LEE- Şehir ve Bölge Planlama Lisansüstü Programı
Bu topluluk için Kalıcı Uri
Gözat
Sustainable Development Goal "Goal 11: Sustainable Cities and Communities" ile LEE- Şehir ve Bölge Planlama Lisansüstü Programı'a göz atma
Sayfa başına sonuç
Sıralama Seçenekleri
-
ÖgeConstruction clusters in Turkiye's metropolitan provinces: A research on urban spatial growth(Graduate School, 2023-01-06) Pak, Ece Özden ; Akgün, Aliye Ahu ; 502122804 ; Urban and Regional PlanningMetropolitan areas in developed countries are turning into attraction centres and attractive residential areas as a result of the urban policies carried out. In developing countries, on the one hand, metropolitan areas are tried to be obtained with the urban policies carried out. On the other hand, the struggle to create planned spaces and keep urban growth under control continues. In developing countries, the issues related to the acquisition of planned spaces emerge as an extension of uncontrolled urban development at the lowest scale and become problems that affect the whole country. The literature on this subject has a multi-layered theoretical background and offers a comprehensive discussion of the urban spatial policies in these countries. From this point of view, we searched the world literature to understand the ongoing debates on the sustainability of land use, the common mistakes made repeatedly in the production of the built environment, and the urbanisation and metropolitanization process. We determined a bunch of keywords at the beginning and conducted a bibliography search in 2 packs. The first is urbanisation, urban growth, and urban planning. The second is metropolitanisation. Then, we examined the urbanisation and metropolitanisation process of the American continent, the European continent and particularly the history of Istanbul throughout the Ottoman Empire and the Republic of Turkey. Our main aim was to understand the process experienced in Turkish settlements and to compare and relate them to world examples. While doing this, we went beyond the usual doctoral research and followed the inductive method. By examining the world literature, processes in different geographies and current research examples, we have created a research design that will deal with the metropolitanization process in Turkey in the most comprehensive way. While the negative effects of the uncontrolled urbanisation and metropolitanisation processes experienced in the world literature of the study on land use diversity in developing countries come to the fore, we saw that evaluations could be made regarding their positive contributions when socio-economic development is taken into consideration. In the world literature and legislation review, we noticed that administrative borders define Türkiye's metropolises, while world metropolises are defined by their functional urban areas. Thus, we determined the main hypothesis: "Urbanization in Türkiye is shaped by legislation". In addition, since there is no criterion other than population in our country's legislation, we have determined essential criteria based on the literature to understand whether each province in Türkiye is a metropolitan municipality, unlike the criteria set by the OECD and other international organizations. The research covers all provinces of Türkiye and examines the spatial reflections of urban policies by focusing on metropolitan areas. In doing so, we traced the development of metropolitan areas, changes in national spatial policies and their impact on settlements. We tested the widespread discourse that the urban-spatial policy implemented is a "process" based on the built environment in Türkiye's provinces. In addition to the claim that the urban agglomeration in İstanbul, which is both the dominant and metropolitan city of Türkiye, also affects the surrounding provinces, we examined the relationship between İzmir, which was declared the first metropolitan municipality, and Ankara, with its neighbouring provinces in their geographical location. While trying to dispel the assumption that there is a strong link between the increasing building mass in settlements and urban development policies with a Spatiotemporal analysis, we examined the clustering trend of building permits. We revealed in which direction the structural eaves from clusters and clusters are moving. We have seen that being a metropolitan area in Türkiye and the rest of the developing countries means urbanisation, and urbanisation means increasing structuring in terms of area and volume. In line with the statistical results, the legislation and the literature readings, we saw that the acceleration trend in urbanisation and construction in Türkiye parallels the spatial policies that continued as of the 1980s. We found that institutional changes in metropolitan areas in the 2000s supported this process. At this point, it is essential to state that Türkiye's rural settlements are more extensive than urban areas and that it is a country of agricultural production, so the sustainability of land use diversity is the most crucial issue in both metropolitan and non-metropolitan provinces. Considering the current period, we should emphasise that in today's climate crisis, even in the name of urbanisation, political decisions that will pave the way for endangering rural settlements and agricultural production cannot be taken haphazardly, or they will have devastating consequences. Acquiring data from official sources is still a significant problem in most of the developing countries, and open data sources are also limited. Our research shows an alternative way of reading the metropolitan city network by establishing the uncontrolled urban growth fuelled by construction, using the Moran Index, which is used to read spatial political trends, and evaluating building occupancy permits from a different perspective by overcoming the problem of finding firm data sets. In order to make an in-depth Spatiotemporal analysis, we evaluated the building permits collectively and looked at the development trend of Türkiye for the last fifteen years, then focused on the four years following law no. 6360, which came into force in 2013, was the breaking point of the metropolitan legislation. We obtained the building permit data from TURKSTAT, made spatial analyses using GIS-based software(s), and visualised the statistical results. First, we used exploratory spatial data analysis to reveal the clustering trends of all building permits, then residential buildings in order of priority, then industrial, commercial, tourism, educational and cultural buildings, cluster centres, and if any, clustering capacities and sustainability of this capacity. In addition, we verified its consistency with Pearson Correlation before using the data set in statistical analysis. We applied the Moran Index as a module within the ArcGIS program to search for construction clusters, We also analyzed the same data in the GeoDa program to see how clustering was affected when changing datasets and to confirm the accuracy of the results, and crossed it with Spatial Lag results between 2014 and 2017. We evaluated the last real estate unit sales changes from rural plots to urban service parcels over the transaction volume for the same period examined in detail. We aimed to evaluate the distribution and density of the building occupancy permits, which we compiled into seven categories, and to evaluate the construction clustering capacity of the provinces through the existence of a metropolitan municipality and the presence of a top-scale plan. During the time studied in detail, complex patterns emerged on the maps. The provincial clusters and cluster centres that emerged as a result of the analyses increased our ability to understand and interpret the connection between the increase in construction and urban development. In addition, a network structure has emerged among the provinces. The existence of the top-scale development plans guided us as well. The research revealed an alternative way of reading the metropolitan network through construction by data and analysis. In addition, the visuals of industry, tourism and commercial building permits made it possible to read the provinces that are more preferred for construction in general and the type of construction investment. The obtained results define the country's current land use and regional diversity. The network of metropolitan municipalities in Türkiye and the physical space potential of cities are revealed by building mass clusters based on the type of construction and the trend of construction types in both metropolitan and non-metropolitan provinces. With this research, we conducted a country-level study on the effects of urban sprawl, integrated urbanization and increasing construction in the surrounding provinces related to construction and construction activities through ongoing urban spatial policies in Türkiye, and we are satisfied with the obtained results. In Türkiye, we have put forward an empirical study in accordance with the analytical and the followed research method, which enables the reading of the urban policies carried out in the neo-liberal period through space, containing findings confirmed by analyses. As mentioned above, the metropolitan areas' legislation is from the old-world order and narrow-scoped, where urbanisation matches construction investments. In the conclusion part of this research, the provinces that can be selected as pilots and need to be examined to control the devastating consequences of construction-based growth are included, and their reasons are shared in detail in the analysis part.
