görüşmeler ve mekânsal analizler yapılmıştır. Plan değişikliklerine ilişkin detaylar incelendiğinde yönetmelikte tanımlanan plan değişikliğine ilişkin konular kapsamına girmeyen plan değişikliklerinin yapıldığı tespit edilmiştir. Yönetmelikte plan değişikliğine ilişkin konular dört başlıkla sınırlandırılırken, tez kapsamında yapılan çalışmalarda ise uygulamada on iki farklı konuda plan değişikliğinin yapıldığı belirlenmiştir. Bu konu başlıklarından sehven yapılan hataların düzeltilmesi kapsamında olan plan değişiklikleri, uygulama işlemlerine yönelik plan değişiklikleri ve plan değişikliği prosedürü ile yapılması mümkün olmayan plan değişiklikleri tez kapsamı dışında bırakılmıştır. Çalışma sonuçları, plan değişikliklerinin, plan bazlı sistemin proje bazlı sisteme evrilmesinde kullanılan önemli bir araç olduğunu ve plan değişikliklerinin kamu kullanımına ayrılmış alanlarda daha çok yapıldığı ve plan değişikliklerinin MİA ve alt merkez ilçelerde yoğunlaştığı görülmekle birlikte, farklı plan değişikliği gruplarında mekânsal sonuçların farklılaştığını göstermektedir. Bu durumun sebebi merkez ve alt merkezdeki arazi değerlerinin yüksek olması, bu alanlarda yapılaşma baskılarının fazla olması ve bu ilçelerin erişilebilirlik değerlerinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca plan değişikliklerinin daha çok özel sektör talepleri ile gerçekleştiği ve bu taleplerin erişilebilirlik değerlerinin yüksek olduğu MİA komşuluğunda bulunan ilçelerde yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Piyasa temelli yapılan plan değişiklikleri yönetmelikte plan değişikliği amaç unsuru olan kamu yararı gerekçesinin tartışılmasına neden olmaktadır. Çalışma sonuçları, devlet tarafından kabul edilen kamu yararı uygulaması ile plancıların kabul ettiği kamu yararı arasında önemli bir fark olduğunu ortaya koymaktadır. Yerel plan değişikliklerinde, devletin uyguladığı kamu yararı uygulamalarında, devletin kamu yararı ideolojisini sermaye ve yatırımları destekleyecek şekilde veya tartışmalı olduğu düşünülen kararları meşrulaştırmak için kullandığı görülmektedir. Yine çalışma bulgularında yer alan plancıların görüşlerine göre değişiklikler incelendiğinde İstanbul'da yapılan plan değişikliklerinin %61,5'inin kamu yararına uymadığı ortaya çıkmaktadır. Öte yandan; plan değişiklikleri İstanbul Metropoliten Alan geneline yayılmış olsa da merkez ve ikincil merkez ilçelerde yoğunlaşmaktadır. Bu durumun bu ilçelerdeki arazi ve erişilebilirlik değerlerinin yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Plan değişikliklerinin mekânsal davranışları incelendiğinde, plan değişikliklerinin E-5 Karayolu, TEM Otoyolu, Kennedy Caddesi, Şile Otobanı gibi ana ulaşım aksları etrafında, büyük ölçekli özel ve kamu yatırımlarının etraflarında kümelendikleri tespit edilmiştir. Bu durumda yine erişilebilirlik ve arazi değerlerinin yüksek olması ile açıklanabilir. Ek olarak, arazi fiyatları ile plan değişiklikleri arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Ancak plan değişiklikleri her zaman arazide değer artışına neden olmamaktadır. Değerin değişmediği veya değerin azaldığı plan değişiklikleri de yapılmaktadır. İstanbul özelinde yapılan analizlerde, plan değişikliklerinin merkez, alt merkez ve çeper ilçelerin hepsinde arazi değerinin yüksek olduğu yerlerde yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Mekânsal olarak arazi değerinin yüksek olduğu yerleri tercih eden plan değişiklikleri aynı zamanda arazideki değerin daha da çok artmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak plan değişikliklerinin arazi fiyatları ile ilişkisine yönelik yapılan analizlerde, plan değişiklikleri ile arazi değerleri arasında çift yönlü pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır.