-
ÖgeCultural encounters of ethnic identities: An ethnographic study of belonging in the urban landscape of Sarajevo(Graduate School, 2022-12-13) Zıvalı, Tülay ; Ayataç, Hatice ; 502152822 ; Urban and Regional PlanningCitizens identify and differentiate themselves from others by exercising distinct, social, cultural and spatial practices. In this way, they build on the physical environment and adapt their socio-cultural structure to it. Increasing migratory movement patterns over the last decades raises the emergence of the changing socio-cultural assemblage of the city. Ethnic identity is one of the significant predictors within the light of this cultural variation. Ethnic representations and bonding to places does not only depends on the current urban landscape, but also on the memory of the place and how it represents the common ethnic identity in the multicultural setting. The most obvious portrayal of these representations appears in the core of the cities: the public space. Urban public space has a manifold comprehension in the socio-spatial approach of urban planning. Its multiple role and varying function within the urban landscape makes public space essential in shaping the public sphere. From this perspective, the process of the formation of the socio-spatial tissue of a city can be observed by focusing on public space. Public space is always contested by the existence of various kinds of people and is made in the very contradictions that take place in it through interconnected -but often exclusive- intimacies and their spaces. In other words, public space is generally seen as the place where the culture of a city is being (per)formed and where socio-spatial interactions become observable. One of the most important ways to examine the ethnic structure in the city is to try to understand how ethnic communities reads the city and how they position social relations and social processes on urban public space. Due to the the meaning attributed to the physical spaces of the city (or to the city as a whole) is subjected to different readings by ethnic communities with different cultural characteristics, physical spaces cease to be inanimate entities and turn into important elements in personal and social memories. Sarajevo with its multi-ethnic character distinguishes various ethnic groups. Although, the major ethnic groups share similar values and traditions for centuries long. Therefore, the city has been faced with the paradox of diversity for a much longer timespan than most of the societies. A paradox, because ethnic diversity is a source of prosperity and strength. On the other hand, ethnic groups can possess places that they identify for themselves. And in between there is a thin line that has led to active conflict through the history of Sarajevo. This thesis is an ethnography of how the multi-ethnic city of Sarajevo perceive and experience public space and investigates on place attachment regarding ethnic diversity in the context of Sarajevo. Accordingly, the main research question is stated as following: How is place attachment manifested in the multicultural urban setting? Related sub-questions investigate in the theoretical association between ethnic heterogene societies and place attachment on the one hand, and the experience of place attachment from the perspective of experts and citizens in the context of Sarajevo. To unveil the research outcomes, a mixed-method model has been conducted and discussed in three stages, employing both quantitative as well as qualitative methods to mine the subject. This mixed-method model employs exploratory / theory-based research, descriptive / case-based research and explanatory / practice-based research stages. By the implementation of Ethnographic Content Analysis (ECA), qualitative (narrative) data has been translated into either qualitative or quantitative results to evaluate place attachment in the context of Sarajevo. In scholastic sense, the study aims to extend the discussion around the theoretical background about the status of the individual and its representation within the society. Therefore, a systematic literature review has been conducted and a reframed theoretical model of place attachment (with the focus on ethnic diversity) has been proposed through reexamining main approaches and reclassifying prominent factors derived from existing literature. Based on a mapping approach, a morphological reading has been conducted to identify the spatial characterization of the representative public spaces through the four key historical periods of the city. The key periods have been evaluated with the Star Model of Publicness. This part illustrated the impacts of political, economic and socio-cultural dynamics in the transition of representational public spaces of each era. The proposed model of place attachment and related hypotheses has been utilized by applying an explanatory sequential mixed method for online surveys and in-depth interviews and evaluated through an axial coding method to produce experts' and citizens' narratives about place attachment in Sarajevo. Places of attachment and degrees of inclusiveness has been visualized to reveal the representational public places of belonging in the city. In this way, the study explores the spatial dynamics of human behaviour according to their ethnic identity that are a part of the inhabitants' daily life and thus to unveil the attitudes of place attachment in case of Sarajevo. Moreover, the research provides knowledge about critical role of public space as ethnic representation and how it becomes a property of belonging. Both for the experts as well as the citizens a good comfort and image is essential to identify a place as 'successful'. Yet, the citizens identify historic values as significant for a place to prefer. These historic values are explained as shared Yugoslavian or religious values during the interviews. Experts think that both collective identity and personal identity plays a role in the formation of place attachment, while the citizens think that relationship with others can bridge a negative personal belonging to place. The perception and meaning to the certain experience may have common patterns within group members of a community which is preserved between generations. On contrary, in case of Sarajevo there seem to be an interruption in tranferring values from generation to generation. Nevertheless, the results implicate that the age differences of people have a larger impact on the comprehension of place attachment, rather than the ethnic identity. Thus, the research does not only stress on the physical factors of a broad historical comparison but is in a unique way associated with the contextual dynamics of the social structure. Consequently, the findings contextualize current debates concerning socio-spatial, socio-economic and political agendas in Sarajevo and the region. The research points out that these emerging contextualizations are twofold; the war-tourism in Sarajevo as stimulus for memory and the image of the city and, environmental attributes of place attachment in Sarajevo.
-
ÖgeÇeper kuşak alanlarının gelişiminde ve dönüşümünde mülkiyet perspektifi: İstanbul incelemesi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-05-26) Çalışkan Küçük, Ezgi ; Kubat, Ayşe Sema ; 502152804 ; Şehir ve Bölge PlanlamaKentsel morfoloji literatüründe kendine, kentin çeperlerinde, merkezde yer almayan farklı arazi kullanımları ve görece daha az yoğunluklu yapılı çevrelerden oluşan, ve zamanla büyüyen kentin içinde gömülü kalan alanlar olarak yer bulan çeper kuşak konsepti, kentteki değişimleri izlemek için önemli bir araçtır. Arazi kullanımı kurumsal alanları, endüstriyel alanları, açık alanları ve rekreasyonel alanları içeren çeper kuşakların genellikle bir kentte iç çeper kuşak, orta orta çeper kuşak ve dış çeper kuşak olmak üzere üç ayrı şekilde oluştuğu görüşmüştür. Kentlerdeki kaçınılmaz değişimle beraber çeper kuşak alanları da farklı biçimlerde dönüşmektedir. Daha önce mekânsal, ekonomik, sosyal, ekolojik ve planlama odaklı perspektiflerde incelenen çeper kuşak çeper kuşak konsepti, bu tez çalışmasında kentsel mülkiyet perspektifinden ele alınmıştır. Çalışma, çeper kuşak alanlarının, bir megakent hâline gelen İstanbul'daki oluşumlarını ve dönüşümlerini farklı ölçeklerde araştırarak çeper kuşaklardaki mülkiyet ilişkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Tezin kavramsal çerçevesinde ilk olarak çeper kuşak konsepti, 1930'lu yılların başından 2020'li yıllara, yapılan araştırmalar sonucundaki özellikleri ile aktarılmıştır. Çeper kuşakların özellikleri, oluşum evreleri ve dönüşüm türleri üzerinde durulmuştur. Çeper kuşak literatürü, kabul görmüş teorik yapısı yanı sıra geçmişten günümüze bir dizi çalışmanın farklı yaklaşımlarla ele alınışına göre ayrı ayrı incelenerek özetlenmiştir. Ardından, çeper kuşak oluşumunda etkisi araştırılan mülkiyet ilişkilerini irdelemek üzere mülkiyet kavramı, mülkiyet hakkı, kentsel mülkiyete planlama, uygulama araçları ve özelleştirmelerle gerçekleştirilen müdahaleler genel hatları ile ele alınmıştır. Mülkiyet ilişkileri, kamu-özel ikililiği yanı sıra mülkiyetin nesnesi olarak parsele ve mülkiyetin öznesi olarak aktörlere dair kuramsal bir çerçevede incelenmiştir. Bu tez çalışmasında, çeper kuşakların merkezden büyüyen kentlerden farklı olarak, gelişmekte olan bir ülkenin çok merkezli bir megakenti olan İstanbul örneğinde incelenerek, hem kentin çeper kuşaklarına dair durumun ortaya çıkartılması; hem çeper kuşakların genel özellikleri ile kıyaslanması; hem de süreci etkileyen mülkiyet ilişkileri ve yapı adası ölçekli değişimlerin görselleştirilmesi hedeflenmiştir. Çeper kuşak analizleri üç farklı ölçekte yürütülmüştür: Ana ölçekte, İstanbul kentinin bütünü, kentin morfolojik dönemlerine göre arazi kullanım bilgileri ışığında iç, orta ve dış çeper kuşakları ile tanımlanmıştır. Ara ölçekte, kentin orta çeper kuşağında yer alan ve alt merkezlerinden olan Kartal'ın çeper kuşak gelişimi ortaya koyulmuştur. Alt ölçekte parsel detayına inilmiş, çeper kuşak özellikleri, konfigürasyonel özellikler ve mülkiyet ilişkilerini ortaya koyacak bir dizi niteliğe göre İstanbul'un farklı yerlerinden 28 vaka alanı seçilerek oluşum, gelişim ve dönüşüm süreçleri incelenmiştir. İncelemeler bir gözlem tablosunda bir araya getirilmiştir. Ardından mülkiyet ilişkilerini daha kapsamlıca irdeleyebilmek için bir tipolojik analiz gerçekleştirilmiştir. Tipolojik analiz için gözlem tablosunda yer alan vakaların başlangıç ve sonuç nitelikleri arasındaki geçişler ve belirli özellikler kodlar hâlinde tanımlanmış, daha sonra bu kodların bir araya gelmesi ile oluşan bir tipoloji modeline göre her bir vakanın tipi çıkarılmıştır. Tiplerin ifade ettiği nitelikler değerlendirilirken tekrar ettiği tespit edilen ve dönüşümü açısından kritik bulunan dört vaka, mülkiyet ilişkilerinin daha spesifik bir analizi için ayrıca mercek altına alınmıştır. Kamu mülkiyetindeki çeper kuşak parsellerinin özel mülkiyete geçerek yabancılaştığı örnekler olan; Zeytinburnu'ndaki eski et ve balık kombinasının Yedi Mavi'ye, Sarıyer'deki askeri orman alanının Maslak1453'e, Şişli'deki Ali Sami Yen Stadı'nın Torun Center'a, ve Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü'nün Zorlu Center'a dönüşümü, bu vakaların parsel gelişim aşamalarının incelenmesi ve dönüşüm sürecinde etkin aktörlerin rolleri ve ilişki ağlarının tanımlanması ile devam etmiştir. Çalışmanın sonunda İstanbul'un çeper kuşak alanlarına dair özgün bulgular haritalar, özet tablolar, açıklamalar ve şemalar hâlinde sunulmuş, çeper kuşak parsellerindeki mülkiyet ilişkilerinin izlenme yöntemine dair değerlendirmeler yapılmış ve İstanbul kentsel gelişimi ve planlama süreçlerine dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışma çeper kuşak alanlarının yeniden planlanmasına dair kentsel dayanıklılık ve kent hakkı bağlamlarında öneriler ve bu çalışmadan hareketle yeni çalışma alanlarını oluşturacak sorularla tamamlanmıştır. Bu tez çalışmasının literatüre sağlayacağı önemli katkıların şu beş biçimde olacağı söylenebilir: Birincisi bu çalışma, büyük bir kentte çeper kuşak analizlerinin nasıl yapılabileceğine dair İstanbul megakenti üzerinden bir yöntem sunar. İkincisi, kentsel mülkiyet meselesine, mülkiyet ilişkileri kapsamında kentsel morfoloji literatüründe bir yer kazandırmaya çalışır. Üçüncüsü, son yıllarda ülkemizde kentsel morfoloji çalışmaları artış gösterse de oldukça sınırlı sayıdaki çeper kuşak çalışmalarına İstanbul özelinde bir katkı sağlar. Dördüncüsü, İstanbul çeper kuşak alanlarına dair incelmelerle kentin planlama, büyüme ve dönüşüm dinamiklerini tartışma olanağı sağlar. Sonuncu olarak, kentsel morfoloji ve çeper kuşak literatüründeki bazı terimlere dair Türkçe öneriler getirir.