-
ÖgeKentsel aktivite mekânlarına erişimin sosyal medya ağı ve kentsel topolojik veriler ile değerlendirilmesi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022) Kartal, Hüma ; Terzi, Fatih ; 740339 ; Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim DalıSosyal medya ve sanal bağlantılarda yaşanan gelişmeler kentsel yaşamda yeni bir etkileşimli katman yaratmıştır. İnsanların birbirleri ve kentsel mekânla olan etkileşimi değiştikçe araştırmacılar için yeni metodojik yaklaşımların geliştirilmesi daha da önem kazanmıştır. Bu bağlamda konum bazlı sosyal medya ağlarından elde edilen veriler, kentsel mekâna dair okumalar, ölçüm ve değerlendirmelerde kullanıcının mekânla kurduğu ilişkiyi inceleme; kullanıcının algı ve tercihlerini yorumlamada değerli bir kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu verilerin güncel, çok boyutlu, uygun maaliyetli, hızlı elde edilebilir oluşu ve geniş örneklem içermesi kentsel mekâna dair çalışmalarda kullanımını yaygınlaştırmaktadır. Fakat sahip olduğu tüm bu avantajlara rağmen kentsel mekâna dair çalışmaları salt algısal olan bu verilere dayandırmak mekânın çok boyutlu yapısını incelemede eksik kalacaktır. O nedenle algısal verilerin, objektif verilere dayalı ölçümlerle doğrulanması kentsel mekâna yönelik yapılacak çıkarımlarda doğruluk düzeyi yüsek temellendirmeler yapılmasına olanak sağlayacaktır. Bu tez çalışmasında kentsel aktivite mekânlarının konum bazlı sosyal medya ağ verileri ve mekân dizim (space syntax) analizleri ile iki katmanlı olarak analiz edilmesi amaçlanmıştır. Kentsel aktivite mekânlarına ait veriler (konum, tür, sayı, popülarite) Foursquare-Swarm uygulamasından temin edilmiştir. Bu sayede kullanıcının mekânla ilgili tercihlerinin gözlemlenmesine imkân tanınmıştır. Bu veriler, mekân dizim analizleri ile bütüncül bir şekilde yorumlanarak mekânsal konfigürasyonun kullanıcının algısı ve tercihleri üzerindeki yönlendirici etkisi sorgulanmıştır. Tez kapsamında, mekân dizim erişilebilirlik ölçütlerinden entegrasyon ve tercih değerinin arttıkça aktivite mekânlarının kümelenme eğiliminin ve çeşitliliğinin artacağı hipotezleri İstanbul, Kadıköy, Yeldeğirmeni çalışma alanında test edilmiştir. Aktif arazi kullanımlarının hareket örüntüsünü daha başarılı bir şekilde tahmin ettiği çalışmalara binaen Foursquare–Swarm API (arayüz) üzerinden indirilecek veriler aktif arazi kullanımı gerektiren yeme-içme, alışveriş-servis, dış mekân-rekreasyon, sanat-eğlence ve gece hayatı mekânlarına dair verileri içerecek şekilde sınıflandırılmıştır. Swarm-Foursquare verilerinin analizi, verilerin arayüz üzerinden indirilmesi, doğrulanması, görselleştirilmesi ve değerlendirilmesi süreçlerini içermektedir. Çalışma alanına dair erişilebilirlik analizleri Depthmap X Programı'nda segment haritası üzerinden üretilen açısal entegrasyon ve tercih analizleri ile gerçekleştirilmiştir. Bu analizlerden elde edilen sonuçlarla, mekân dizim teorisine göre, mekânsal konfigürasyonun yarattığı 'Doğal Hareketlilik' etkisi değerlendirilmiştir. Aktivite mekânlarının çalışma alanındaki dağılımını gösteren konum bazlı sosyal ağ verilerinin kümelenme eğilimi Moran's I ölçümü ile araştırılmış, mekân dizim erişilebilirlik analizleri ile aktivite mekânlarına dair sosyal medya verileri (aktivite mekânlarının sayısı, türü, çeşitliliği, popülaritesi) arasındaki ilişki korelasyon analizi ile incelenmiştir.
-
ÖgeKültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme modeli(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-01-28) Çetin Can, Burcu ; Gülersoy Zeren, Nuran ; 502122815 ; Şehir ve Bölge PlanlamaBüyük ölçekli yatırım projelerinin çevre üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin araştırılması amacıyla kullanılmaya başlanan çevresel etki değerlendirmenin (ÇED) kent planlama ile bağı, kentlerin küresel ölçekte kimlik arayışlarıyla ilişkilendirilebilmektedir. Bölgesel ölçekli yatırımlara konu olan planlama faaliyetleri genellikle üzerinde kentsel yerleşimlerin bulunmadığı alanlarda yer seçerken; etki değerlendirmenin konusunu doğal varlıklar ve arkeolojik değerler oluşturmaktadır. Kentsel alanlarda ise, fizik mekanı yeniden üretme amacıyla önerilen kentsel dönüşüm projelerinin hadefi sadece doğal ya da arkeolojik değerler değil, kültürel varlıklar ile sosyal çevreyi de içermesi, çevresel etki değerlendirmenin 'çevre' kapsamının genişletilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle, zaman içinde sosyal etki değerlendirme, arkeolojik etki değerlendirme, sosyal ve çevresel etki değerlendirme gibi çok sayıda önerilerden etkilenen çevrenin niteliğine göre etki değerlendirme türleri geliştirilmiştir. İnsan yaşam çevresinin zengin geçmişi göz önünde bulundurulduğunda, tarihi kent çevrelerini etkileyen gelişme önerilerinin planlama ya da kentsel koruma aracılığıyla değerlendirilerek kabul edilmesi ya da reddedilmesi olağan bir süreç olarak beklense de; kültür mirası etki değerlendirme (KÜMED) uygulamalarının ortaya çıkması ancak 21. yy başlarına rastlamaktadır. Küresel ölçekte yeni kabul gören ve özellikle dünya miras alanlarını etkilemesi muhtemel projeler ya da planlar için uygulanan KÜMED bir yandan etki değerlendirme sistemi içine yerleştirilmeye çalışılırken; diğer yandan yönetim planlarıyla birlikte kültürel miras çevrelerindeki değişimleri yönetmek üzere geliştirilmek istenmektedir. Aslında, planlamanın konusu olan mekanın kontrolü ve değişimin yönetilmesi süreçleri, sürdürülebilirlik kavramıyla insanı gelişmenin odağından alarak doğa-insan-gelişme bütünlüğünü sağlamak üzere iyileştirilmeye başlanmıştır. Koruma disipliniyle ele alınan kültür mirası alanları kararları planlama-etki değerlendirme ilişkisi içinde hem planlama hem de etki değerlendirme yaklaşımlarıyla iki ayrı dalda ve farklı perspektiflerle incelenirken kültür varlıklarının korunması-yönetilmesi süreçleri tekrar tekrar sorgulanır olmuştur. Koruma bakış açısından kopuk olarak günümüze ulaşan KÜMED'in hala planlama-etki değerlendirme-koruma üçgeninde konumlandırılmasında sorunlar yaşanmaktadır. Bu sebeple, KÜMED'in planlama, etki değerlendirme ve koruma disiplinlerinden beslenerek geliştirilmesi ve kültür mirası çevrelerindeki değişimin yönetilmesi süreçleriyle bütünleşik işleyecek bir model ile yeniden tanımlanması, bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. "Kültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme yaklaşımı nasıl olmalıdır?" sorusunun yanıtlandığı araştırma yoğun ve derin literatür araştırmaları ile üç disiplideki yenilikçi yaklaşımların harmanlanmasıyla kurgulanmış ve her bölümde KÜMED alanında daha önce gerçekleştirilmemiş özgün çalışmalar ortaya çıkarılmıştır. Altı bölüm altında toplanan araştırmanın ilk bölümünde KÜMED literatür çalışmasıyla birlikte tezin amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmıştır. KÜMED alanında daha önce yapılan araştırmaların genellikle ÇED içinde kültür mirası, arkeoloji miras yönetimi ya da dünya mirasının korunmasının KÜMED ile pekiştirilmesi üzerine yapılmış olduğu görülmüştür. Araştırmanın ikinci bölümünün konusu planlama, etki değerlendirme ve koruma tarihinde KÜMED'i ortaya çıkaran gelişmelerin irdelenmesini içermektedir. Bu üç disiplinin kesişim noktasında bulunması beklenen KÜMED'in üç farklı perspektiften nasıl algılandığı ve teorik anlamdaki bağlarının nasıl kurulduğu açıklanırken KÜMED için dönüm noktası olan gelişmeler belirlenerek KÜMED tarihi dönemlenmiştir. Dört ana dönemi ortaya çıkaran KÜMED tarih araştırmasına göre; 1970'ten önceki ortaya çıkış döneminde planlama ve korumanın birbirinden ayrı disiplinler olarak ilerledikleri görülmüştür. Dünya'daki gelişmeleri takip eden Türkiye'de de bu durumu destekleyen yasal-yönetsel ve uygulama boyutlarında gelişmelere rastlanmıştır. Doğa koruma tabanlı etki değerlendirme pratiklerinin içeriğinin tartışılarak, arkeoloji, sosyoloji, planlama gibi disiplinlerden beslendiği ve uluslararası ölçeğe yayıldığı dönemle (1970-1990) KÜMED oluşum süreci devam etmiştir. Planlamada stratejik düşüncenin hakim olduğu 1990-2005 arası dönemde ise Türkiye'nin etki değerlendirme, planlama ve koruma alanlarında çağdaş yaklaşımlarla uyum aradığı gözlenmiştir. 2005'ten günümüze kadar geçen dönemde de etki değerlendirmenin koruma bakış açısıyla ele alınması ve uluslararası koruma kurumlarının çabalarıyla etki değerlendirmenin bir koruma-yönetim aracı olarak belirlenmesi "etki değerlendirme – planlama – koruma" bağının kurulması söz konusudur. Fakat miras yönetiminde teknik bir araç ve katılımlı planlamada, yasal bir sürece karşılık gelen KÜMED için ortak bir dilin ortaya konamadığı belirlenmiştir. Tez çalışmasının üçüncü bölümü doğrudan günümüz KÜMED yaklaşımlarının uluslararası kurumlar tarafından sunulan rehberler aracılığıyla incelenmesini içermektedir. KÜMED bağlamında bugün uygulanan pratiklerin nasıl bir geri plana sahip olduğu analiz edilirken; küresel KÜMED çerçevelerinin Türkiye'ye yansımalarına da bakılmıştır. Tarihsel olarak süregelen gelişme-koruma ikilemini kendi içinde de bulundurduğu görülen KÜMED'in uluslararası kabul görmüş ortak bir teorik altyapısına sahip olmayışı ve Türkiye gibi KÜMED mevzuatı oluşturulmamış ülkelerde yerel olmayan aktörlerin etki değerlendirme pratiklerini yönlendirdiği açıkça görülmüştür. Bu nedenlerle, KÜMED küresel yaklaşımlarının ulusal ve yerel ölçeklerle ilişkisinin hangi yollarda kurulduğu görmek için dördüncü bölümün konusu olan KÜMED pratikleri üzerinden incelemenin gerekliliği ortaya çıkarılmıştır. Dördüncü bölümde 2005'ten bu yana çeşitli kültür mirası çevrelerine önerilen farklı özellikteki gelişme önerilerinin etki değerlendirme uygulamaları analiz edilmiştir. KÜMED tarihi ve günümüz yaklaşımları ışığında, Avupa Birliği Direktiflerini ülke mevzuatıyla bütünleştirmeye çalışan AB ülkelerinden beş örnek ile, etki değerlendirmenin ortaya çıktığı ABD'deki perspektifin farkını