-
ÖgeEvaluating travel mode decisions and transport models in understanding transit equity: The case of greater Toronto and Hamilton area(Graduate School, 2022-08-16) Barri Yousefzadeh, Elnaz ; İnce Beyazıt, Eda ; Farber, Steven ; 502162804 ; Urban and Regional PlanningIn recent decades, the incorporation of equity considerations in the transportation domain and the equity analysis of transport projects and policies are rapidly increasing. These approaches mainly include travel behaviour analysis with equity indicators and the socioeconomic impacts of transport investments on individuals. Accordingly, the cost and benefits of transport investments for residents are evaluated. Moreover, travellers' travel behaviour, daily activity patterns, and travel mode decisions are estimated through their trip chains analysis. These assessments can offer a broad perspective on individuals' travel needs and constraints. They also offer valuable insight for transportation planners and policymakers in understanding how different transport investments impact society. Therefore, they enable authorities and planners to develop equitable transport policies and travel demand management to address various environmental problems. This dissertation focuses on understanding how different socioeconomic groups plan their daily trips and reports important findings on their responses to transport investments, aiming to improve individuals' activity participation and alleviate travel barriers. The study also evaluates travel behaviour and mode use models and investigates the potential of machine learning algorithms for travel behaviour prediction in the Greater Toronto and Hamilton Area (GTHA), one of the largest and fastest-growing regions in Canada. The primary data source used for this study is the 2016 Transportation Tomorrow Survey (TTS) dataset, a large-sample household travel survey including a one-day household travel diary conducted in the Greater Golden Horseshoe Area. The TTS data is a part of an ongoing data collection program started in 1986 and is collected every five years. This regional survey is conducted to travel demand management, and it can use for transportation planning programs and models. In the first step, this study explores how income and car-ownership levels determine activity patterns and travel decisions of travellers using an aggregated form of activity type and travel mode as a unit of trip chain analysis. A presumption-free clustering framework is leveraged to mitigate the subjectivity of rule-based approaches for trip chain analysis. This approach extracts the homogeneous clusters of activity patterns. Second, the impacts of transit improvements in low-income communities are explored based on the assumption that transit investments could result in changing travel mode use and generating more transit and fewer car trips. Such analysis is performed by exploring the association between transit use and transit accessibility improvements using stratified regression models. Lastly, the effects of travel behaviour models are evaluated in terms of their predictive performance in policy-making and transportation planning. This study investigates how the model selection affects the prediction of transit use and compares the predictive performance of traditional and Machine Learning (ML) algorithms. Then, it evaluates a transit investment policy by contrasting the predicted activities and the spatial distribution of transit trips generated by the vulnerable households after improving accessibility. The findings of this study reveal that income and car-ownership levels influence a traveller's travel decisions and change their mobility patterns. The findings show that females, regardless of income or car ownership, frequently take transit in their daily trip chains. Among low-income carless individuals, most of their daily trips include the mobility of care, where women more often than men play this traditional role in a household by either public transit or a car as a passenger. In the low-income car-owner subsample, females still use public transit for their work trips, whereas males regularly use the household's car to commute to work. It confirms that women benefit less from having access to a car in families with a shared private vehicle. Males of wealthy carless households integrate public transit and active transportation for their daily trips when they live in high-density and more accessible neighbourhoods. Furthermore, evaluating transit improvements in low-income communities shows that low-income households with one or more cars per adult have the most elastic relationship between transit accessibility and transit use; they are more likely to be transit riders if transit improves. However, in auto-centric areas with poor transit, the transit use of low-income households drops off sharply as car ownership increases. It implies that low-income car-owning households might become too reliant on their vehicles as soon as they own them. Moreover, the sensitivity analysis exploring how changes to accessibility affect transit trip generation highlights that the accessibility gains in the region provide more opportunity for increasing transit ridership among car-deficit households when transit is improved. Therefore, the analysis suggests some insight into engaging individuals in taking transit and resulting in overall transit ridership in the region. Given the model selection, the results show that ML algorithms outperform all other statistical models and have great potential for enhancing travel behaviour predictions without sacrificing interpretability. Random Forest (RF), XGBoost (XGB), and Neural Networks (NN) classifiers and regressors significantly outperform other algorithms. Among them, RF is the most accurate approach for predicting low-income families' transit demand according to its predictive performance. However, statistical models perform poorly when forecasting transit users' behaviours. Further, the spatial distribution of newly generated transit trips after transit improvements is not identical; thus, traditional models may arrive at a different, probably inaccurate, policy recommendation in addressing social, spatial, and environmental problems. Moreover, applying model-agnostic interpretation tools to ML models shows that these techniques can uncover each model's underlying process, which was supposed to be a "black box". All in all, ML models demonstrate significant improvement in accuracy and interpretability. The findings point out that understanding and estimating individuals' travel decisions and preferences with a reliable model enables policymakers to establish an appropriate transit framework that benefits low-income people and alleviates transit inequality in society. This study suggests that evaluating individuals' travel behaviour in terms of their income and car-ownership levels may give a new and different outlook on transport planning in metropolitan cities. Overall, a fair transportation investment that meets environmental, economic, and social goals necessitates a thorough understanding of different socioeconomic groups' travel requirements and responses. The findings help planners rethink transport policies and strategies that increase activity participation and reduce environmental impacts.
-
ÖgeFarklı konut alanlarında kentsel yaşam kalitesinin değerlendirilmesi: Kayseri örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-04-28) Güngör Koçak, Merve ; Terzi, Fatih ; 502132816 ; Şehir ve Bölge PlanlamaKentsel gelişim sürecinde, değişen üretim tüketim ilişkilerine bağlı olarak, bireylerin yaşam alanlarına yönelik beklenti ve ihtiyaçları da değişmiştir. Kentsel yaşam kalitesi araştırmaları, bireylerin yerleşmelere yönelik ihtiyaç ve beklentilerinin anlaşılması, farklı sosyo-demografik grupların yaşam memnuniyetini artırmak için kentleşme politikalarına girdi sunması ve doğru kentleşme politikalarının geliştirilebilmesi bakımından kritik öneme sahiptir. Araştırmalar, bireylerin kentsel yaşam kalitesi algısının konut ve konut çevresine ilişkin niteliklere duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, kentlerde yaşam kalitesinin geliştirilebilmesi çerçevesinde ölçek, yoğunluk, yapı düzeni gibi çeşitli yönleri ile farklılaşan konut alanlarında yaşayan sakinlerin memnuniyet algısının ölçülmesini önemli bir gereksinim haline getirmektedir. Buna karşın ilgili literatürde kentsel gelişim sürecinde çeşitlenen konut sunum yaklaşımlarına bağlı olarak ortaya çıkan farklı konut alanlarında kentsel yaşam kalitesi algısını değerlendiren araştırmalar kısıtlıdır. Bu tezin amacı Orta Anadolu'nun en gelişmiş kentlerinden biri olan Kayseri'de, konut alanlarına ilişkin niteliklerin genel yaşam memnuniyeti üzerindeki etkilerini ölçmek ve farklı konut çevrelerinde yaşayan sakinlerin konut memnuniyetine ilişkin belirleyicilere dair sınırlı bilgilere katkı koymaktır. Araştırma, Kayseri'nin farklı konut çevrelerinde algılanan yaşam kalitesine ilişkin ampirik verilere dayanmaktadır. Araştırmanın yönteminde Kayseri kentinin toplam nüfusu ve kentteki farklı konut alanları kriter alınarak tabakalı amaçsal örnekleme tekniği kullanılmıştır. Kayseri'deki farklı konut alanlarını temsil eden sekiz mahalle belirlenerek toplam 364 yüz yüze hane anketi yapılmıştır. Anket verileri birbirini takip eden üç istatistiksel yöntem kullanılarak değerlendirilmiştir. Birinci aşamada faktör analizi kullanılarak konut alanlarına ilişkin 11 nitelik belirlenmiştir. İkinci aşamada çoklu regresyon kullanılarak, her bir faktörün genel yaşam memnuniyeti üzerindeki etkisi ölçülmüştür. Son aşamada ise ANOVA ile farklı konut çevrelerinde genel yaşam memnuniyetinin algılanmasında bir fark olup olmadığı ortaya konmuştur. Çalışmanın sonucunda, Kayseri'nin farklı yerleşim yerlerinde yaşayan bireylerin genel kentsel yaşam kalitesi üzerindeki en etkili faktörler, mahalle ve şehir düzeyindeki kentsel hizmetlerden memnuniyet, komşuluk ilişkileri ve aidiyet faktörü grupları olmuştur. Bu çalışmada elde edilen kritik bulgu, Kayseri'de az katlı ve kompakt formdaki konut alanlarındaki yaşam memnuniyetinin, çok katlı mahallelerdeki konut memnuniyetine göre daha yüksek olmasıdır. Bu sonuç, Türkiye'nin büyük kentlerinde hakim olan çok katlı yapılaşma tipolojisinin ciddi bir anlamda sorgulanması ve kentsel gelişme politikalarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Genel olarak bu tez, kentlerin kendine özgü koşullarını dikkate alarak, Kayseri kentinde yaşayan sakinler tarafından algılanan konut koşullarına yönelik gelecekteki değişiklik kararlarını desteklemek üzere izlenebilmesi için temel veriler üretmek üzere tasarlanmıştır. Bununla birlikte konut memnuniyeti literatüründe oldukça sınırlı olan az katlı ve çok katlı konut çevrelerine ilişkin karşılaştırmalı vaka incelemeleri alanına da katkıda bulunmaktadır. Toplumsal gelişmenin çok boyutlu bir hedefi ve göstergesi olarak kabul edilen yaşam kalitesi araştırmaları, hızla değişen üretim-tüketim ilişkileri nedeniyle değişen yaşam koşulları, ihtiyaçlar ve beklentilerin anlaşılması ve yaşam kalitesinin artması çerçevesinde önemli bir araç haline gelmiştir. Bu araştırma kapsamında elde edilen verilerden gelecekte kent ve mahalle koşullarını iyileştirmek ve yaşayanların yaşam kalitesini artırmak için yararlanılabilir. Kentlerin yerel dinamiklerine bağlı olarak, alana özgü koşulların bireylerin yaşam kalitesi üzerindeki etkisini belirlemek için gelecekteki yaşam kalitesi araştırmaları orta ve küçük ölçekli kentleri de kapsamalıdır. Bu çalışmalar, nitelikli kentlerin inşası kapsamında planlama disiplinine de katkı sağlayacaktır. Bu çalışma konusunun düzenli olarak tekrar edilmesi, daha olumlu/yaşanabilir kentsel çevrelerin, dolayısıyla kentsel yaşam kalitesinin tasarlanması ve inşasında, kaliteli bir kentsel çevreye ve kesintisiz bir kentsel sisteme erişimde olumlu sonuçlar sağlayacaktır.
-
Ögeİmar planı değişikliklerinin yasal, mekânsal ve kentsel rant perspektifinden incelenmesi: İstanbul örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-09-28) Kılınç, Numan ; Türk, Şevkiye Şence ; 502132811 ; Şehir ve Bölge PlanlamaDünya genelinde planlama sistemleri planlarda kesinliği amaçlayan plan bazlı sistem (Kıta Avrupa/Amerikan modeli) ve planlarda esnekliği öncüleyen proje bazlı sistem (İngiliz modeli) olarak ikiye ayrılmaktadır. Ülkelerin hukuksal ve tarihi geçmişleri planlama sistemlerinin farklılaşmasında belirleyici rol oynamıştır. Örneğin, proje bazlı sistemin vakaya göre oluşu ve planlama otoritelerine geniş takdir yetkiler sunması, İngiliz hukuk sisteminin; plan bazlı sistemde ise, planların esneklik ve takdir yetkisine olanak tanımaması Kıta Avrupa hukuk sisteminin bir sonucudur. Proje bazlı sistem, İngiltere, İrlanda, Yeni Zelanda gibi ülkeler tarafından uygulanmakta iken; plan bazlı sistem ise Almanya, İtalya, İspanya ve birçok Avrupa ülkesi tarafından uygulanan planlama sistemidir. Japonya, Hong Kong gibi ülkeler ise plan bazlı sistemin yasal bağlayıcı yönüyle, proje bazlı sistemin uzlaşmacı yönünü sentezleyerek "hibrit" planlama sistemi benimsemiştir. Son zamanlarda yapılan akademik çalışmalar plan bazlı sistemi benimseyen ülkelerin ve proje bazlı sistemi benimseyen ülkelerin planlama sistemleri açısından bir diğerine doğru hibritleşme eğiliminde olduklarını ortaya koymaktadır. Proje bazlı sistemin uygulandığı ülkeler, planlama sisteminin çok esnek olmasından ve yasal bağlayıcılığı olmamasını eleştirerek, planlarda esneklik alanının daraltılmasına yönelik yaklaşımlar benimserken, plan bazlı sistemin uygulandığı ülkeler ise planlama sisteminin katılığını ve takdir yetkisine olanak tanımamasını eleştirerek, kentlerdeki dinamik gelişmeler karşısında planları esneklik sağlayacak politikalar geliştirmektedir. Teoride plan bazlı sistem olarak bilinen Türk planlama sistemi ise uygulamada proje bazlı sisteme geçiş sürecindedir. Planlama yetkisinin yerel otoritelerden merkezi yönetim birimlerine kadar geniş bir yelpazede dağılmış olması bu hibritleşme sürecini hızlandırmaktadır. Öte yandan plan değişikliği prosedürünün kolaylaştırılması, plan değişikliğinin ve özel amaçlı planlarının sayıca artması ve bu araçların sık uygulanması söz konusu hibritleşmeyi artıran diğer başlıca nedenlerdendir. Proje bazlı sistemin ve plan bazlı sistemin plan değişikliklerine yaklaşımları birbirinden farklıdır. Planların yasal olarak bağlayıcı olmadığı proje bazlı sistemde, genel stratejiyle uyumlu bulunan plan teklifleri, geniş takdir yetkileri ile donatılmış planlama otoritelerince onaylanmaktadır. Plan bazlı sistemde ise yasal bağlayıcı olan planların değiştirilmemesi esas olup, planlarda değişikliğin ancak zorunluluk hallerinde ve birtakım prosedürlerin yerine getirilmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu sistemde esneklik ve takdir yetkisi oldukça sınırlı olsa da özellikle neo-liberal politikaların baskısıyla ivme kazanan kentlerin dinamik gelişimleri karşısında katı ve kesinlik içeren planlar yetersiz kalmakta ve birtakım parçacıl müdahale araçları ile planlara esneklik ve takdir yetkisine olanak sağlanmaya çalışılmaktadır. Plan bazlı sisteme esneklik sağlanmasında kullanılan en önemli parçacıl müdahale araçlarından biri plan değişiklikleridir. Proje bazlı sistemin esneklik temeli üzerine kurgulandığından dolayı planlara sonradan yapılan plan değişiklikleri sonucu oluşan negatif dışsallıkların bertaraf edilmesi, bu olumsuzluklara karşı plan teklifini sunanlara getirilen birtakım yükümlülükler aracılığıyla daha kolay olmakta iken, plan bazlı sistemin esnekliğe olanak tanımaması nedeniyle daha zor olmaktadır. Bununla birlikte plan bazlı sistemlerde proje bazlı pratikler gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir. Proje bazlı pratikler, özellikle neo-liberal politikaların ortaya çıkardığı yatırım baskılarının planlama sistemine eklemlenmesinde uygulanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, plan bazlı sistem içinde proje bazlı pratiklerin Türk planlama sistemine, kent mekânına ve kentsel ranta etkisini, İstanbul'da ki imar planı değişiklikleri üzerinden incelemektir. Çalışma alanı olarak neo-liberal politika etkilerinin en yoğun olarak görüldüğü, Türkiye'nin en büyük kenti olan İstanbul Metropoliten Alanı seçilmiştir. 2009-2018 yılları arasında İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından onaylanmış 17.369 adet değişiklikleri konularına göre gruplandırılarak yarı yapılandırılmış görüşmeler ve mekânsal analizler yapılmıştır. Plan değişikliklerine ilişkin detaylar incelendiğinde yönetmelikte tanımlanan plan değişikliğine ilişkin konular kapsamına girmeyen plan değişikliklerinin yapıldığı tespit edilmiştir. Yönetmelikte plan değişikliğine ilişkin konular dört başlıkla sınırlandırılırken, tez kapsamında yapılan çalışmalarda ise uygulamada on iki farklı konuda plan değişikliğinin yapıldığı belirlenmiştir. Bu konu başlıklarından sehven yapılan hataların düzeltilmesi kapsamında olan plan değişiklikleri, uygulama işlemlerine yönelik plan değişiklikleri ve plan değişikliği prosedürü ile yapılması mümkün olmayan plan değişiklikleri tez kapsamı dışında bırakılmıştır. Çalışma sonuçları, plan değişikliklerinin, plan bazlı sistemin proje bazlı sisteme evrilmesinde kullanılan önemli bir araç olduğunu ve plan değişikliklerinin kamu kullanımına ayrılmış alanlarda daha çok yapıldığı ve plan değişikliklerinin MİA ve alt merkez ilçelerde yoğunlaştığı görülmekle birlikte, farklı plan değişikliği gruplarında mekânsal sonuçların farklılaştığını göstermektedir. Bu