görmek amacıyla ABD'den iki örnek seçilmiştir. Bununla birlikte, Türkiye için de uygulanabilir bir model ya da KÜMED ilkeler bütünü sunmak amacıyla, Türkiye'den üç etki değerlendirme örneği incelenmiştir. Gelişmelerden etkilenmesi beklenen kültür mirasının ölçeği ve nitelikleri, önerilerin ölçeği ve özellikleri ile üçüncü bölümde sınıflandırıldığı gibi KÜMED yaklaşımının boyutu üzerinden örnek seçimi gerçekleştirilmiştir. AB, ABD ve Türkiye örneklerinin hepsi birlikte ele alındığında; KÜMED ya da kültür mirası bağlantılı etki değerlendirme çalışmalarında çözülmesi gereken birçok sorun olduğu görülmüştür. Bu sorunların; uluslararası standartların ulusal sisteme uyarlanması, kültürel varlıkların ve etkilerin eksiksiz tanımlanması, koruma ve yönetim arasındaki mesafe, ve etki çalışmalarının katılımla ilişkili olarak güvenilirlik ile şeffaflık dereceleri konularında sınıflandırılabileceği ortaya konmuştur. Araştırmanın temel problemi olan "bütünleşme" ve "bütünlük" kavramlarının koruma, planlama ve etki değerlendirme alanlarındaki anlamlarının irdelenmesiyle başlayan beşinci bölümde; bütünleşik KÜMED modelini oluşturmak amacıyla önce teorik bir çerçeve çizilmiştir. KÜMED için gerekli görülen üç bütünlük boyutu böylece ortaya çıkarılmış ve önerilmiştir. KÜMED-sürdürülebilirlik bağını kurgulayan "yatay bütünlük", KÜMED'in karar verme süreçlerindeki hiyerarşi arayışını ifade eden "dikey bütünlük" ve bu iki bütünlük ile ilişkili olan ama KÜMED içinde asıl uygulanması gereken "süreçsel bütünlük" şemaları önerilmiştir. KÜMED'in miras koruma, yönetim ve planlama ile paralel ilerlemesi düşünülürken, aynı zamanda diğer etki değerlendirme türleriyle de beraber işlemesi öngörülmüştür. Bu da KÜMED'e yatırım ve gelişmeleri önleyen değil, sürdürülebilirlik ilkelerine göre dönüştürülen bir özellik kazandırılmasına bağlanmıştır. Önceki bölümlerin genel bir değerlendirmesi yapıldığında; KÜMED için uygun olanın somut ve soyut birçok dinamiğe ev sahipliği yapan "yer"den yola çıkılması olmuştur. Kentsel tasarımın günümüzde değişen ölçekleri de ele alındığında; bu alanda "yer" tanımlamasına bakılmıştır. Koruma ve kentsel tasarım nüdahalelerinde ortak olan "yer" kültür mirası çevrelerinin kendileridir. Bu nedenle, bütünleşik KÜMED sürecinin kültür mirası koruma-yönetim ile kentsel tasarım süreçlerinin temel basamaklarının paralel olmasını sağlayan bir model önerilmiştir. KÜMED etkisiyle bütünleşik sürecin koruma kararları, yönetim politikaları ve bunların mekansallaştırılması üzerinden yapılması uygun görülmüştür. Bütünleşik KÜMED modelinin akış şemasının tarif ettiği bütünleşik KÜMED modelinin süreci, temelde üç farklı süreci içeren daha büyük bir süreci oluşturan her aşamayı bu aşamadan asıl sorumlu aktörün çalıştığı konuya göre belirlenip yönetilmesini sağlayan bir kurguya sahiptir. Bununla ilgili olarak; önem değerlendirmesi aşamasında ana görev koruma-yönetim planına verilmiştir. Çünkü kültür mirasının en iyi şekilde tanımlayabilecek çalışmanın bu olduğu görülmüştür. Belirtilen bakış açısı, KÜMED modeline ve akış şemasına yansıtılarak toplamda on beş etki değerlendirme aşamasından oluşan bir KÜMED süreci ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Araştırmanın sonuçlarını veren altıncı bölümde, önerilen bütünleşik KÜMED modeline kısaca değinildikten sonra Türkiye için genel önerilerde bulunulmuştur. Bütünleşik KÜMED modelinin, Türkiye'nin mevcut planlama-etki değerlendirme-koruma yasal yönetsel araçlarıyla oluşturulamayacağı, özellikle planlama alanında radikal değişiklikler, etki değerlendirmede muafiyetin kaldırılarak şeffaflık esaslarına geçilmesi ve ülke bütünü için bir koruma çerçevesinin gerekliliğine bağlanmıştır. Araştırma sonlandırılırken tezin bulgularına dayanılarak planlama, etki değerlendirme ve koruma üzerine sürdürülebilecek çalışmalara değinilmiştir. Üç disiplinde de gününümüz koşullarına sürekli adapte olmanın yollarının aranması tezin bütünleşik KÜMED odağından bağımsız olarak öne çıkardığı temel öneri olmuştur.
-
ÖgeKültürel peyzaj alanlarının kolektif hafızadaki sürekliliğini değerlendiren bir yöntem önerisi: Kayseri Derevenk, Gesi ve Koramaz vadi yerleşimleri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-03-18) Kevseroğlu, Özlem ; Ayataç, Hatice ; 502142824 ; Şehir ve Bölge PlanlamaUygarlıklar tarafından defalarca üretilen kentler, ilk kuruluşundan beri gelen tarihi birikimlerini hafızalarında saklarlar. Tarih içinde ve günümüzde çeşitli uygarlıkların yer değiştirmeleri, yayılmaları ve coğrafyadan etkilenmeleri sonucunda oluşan bu izler, kültürel peyzaj değerlerini oluşturmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde yaşamların hayat bulduğu bu coğrafyalar, bireylerin ve toplumların davranışını ve yaşam biçimlerini etkileyen kolektif belleğin geçtiği alanlardır. Kültürel peyzajlara yaşam veren, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimi sonucunda üretilen çevrelerde insanın doğa