durumun sebebi merkez ve alt merkezdeki arazi değerlerinin yüksek olması, bu alanlarda yapılaşma baskılarının fazla olması ve bu ilçelerin erişilebilirlik değerlerinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca plan değişikliklerinin daha çok özel sektör talepleri ile gerçekleştiği ve bu taleplerin erişilebilirlik değerlerinin yüksek olduğu MİA komşuluğunda bulunan ilçelerde yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Piyasa temelli yapılan plan değişiklikleri yönetmelikte plan değişikliği amaç unsuru olan kamu yararı gerekçesinin tartışılmasına neden olmaktadır. Çalışma sonuçları, devlet tarafından kabul edilen kamu yararı uygulaması ile plancıların kabul ettiği kamu yararı arasında önemli bir fark olduğunu ortaya koymaktadır. Yerel plan değişikliklerinde, devletin uyguladığı kamu yararı uygulamalarında, devletin kamu yararı ideolojisini sermaye ve yatırımları destekleyecek şekilde veya tartışmalı olduğu düşünülen kararları meşrulaştırmak için kullandığı görülmektedir. Yine çalışma bulgularında yer alan plancıların görüşlerine göre değişiklikler incelendiğinde İstanbul'da yapılan plan değişikliklerinin %61,5'inin kamu yararına uymadığı ortaya çıkmaktadır. Öte yandan; plan değişiklikleri İstanbul Metropoliten Alan geneline yayılmış olsa da merkez ve ikincil merkez ilçelerde yoğunlaşmaktadır. Bu durumun bu ilçelerdeki arazi ve erişilebilirlik değerlerinin yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Plan değişikliklerinin mekânsal davranışları incelendiğinde, plan değişikliklerinin E-5 Karayolu, TEM Otoyolu, Kennedy Caddesi, Şile Otobanı gibi ana ulaşım aksları etrafında, büyük ölçekli özel ve kamu yatırımlarının etraflarında kümelendikleri tespit edilmiştir. Bu durumda yine erişilebilirlik ve arazi değerlerinin yüksek olması ile açıklanabilir. Ek olarak, arazi fiyatları ile plan değişiklikleri arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Ancak plan değişiklikleri her zaman arazide değer artışına neden olmamaktadır. Değerin değişmediği veya değerin azaldığı plan değişiklikleri de yapılmaktadır. İstanbul özelinde yapılan analizlerde, plan değişikliklerinin merkez, alt merkez ve çeper ilçelerin hepsinde arazi değerinin yüksek olduğu yerlerde yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Mekânsal olarak arazi değerinin yüksek olduğu yerleri tercih eden plan değişiklikleri aynı zamanda arazideki değerin daha da çok artmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak plan değişikliklerinin arazi fiyatları ile ilişkisine yönelik yapılan analizlerde, plan değişiklikleri ile arazi değerleri arasında çift yönlü pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır.
-
Ögeİstanbul'da organize gıda perakendesi coğrafyasındaki değişimler(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-05-25) Uraz, Başak ; Erkut, Gülden ; 502052908 ; Şehir ve Bölge PlanlamaBu çalışmanın amacı, İstanbul'da 1980'lerden itibaren organize gıda perakendesinin mekânsal değişimi ve mekânda yer seçme dinamiklerini keşfetmektir. Bu kapsamda, bu çalışma, coğrafi alanda ekonomik yığılmaların veya yoğunlaşmaların nasıl açıklanacağına odaklanan, ekonomik coğrafyanın ana kuramsal perspektiflerinden biri olan 'Yeni Ekonomik Coğrafya' yaklaşımı ve bu kapsamında ortaya çıkan ve perakende sektörünün mekân üzerindeki etkisine odaklanan 'Yeni Perakende Coğrafyası' yaklaşımı ile açıklanmaktadır. Çalışmanın amacına bağlı olarak yapılan analizler, İstanbul'daki gıda perakendesinin mekandaki değişimini ortaya koymak için yapılan betimsel- mekânsal analiz ve organize gıda perakendecilerinin mekânda yer seçme dinamiklerinin hangi bileşenlerle açıklanabileceğini ortaya koymak için yapılan coğrafi ağırlıklı regresyon modeli olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda İstanbul Metropoliten Alanı genelinde yer seçmiş olan 4517 organize gıda perakendecisine ait veri tabanı hazırlanmıştır. Gıda perakendecilerinin formatları, açılış yılları ve satış alanlarına ilişkin dağılımın açıklanabilmesi için bu veriler, adres bilgileriyle çakıştırılmış, GIS ortamında haritalandırılmış ve mahalle ölçeğinde betimleyici ve mekânsal analizler yapılmıştır. Daha sonra bu veri tabanına nüfus, arazi değeri ve hanehalkı gelir değişkenleri eklenerek Coğrafi Ağırlıklı Regresyon Modeli ile analiz yapılmıştır. Bulgular, organize gıda perakendesinin yayılımının 1990'larda büyük ölçekli gıda perakendesi formatıyla başladığını, 2000'lerde ise buna ucuzluk marketlerinin de eklendiğini göstermektedir. Büyük ölçekli gıda perakendecileri 2000 yılına kadar İstanbul'un merkez ilçelerinde; 2000 yılından sonra ise merkez ilçelerle birlikte çeper ilçelerde de yoğun bir şekilde artmaktadır. 2000'li yıllardan itibaren ucuzluk marketlerinin kent genelinde agresif bir yayılım sürecine girdiği hem merkezi lokasyonlarda hem de çeperlerde yürüme mesafesinde yer seçme eğiliminde oldukları görülmektedir. Coğrafi ağırlıklı regresyon analizinden elde edilen sonuçlar, organize gıda perakendecilerinin yer seçiminde nüfus, gelir ve arazi değeri bileşenlerinden en açıklayıcı olanın nüfus olduğunu ortaya koymaktadır. Ucuzluk marketlerinin yer seçiminde, nüfus bileşeninin etkisinin doğudan batı ilçelere doğru azaldığı, arazi değerinin etkisinin en düşük olduğu bölgenin boğaz hattı olduğu, gelirin ise hem merkezde hem de çeper ilçelerde nispeten daha etkili olduğu görülmektedir. Özellikle 2000'li yıllardan itibaren yaşanan ekonomik değişim, değişen tüketici tercihleri, değişen rekabet dinamikleri ve teknolojik gelişmeler organize gıda perakendecilerinin alansal büyüklükleri ve yerseçim davranışlarının da zaman içerisinde değişime uğramasına sebep olmaktadır. Önceden büyük ölçekli gıda perakendecileri büyük otopark ve satış alanına sahip lokasyonlarda yer seçerken, günümüzde aynı ucuzluk marketleri gibi yürüme mesafesinde daha küçük alanlara yerleştiği dikkat çekmektedir. Covid-19 pandemisinin de tetikleyici etkisiyle, dünyada perakende sektörü dijitalleşme sürecine girmiştir. Bu kapsamda, e-ticaretin oranı giderek daha da artmakta, organize gıda perakendecileri de online alışveriş formatlarını geliştirmektedir. İstanbul'da da büyük ölçekli marketlerle ucuzluk marketlerinin rekabetine çevrimiçi platformlar da dahil olmaktadır. Kent merkezlerinde ucuzluk marketleri yayılmaya devam etmektedir. Bunun yanında pazara büyük ölçekli gıda perakendecisi olarak giren firmalar küçük satış alanına sahip marketlerle mahalle ölçeğinde yer seçme stratejilerine hız vermektedirler. Diğer yandan, mağazasız alışveriş formatını geliştirmeye odaklanan organize gıda perakendecileri mahalle ölçeğinde depo lokasyonlarını artırmaktadır. Tüketim alışkanlıklarının değiştiği ve yeni bir rekabet ortamının doğduğu bu dijitalleşme sürecinde organize gıda perakende sektörü, kent içi mağazaları, depo alanları, lojistik merkezleri ve gelişmiş çok kanallı tedarik zinciri yönetimiyle yayılmaya ve gelişmeye devam etmektedir. Daha küçük satış alanına sahip ve daha erişilebilir mağazalar, tüketicilerin taleplerine daha hızlı cevap vermekte, bu sebeple de rekabette öne çıkmaktadır.
-
ÖgeKent planlamada sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için bir model önerisi: Ankara Dikmen Vadisi örneği(Graduate School, 2023-05-29) Atalay, Hilay ; Gülersoy Zeren, Nuran ; 502082806 ; Şehir ve Bölge PlanlamaSürdürülebilirlik kavramı; dünyanın evrensel sorunlarına çözüm üretme amacıyla geliştirilmiş olmakla birlikte, kuramsal ve uygulamaya yönelik ilkeleriyle bir çok farklı alanda önemli bir konu haline gelmiştir. Sürdürülebilir gelişmenin kuramsal ve kavramsal altyapısında; çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğin bütünleşik, birbiri ile ilişkili olarak değerlendirilmesi önemli bir gerekliliktir. 1980'li yıllarla birlikte, kentsel nüfusun hızla artmasıyla ve küreselleşme süreciyle birlikte kentler, hızlı bir değişim ve dönüşüm sürecine girmiştir. Bu süreç hem kentsel alanların tahrip olmasına hem de kentler arasında çekim merkezi olmak için bir rekabet ortamı oluşmasına neden olmuştur. Bu tahribat kentlerde; fiziksel, sosyal ve ekonomik tahribatlara neden olmuş ve kentlerin tüm bileşenleri ile sağlıklaştırılması ihtiyacını doğurmuştur. Kentlerin yeniden yapılandırılması sürecinde, sürdürülebilir politikalar uygulanmaya başlamıştır. Kentlere yapılan müdahalelerde, sürdürülebilirliğin çoğunlukla çevresel ve ekonomik bileşenine odaklanılması; sosyal boyutunun göz ardı edilmesiyle kentlerde, mekân organizasyonunda eşitsizlik, yetersizlik, güvensizlik, sosyal dışlanma ve sosyal bütünlüğün sağlanamaması gibi bir çok sorun oluşmuştur. Kent planlamada sürdürülebilirliğin sağlanmasında, çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik boyutlarına bütünsel bir bakış açısıyla ele alınması gerekliliğinden yola çıkılarak, değişen koşullar karşısında sürdürülebilir kentler/kentsel alanlar oluşturulmasında sosyal sürdürülebilirliğin kavramsal altyapısının oluşturulmasının bir gereklilik olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmada Türkiye'de kentlere yapılan müdahalelerde, kentsel projelerin çoğunlukla fiziksel ve nadiren de ekonomik yapıdaki sorunlara çözüm arayışında olmasıyla sınırlı kalmasına ve mekânsal sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için sosyal yapının dikkate alınmayıp yok sayılması problemine odaklanılmaktadır. Bu problemden yola çıkılarak, tez çalışmasında "Kent planlamada Türkiye için sosyal sürdürülebilirlik kriterleri, hedefleri, göstergeleri nelerdir ve sosyal sürdürülebilirlik hangi yaklaşım ve planlama yöntemi ile ölçülür ve değerlendirilir?" temel sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu kapsamda araştırmanın amacı; bütünsel bir yaklaşımla, kentlerin sürdürülebilirliğinin sağlamasında Türkiye için sosyal sürdürülebilirlik kriterlerini, hedeflerini, göstergelerini belirlemek ve kent planlamada Türkiye'de uygulanabilecek sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için bir model geliştirmektir. Beş bölümden oluşan araştırmanın birinci bölümü olan giriş bölümünde; çalışmanın temel sorunsalı ve problemi açıklanmaktadır. Bu bağlamda; araştırmanın amacı, hedefleri, araştırma sorularının aktarılmasının ardından, araştırmanın kapsamı ve yöntemi bu bölümde sunulmaktadır. Araştırmanın "Sürdürülebilirlik Kavramı ve Kent Planlama" başlıklı ikinci bölümünde; sürdürülebilirliğin kuramsal ve kavramsal altyapısının sunulmasıyla "Sürdürülebilirlik kentsel sistemlerle nasıl ilişkilendirilir? araştırma alt sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu kapsamda; sürdürülebilirlik kavramının ortaya çıkışı ve gelişimi, sürdürülebilirlik bileşenleri, sürdürülebilirlik ve kent planlama konuları çalışmanın amaç ve hedefleri kapsamında değerlendirilmektedir. Araştırmanın "Sosyal Sürdürülebilirlik Kavramı, Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi" başlıklı üçüncü bölümünde; araştırmanın temel konu alanını oluşturan sosyal sürdürülebilirliğin kuramsal ve kavramsal altyapısı sunulmaktadır. "Sosyal sürdürülebilirlik kavramı ile kent planlama nasıl bir etkileşim içerisindedir? araştırma alt sorusunun cevaplaması için; literatür taraması sonucunda, sosyal sürdürülebilirlik kavramını tanımlayan konular, bu konuların gelişim/değişim süreci ve kavramla ilgili geliştirilen farklı yaklaşımlar sosyal sürdürülebilirlik