karşısında sunduğu katkı, o coğrafyada yere özgü değerler oluşturur. Tarihsel süreçte peyzajda yaşamış olan kültürlerin izlerini taşıyan bu değerler, günlük yaşam biçiminin oluştuğu bir sahne ve yaşamın temsil alanı olarak değerlendirilebilir. "Doğa" ve "kültür" arasındaki etkileşimle oluşan kültürel peyzajlar, kültür grubu tarafından belirli bir zamanda yaşamış veya halen yaşamakta olan topluluğun gündelik yaşamlarında sahip oldukları devingen çevrelerdir. Bu çalışma için seçilen vadi yerleşimleri, sahip olduğu coğrafik özelliklerinden dolayı getirdiği korunaklı fiziksel koşullar ve farklı etnik kökenlere sahip topluluğun kültürel etkenlerle şekillenen geçmişten bugüne insan ve doğa arasındaki ilişkiyi yansıtan kültürel peyzaj değerlerine sahiptir. Bu tez kapsamında geçen "peyzaj" kelimesi, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimleri sonucu yapılı çevreye yansıyan kolektif hafızanın üretim sahnesi olarak tanımlanmaktadır. Sahne olarak vadilerdeki köy mahali, gündelik sosyo-mekansal etkileşimler aracılığı ile üretilen bir uzam olarak geçmektedir. Örneklem alan Kayseri kenti sınırları içerisinde Melikgazi ilçesinde yer alan Derevenk- Gesi ve Koramaz Vadileri ve içerisinde bulunan yerleşimler, Gayrimüslim – Müslüman nüfusun biraradalıklarını 20. yüzyılın başlarına kadar devam ettirebilmiş ve bunun sonucu olarak somut ve somut olmayan kültür mirası değerlerinin zenginliği açısından değerli bulunduğu için bu tezin örneklem alanını oluşturmaktadır. Geçmişten bu yana sosyal, ekonomik ve kültürel etkenler, vadilerde bulunan bu köylerin doğal ve fiziksel strüktürünün bir parçası olmuştur. Bu kırsal karakterdeki yerleşimler, çeşitli doğal, sosyo – kültürel, ekonomik, siyasi nedenlerden dolayı nüfus kaybına uğramıştır ve halen de nüfus kayıpları devam etmektedir. Bu kayıplara rağmen her yerleşim kendine özel hafızaları, eylemleri ve olayları ile geçmişe ışık tutmaktadır. Farklı kökenlere ait toplumların bir arada yaşadığı yerleşimlerde ve buna bağlı olarak oluşan hafıza peyzajları bize yerleşimlerin fiziksel olmayan zihinsel katmanlarını ortaya çıkarmakla birlikte geçmişe dönük yaşantılarla ilgili de ipuçları vermektedir. Bu ipuçlarına ulaşabilmek için bu çalışmada çeşitli yöntemsel öneriler bir arada ve ardışıl olarak denenmiştir. Derevenk, Gesi ve Koramaz vadilerinde yer alan 14 yerleşimin kültürel peyzaj değerlerinin tespit edilebilmesi ve ve bu ögelerin yaşayan hafızadaki sürekliliği veya süreksizliğinin saptanabilmesi için önerilen çoklu yöntem modeli 2 aşamadan oluşmaktadır. Öncelikli olarak veri toplama ve üretme kısmından oluşan bu çalışma sonrasında da elde edilen verilerin değerlendirme ve yorumlama kısmını içermektedir. Veri toplama ve üretme aşamasında mevcut durum analizi, hafıza düğüm noktaları analizi ve hatırlatma topografileri analizi çalışmaları yapılarak vadi yerleşimlerinin 19. yüzyıldan günümüze kadarki olan kültürel peyzaj değerlerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Veriyi yorumlama kısmında çeşitli temsil araçları kullanılarak tanımlanan kimlik bileşenleri doğrultusunda hafıza peyzaj kimlik kartı başlığında; doğal çevre, fiziksel çevre, sosyo+ çevre ve kolektif hafıza kimlik bileşenleri olarak temsil edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular sonrasında her bir vadi için yaşayan hafıza peyzajı diagramında sonuç değerlendirmeleri yapılmıştır. En son olarak uluslararası deklerasyonlara, çalışma yöntemine ve alana dair kültürel peyzaj değerlerinin sürekliliğini sağlamak için öneriler geliştirilmiştir. Bu çalışmada kırsal alanlarda envanter ve yazılı belge bulunmamasından dolayı yöntem geliştirme üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu çalışmada önerilen yöntem gerek üzerinde çalışılan vadi yerleşmeleri gerekse de benzer alanlar için özgün bir çalışmadır. Özellikle kırsal karekterdeki yerleşmelerde yapılacak ileri çalışmalarda önemli bir örnek veri seti ve yorumu sunmaktadır.
-
ÖgeSosyal donatı alanlarına erişimde CBS tabanlı yürünebilirlik performansının ölçülmesine yönelik bir yöntem önerisi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-04-19) Külekçi Erez, Hale ; Tezer, Azime ; 502022307 ; Şehir ve Bölge PlanlamaSürdürülebilir yaşam "doğal kaynakların kullanımını azaltmayı hedefleyen yaşam tarzı" olarak tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir ulaşım ise, özel araç yerine toplu ulaşımı kullanmanın özendirilmesiyle ve kısa mesafelerde yürüme, bisiklet gibi çevre dostu aktif hareketlilik türlerinin tercih edilmesiyle sürdürülebilir yaşamı desteklemektedir. Sürdürülebilir ulaşımın en etkili, çevreci ve ekonomik yöntemi aktif ulaşımın yaya ve bisiklet türleridir. Bu bağlamda sürdürülebilir bir yaşam için; yaya ulaşımının cazip hale getirilmesi, bir yaşam tarzı ve ulaşım alışkanlığı haline dönüştürülmesi, toplam yolculuklar içinde paylarının artırılmasına yönelik politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. Ulaşım türü olarak yürüme; karmaşık bir yapıda, kısa süreli, çok varışlı, çok amaçlı ve çoğu zaman düzensizdir. Bu nedenle yaya yolculuklarını ölçmek ve sonuçlarını değerlendirmek zordur. Bununla birlikte yürümeye ilişkin ölçme ve değerlendirmede kullanılan çeşitli teknikler ve yöntemler mevcuttur ve yeni teknikler de geliştirilmektedir. Bu çalışma, yürünebilirlik değişkenkenleri göstergesi ve buna bağlı geliştirilen yürünebilirlik performansı ölçme ve değerlendirme modeli için bir yöntem önermiştir. Bu çalışma kapsamında CBS ortamındaki yürünebilirlik veri tabanının değişiklikleri anlık işleme, hesaplama, sonuçları sınıflandırma, tablo, grafik ve harita şeklinde raporlama özellikleri sayesinde çok aşamalı ve bütüncül bir yürünebilirlik performansı modeli elde edilmiştir. Bu model sayesinde yürünebilirlik değişkenleri göstergesi, değişken ağırlık katsayıları, yürünebilirlik puan ölçütleri ve puan ölçeği, yürünebilirlik puanı hesaplama bağıntısı, sosyal donatı alanı yürüme bölgesi, yol ve sosyal donatı alanı için yürünebilirlik puanı ve performans sınıfı üretilerek bir yürünebilirlik performansı ölçme ve değerlendirme yöntemi geliştirilmiştir. Sosyal donatı alanlarına erişimde yürünebilirlik performansını etkileyen değişkenlerin belirlenmesine ait birinci aşamada literatürden seçilen 10 adet uluslararası çalışmanın içerik analizi yapılarak 83 değişkenli bir matris oluşturulmuştur. Bu değişken matrisinden 32 adet değişken çalışmayla ilişkilendirilmiş ve çalışmanın amacına uygun olarak gruplandırılarak 19'u çalışmaya dahil edilmiştir. Değişkenlerin belirlenmesine ait ikinci aşamada ise, karar destek sistemleri disiplininden yararlanılarak yürünebilirlik performansıyla ilgili ülke koşullarını temsil eden ve ulusal veri tabanlarında erişilebilen, çalışmaya özgü 15 adet değişken eklenmiştir. Sonuç olarak; ulaşım entegrasyonu ve erişilebilirlik, yol altyapısı, arazi kullanımı, estetik ve konfor, trafik güvenliği, emniyet ve asayiş olmak üzere 6 ana değişken ve bu değişkenlere bağlı 34 alt değişkenden oluşan yürünebilirlik değişkenleri göstergesi oluşturulmuştur. Ana ve alt değişkenlerin ağırlık katsayılarının tespitinde, uzman anketinden yararlanılmıştır. Ankette listelenen 6 ana değişken ve 34 alt değişken; ulaşım, kentsel planlama, mimarlık, peyzaj mimarlığı, harita mühendisliği, inşaat ve ulaştırma mühendisliği konusunda uzman ve akademisyen 75 kişi tarafından 5'li Likert ölçeği ile ayrı ayrı puanlandırılmış ve Kappa istatistik tekniği kullanılarak değişkenlerin ağırlık katsayıları hesaplanmıştır. Bu ağırlık katsayıları dikkate alınarak; "Yol Ağının Yürünebilirlik Puanı"nı hesaplayan bir bağıntı elde edilmiştir. Performans sınıflandırmasını esas alan bu çalışmada hesaplanan yürünebilirlik puanları beş grupta yürünebilirlik performansı açısından sınıflandırılmıştır. Buna göre; 0-24,01 puan aralığı araç odaklı, 24,01-50 puan aralığı kısmen araç odaklı, 50,01-69 aralığı kısmen yürünebilir, 69,01-89 aralığı yürünebilir ve 89,01-100 aralığı yaya odaklı sokak, donatı ya da bölge olarak değerlendirilmiştir. Yürünebilirlik puanı yükseldikçe yayalar açısından konforlu, yürünebilirlik puanı düştükçe motorlu taşıtlar ve sürücüleri açısından öncelikli bir yol ortamı ve donatı çevresi oluşmaktadır. Bu yönüyle değişken koşullarına bağlı olarak yürünebilirlik performansı esnek ve dinamik bir süreç olarak takip edilerek yönetilebilir. Yürünebilirlik çalşışmaları, genel olarak mekânsal planlama ve ulaşım disiplinlerindeki analiz ve karar süreçlerinde etkindir. Bu çalışma farklı disiplinlerde çeşitli çalışmalar için bir yürünebilirlik verisi ve analiz aracı niteliğindedir. Başka yürünebilirlik değişkeni göstergeleri ve puan ölçütleri ile yeni modeller geliştirilebilir ya da ilgili çalışmaya özgü modellere amaca uygun yürünebilirlik değişkenleri girdisi tanımlanabilir. Yürünebilirlik; gelecekte kentin mekânsal gelişiminde, ulaşım türlerinde, çevre ve iklim ortamında, ekonomik ve sosyal yaşamda değişim ve dönüşüm potansiyeline sahip yenilikler açısından tartışmaların odağındaki konulardan biri olacaktır. İnsanın doğal hareket eylemi olan yürüme, temel hareket biçimi olma özelliğini korurken insanın geliştirdiği araçsal teknikler daha konforlu ve kısa sürede uzun mesafeli hareket becerisi kazandırabilir. Bu nedenle gelecekte mekansal değişim nasıl olurdsa olsun, insan hareket etmek için kısa ya da uzun mesafeli yürümeye devam edecektir. Yürünebilirlik niteliği bu çalışmayla nicel olarak ölçülmekte ve yol, sosyal donatı, teknik ya da idari bir sınır içinde performans açısından değerlendirmektedir. Çalışmanın çıktıları itibariyle ulusal literatüre katkı sunması, yürünebilirlik alanında çeşitli çalışmalara destek olması, eleştirel yaklaşımlarla geliştirilmesi, uluslarası çalışmalarla kıyaslanabilecek kentsel yürünebilirlik verilerinin oluşmasına, yerel yönetimler düzeyinde farkındalık yaratarak iyi uygulama örneklerine zemin hazırlaması beklenmektedir.
-
ÖgeKentsel mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik kent dokularında ısı adası etki değerlendirme ve azaltım stratejileri geliştirme modeli: İstanbul örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-06-08) Okumuş, Deniz Erdem ; Terzi, Fatih ; 502152803 ; Şehir ve Bölge PlanlamaHızlı kentsel nüfus artışına bağlı kontrolsüz kentleşme ve modern yaşam faaliyetleri sonucu üretilen sera gazı salımlarının anormal seviyelere ulaşması ile ortaya çıkan küresel ısınma ve antropojenik iklim değişikliği, 21.yy.'da, canlı yaşamını tehdit eden küresel bir krize dönüşmüştür. Antropojenik iklimsel değişikliklerin başat faktörleri arasında değerlendirilen kentsel alanlar, bu küresel krizden yine en fazla etkilenen unsurlardır. Bugün, dünyanın birçok bölgesinde aşırı iklim olaylarına bağlı yıkıcı etkileri deneyimleyen kentler bulunmakta; aşırı iklim olaylarının şiddetlenmesi ile ekonomik ve sosyal problemlerin tetiklenmesi ve ulusal/uluslararası güvenlik problemlerinin oluşması güçlü bir olasılık olarak görülmektedir. Dolayısıyla, antropojenik iklim değişikliği olgusunun, ulus-üstü bir seviyede kolektif hareket gerektiren büyük bir küresel sorun olduğu söylenebilmektedir. Küresel iklim sistemindeki değişimler beraberinde, yerel iklim sistemlerinde de kentsel aşırı ısınma eğilimine dayalı iklimsel anormalliklerin gözlemlenmesine yol açmaktadır. Kentlerdeki en belirgin termal fenomen olan kentsel ısı adası formasyonu, kentsel doku özelliklerinin, mikro iklim sistemindeki enerji dengesini bozması sebebiyle meydana gelmekte; küresel iklim değişikliğinin yerel iklimde yarattığı etkilerle, kentsel alanlardaki sıcaklık anomalileri yükselme eğilimine girerek kentsel aşırı ısınmaya sebep olmakta ve mikro iklimsel değişikliklerin daha da derinleşmesine yol açmaktadır. Nihayetinde kentler, bulundukları bölgenin doğal iklim özelliklerinden bağımsız, yeni oluşan mikro iklimsel koşullara maruz kalmaktadır. Kentsel alanda sıcaklık anomalisi yaratan olguları net bir şekilde anlama ve etkili müdahaleler ile kentsel ısınmanın azaltımını sağlama doğrultusunda ilerleyen tez çalışması, küresel iklim değişikliğine yönelik çözüm arayışlarını ve sürdürülebilir gelişme perspektifini yerelleştirmeye dair yeni bir paradigma çerçevesinde, kentsel aşırı ısınma ve yerel iklim değişikliğine dair giderek genişleyen gündeme katkı sunmaktadır. Kentsel planlama ve tasarım alanları, mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik kentsel ısınma ve ısı adası olgusunun çok yönlü tartışmalarında öncelikli disiplinler arasında yer almakta; kent dokularında ortaya çıkan sıcaklık anomalileri ve kentsel doku bileşenleri arasındaki etkileşimin nicel bir anlayışıyla, bu tehlikeli aşırı ısınmayı azaltarak kentin, mikro iklimsel sorunlara karşı dayanıklılığını ve uyum kapasitesini yükseltme potansiyeline sahiptir. Bu doğrultuda, tezin amacı, kentsel doku ile ısı adası arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak, kentsel dokularda ısı adası etki değerlendirme modeli geliştirmek ve kentsel doku temelli azaltım stratejileri önermektir. Söz konusu amaç doğrultusunda, kentlerdeki aşırı kentsel ısınma eğilimlerini anlamak, kentsel dokularda yerel dinamiklere bağlı ısı adası formasyonunu tespit etmek, kentsel ısı adası etkisi ve kentsel doku bileşenleri arasındaki kantitatif ilişkiyi ortaya koymak ve ısı adası tahmin modeli üretmek, kentsel ısı adası azaltımına yönelik kentsel dokunun iyileştirilmesine dayalı azaltım stratejileri ve tasarım standartları geliştirmek ve son olarak bilişim teknolojilerine dayalı planlama ve tasarım kararlarına yönelik bir karar destek mekanizması oluşturmak şeklinde hedefler belirlenmiştir. Altı ana bölümden oluşan tez çalışmasının birinci bölümünde, benimsenen amaç ve hedefler doğrultusunda, çalışmanın kapsamı, hipotezler ve araştırma soruları belirtilmekte; çalışma kapsamında kullanılan metodolojik yaklaşım genel hatlarıyla açıklanmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde, küresel ısınma, antropojenik iklim değişikliği ve mikro iklimsel etkileri detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Kent ekosistemi içerisinde iklimsel etkileşimler değerlendirilmekte; oluşum süreçlerinde etkili olan kentsel dinamikler ortaya koyulmakta; kentsel aşırı ısınma olgusu, kentsel ısı adası etkisi ve küresel ısınmanın yerel iklim üzerindeki etkilerinin birleşik etkisi ile ortaya çıkan bir kriz olarak tanımlanmaktadır. Küresel ve mikro iklim sorunları ile mücadeleye yönelik uluslararası, ulusal ve yerel gündeme ilişkin politika belgeleri değerlendirilmektedir. Üçüncü bölüm kapsamında, kentsel ısı adası olgusuna ilişkin bağlamsal tartışmalara ve fizyolojik oluşum mekanizmalarına yer verilmekte, kentsel ısı adası türleri ve ölçümüne ilişkin yaklaşımlar ele alınmakta, ısı adasının oluşumunda etkili kentsel doku bileşenleri değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, ısı adası türlerinden, tez çalışmasının da temelini oluşturan yüzey kentsel ısı adasına (SUHI) odaklanılmaktadır. Bunun yanı sıra, kentsel doku temelli ısı formasyonunun analizine yönelik analitik modeller incelenmekte; ısı adası etkisi azaltımında kentsel doku modifikasyonuna dayalı yaklaşımlar, minör iyileştirmeler ve yapısal müdahaleler olarak sınıflandırılarak aktarılmaktadır. Söz konusu yaklaşımların uygulamalarına yönelik kentsel yenileme ve dönüşüm temelli müdahale biçimleri değerlendirilmektedir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, Kentsel Dokuda Isı Adası Etki Değerlendirme ve Azaltım Stratejileri Geliştirme Modeli kapsamında geliştirilen iki alt model ve bir uygulama aracına ilişkin metodolojik detaylara yer verilmektedir. Bu doğrultuda, model değişkenleri tanımlanarak, örneklem seçim prosedürleri açıklanmış; SUHI tespiti, değişkenlerin ölçümü ve kentsel doku-SUHI arasındaki ilişkiyi belirleyen istatistiki analizlerin yöntem detayları aktarılmıştır. SUHI etki değerlendirme ve tahmin modelinin coğrafi bilgi teknolojileri (CBT) tabanlı SEET (SUHI Effect Evaluation Tool) uygulama aracı geliştirilmiş ve çalışma prensipleri sunulmuştur. Beşinci bölümde ise, ilgili modelin İstanbul örneklemi üzerinde uygulamasından elde edilen bulgular sunulmakta; kentsel doku bileşenleri ve sıcaklık anomalileri arasındaki etkileşim ortaya koyularak, ısı adası azaltım potansiyelleri, stratejileri ve tasarım standartları belirtilmektedir. Bu doğrultuda, kentte belirgin bir ısınma eğilimi tespit edilmiş; 2013-2021 arası dörder yıllık periyotlar halinde incelendiğinde, sıcaklıkların minimum ve maksimum düzeylerde artış gösterdiği gözlenmiştir. 25 Temmuz 2017 tarihine ait yüzey sıcaklıkları üzerinden yapılan detaylı incelemelerde, SUHI formasyonunun 4.29 °C düzeyinde olduğu, ızgara hücre tabanlı kentsel dokular özelinde ise sıcaklık anomalilerinin yaklaşık 5 °C'ye kadar yükseldiği belirlenmiştir. Yüksek sıcaklık düzeyi ve 'son derece yüksek' SUHI etkisine sahip İstanbul kentsel alanında, SUHI etkisini azaltmak ve hatta minimize etmek için planlama ve tasarım stratejilerine dayalı bütünsel bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu nicel olarak anlaşılmıştır. İstatistiki analizler, kentsel doku metriklerinin, SUHI oluşumundan sorumlu sıcaklık anomalileri ile yaklaşık %71 oranında ilişkili olduğunu göstermiştir. Özellikle bitki örtüsü indeksi (NDVI) ve taban alanı katsayısı (TAKS), sıcaklık anomalileri (LSTa) üzerinde en fazla etki gösteren metrikler olmuş; NDVI oranındaki artışın LSTa'da güçlü bir azalma eğilimi, TAKS değerindeki artışın ise LSTa'da belli oranlarda artış eğilimi yarattığı anlaşılmıştır. Bulgular aynı zamanda, kentsel dokuya ilişkin metriklerin modifikasyonu yoluyla ısı adası azaltım potansiyelini ortaya koymakta; özellikle kentsel bitki örtüsü yoğunluğunu temsil eden NDVI değerinin arttırılması ve kentsel dokulardaki yatay yoğunluk seviyesini gösteren TAKS değerinin azaltılması ile sıcaklık anomalilerinin kent ortalamasına indirilebileceği kantitatif olarak anlaşılmıştır. Etki değerlendirme modelinin çıktılarından biri de, kentsel doku metriklerinin, İstanbul'a özgü, yerel etki değerlerini içeren ısı adası formasyonu tahmin denklemidir. Amaç fonksiyonu olarak da adlandırılabilecek bu denklem, İstanbul'un mevcut kentleşme dinamiklerinden hareketle, hem mevcut hem de öneri kentsel dokularda, modele dahil kentsel doku bileşenleri doğrultusunda, ısı adası formasyonunu ve seviyesini belirlemek yönünde katkı sağlamaktadır. Nitekim, ısı adası azaltım stratejileri geliştirme modeli kapsamında da, etki değerlendirme aşamasından elde edilen amaç fonksiyonundan faydalanılmış; tez çalışması kapsamında önerilen kentsel yoğunluk matrisine ait doku tipolojileri (9 adet) bazında ısı adası tahminleri yapılarak azaltım ve SUHI minimizasyon stratejileri geliştirilmiştir. İstanbul'da kentsel yoğunluk tipolojilerinin mekânsal çözümlemesinde, yedi adet tipolojiye rastlanmış; tipolojilerinin sıcaklık varyasyonları incelendiğinde, en yüksek sıcaklık düzeyi HCMR (yüksek TAKS-orta katlı bina) tipolojisinde, en düşük sıcaklık düzeyi ise LCHR (düşük TAKS-yüksek katlı bina) tipolojisinde görülmüştür. Amaç fonksiyonu yardımıyla, her bir yoğunluk tipolojisi özelinde seçilen örnek alanlarda, model değişkenlerinin parametrik değerleri üzerinden azaltım stratejileri uygulanmış, stratejilerin azaltım etkinliği tartışılmıştır. Tez çalışmasının altıncı ve son bölümünde ise, araştırmaya ilişkin genel sonuçlar paylaşılmakta; kentsel dokuda ısı adası etkilerinin azaltılmasına yönelik öneriler ve kentsel tasarım standartları sunulmaktadır. Bu kapsamda, yeşil alanlar ve/veya yeşil unsurlar ile kentsel dokudaki bitki örtüsü oranının arttırılması, kentsel dokuda zemin seviyesindeki bina yoğunluğunun kontrol edilmesi, kentsel dokuda gökyüzü görünürlüğünün arttırılması, kent dokusunda karmaşık şekilli bina zarfları oluşturmaktan kaçınılması, kentsel doku metriklerinin parametrik değerleri arasında denge gözetilmesi, sürdürülebilir kentsel tasarıma doğru, bilişim teknolojilerine dayalı SEET yaklaşımının kent planlama sürecine entegrasyonunun sağlanması, kentsel yoğunluk politikaları ve mekânsal dağılımlarının yeniden düzenlenmesi, kentsel aşırı ısınma olgusuna duyarlı stratejik mekânsal planlama anlayışının benimsenmesi ve SUHI azaltım stratejilerinin kentsel yenileme/dönüşüm gibi müdahale biçimlerinin gündemine alınmasına dair stratejiler belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, araştırma yöntem ve bulgularının akademiye ve uygulama alanına olan katkıları aktarılmakta; geleceğe dönük stratejik vizyon ortaya koyulmaktadır. Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen küresel sürdürülebilir gelişme hedeflerinden, sürdürülebilir şehirler ve topluluklar (SDG.11) ve iklim eylemi (SDG.13) hedefleri çerçevesinde, İstanbul'daki kentsel aşırı ısınma eğilimini ve SUHI-kentsel doku ilişkisini açıklayarak, ısı adası azaltımı yoluyla mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik bir yol haritası arayışı içerisinde olan tez çalışması, kentsel iklim ve kentsel tasarım arasındaki sinerjinin önemini vurgulamakta; iklime duyarlı kent formlarının üretimine yönelik akademik ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesine katkı sunmaktadır.