tanımlamaları üzerinden değerlendirilmektedir. Sosyal sürdürülebilirlik kavramı ile ilgili temel konuların belirlenmesinden sonra "Kentlerin/kentsel alanların sosyal sürdürülebilirliğinin ölçülmesinde kullanılan temel kriterler, göstergeler, değerlendirme yöntemleri nelerdir?" bu bölümün ikinci araştırma alt sorusu cevaplanmaktadır. Literatürde yer alan, sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili uluslararası kuruluşların ve bilimsel araştırmaların yaptığı çalışmalar değerlendirilmekte ve tartışılmaktadır. Sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirmesi için tüm kentsel alanlarda kullanılabilecek, karma ve bütüncül verilerin, değerlendirme sisteminin kullanabileceği, kapsamlı bir modelin oluşturulması gerektiği sonucuna varılmıştır. Araştırmanın özgün kısmı olan dördüncü bölümünde; "Sosyal sürdürülebilirliğin bütünleşik sistemde sağlanıp sağlanamadığının ölçülmesi ve değerlendirilmesi için hangi kriterler ve göstergeler ele alınmalıdır? Sosyal sürdürülebilirlik göstergeleri bütünleşik sistemde nasıl değerlendirilir?" araştırma soruları cevaplanmaktadır. Sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için kent planlama alanında uygulanabilecek bir model önerisi sunulmaktadır. Sosyal Sürdürülebilirliğin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi İçin Model Önerisi; sosyal sürdürülebilirliğin temel konularını/kriterlerini, sosyal sürdürülebilirliğin sağlanması için hedefleri ve bu hedefleri ölçmeyi ve değerlendirmeyi sağlayacak göstergeleri tanımlamaktadır. Modelde, Demografi ve İstihdam, Erişilebilirlik, Eğitim ve Yetenekler, Sağlık, Barınma, Güvenlik, Aidiyet, Katılım, Sosyal Sermaye ve Sosyal Bütünlük, Kentsel Yaşam Kalitesi Memnuniyeti ve Hizmetlerin Yeterliliği olarak belirlenen 10 kriter kapsamında, 12 hedef, 24 alt hedef ve bunların gerçekleşme durumunu tespit etmek için 45 gösterge ve 72 gösterge tanımı belirlenmiştir. Sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi modeli, karar vericiler ve paydaşlar için, kentsel alanlara yapılacak müdahaleler öncesinde ve yapılan müdahaleler sonrasında toplumsal sürdürülebilirliğin sağlanamadığı konuların tespiti ve iyileştirilmesine yönelik bir araç olarak önerilmektedir. Araştırmanın diğer özgün kısmı; "Sosyal Sürdürülebilirliğin Ölçülmesi Ve Değerlendirilmesi Modelinin Uygulanması: Ankara Dikmen Vadisi Örneği" başlıklı beşinci bölümde sunulmaktadır. Türkiye'de kentlerde sosyal sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için kullanılacak gösterge sistemi nasıl ölçülmeli ve hangi yöntemlerle ele alınmalıdır?" araştırma sorusunu cevaplamak için bir önceki bölümde önerilen model, Dikmen Vadisi Konut ve Çevre Geliştirme Projesi I., II. III. Etap'ta uygulanmaktadır. Bu bölümde öncelikle, uygulama alanı ile ilgili genel bilgiler, planlama süreci ve kararları, mevcut durum değerlendirmesi yapılmaktadır. Sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi modeli çerçevesinde tanımlanan sistem ile uygulama alanında; hedeflerin, alt hedeflerin sağlanma durumu göstergeler ve gösterge tanımları ile ölçülmektedir. Öneri Modelin Dikmen Vadisinde uygulanmasında; mekânsal analizler, yüz yüze anket çalışması, derinlemesine görüşmeler, kaynak araştırması ve gözlemleri içeren veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Uygulama sonucu elde edilen verilerin gösterge tablolarına aktarımı, SPSS programı vasıtasıyla elde edilen frekans dağılımı ve ortalamaların puanlanması ile gerçekleştirilmiştir. Mekânsal veriler ise Netcad ve ArcGis programları aracılığıyla analiz edilmiştir. Elde edilen nitel ve nicel veriler, gösterge tanımlamaları kapsamında 5'li likert ölçeğine göre puanlanarak göstergelerin, alt hedeflerin ve hedeflerin puan ortalamaları tespit edilmiştir. Araştırma bulguları kapsamında, sosyal sürdürülebilirlik hedef ve alt hedeflerin sağlanma durumu saptanmıştır. Araştırmanın altıncı ve son bölümünde, elde edilen model bulgularının değerlendirilmesi; araştırma kapsamında tez çalışmasının temel ve alt araştırma sorularını cevaplamaya yönelik olmakla birlikte, araştırmanın literatüre katkısı da sunulmaktadır. Araştırmada; sosyal sürdürülebilirliği, sürdürülebilirliğin diğer bileşenleri olan fiziksel ve ekonomik sürdürülebilirliğin kesişim noktaları ile birlikte değerlendirerek, sosyal sürdürülebilirlik kriterlerini, hedeflerini/alt hedeflerini, göstergelerini holistik ve evrensel bir bakış açısı ile ele alarak, tüm kentsel alanlarda uygulanabilecek bir çerçeve sunmaktadır. Bu doğrultuda, kentlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması kapsamında, kentsel mekanların iyileştirilmesinin sadece fiziksel boyutta kalmayıp, sosyal yapının değişip-dönüşerek sürdürülmesine katkı sağlayacak ve kent planlama sisteminde sürdürülebilir toplumların ve kentsel mekanların oluşturulmasında faydalı olacaktır. Ayrıca, kriter ve gösterge sistemleri, kentsel projelerin uygulanmasından önce ve sonra, uygulayıcılara ve politika yapıcılara toplumsal yapıyla ilgili kararlar alma konusunda rehberlik edebilecektir.
-
ÖgeKentsel mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik kent dokularında ısı adası etki değerlendirme ve azaltım stratejileri geliştirme modeli: İstanbul örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-06-08) Okumuş, Deniz Erdem ; Terzi, Fatih ; 502152803 ; Şehir ve Bölge PlanlamaHızlı kentsel nüfus artışına bağlı kontrolsüz kentleşme ve modern yaşam faaliyetleri sonucu üretilen sera gazı salımlarının anormal seviyelere ulaşması ile ortaya çıkan küresel ısınma ve antropojenik iklim değişikliği, 21.yy.'da, canlı yaşamını tehdit eden küresel bir krize dönüşmüştür. Antropojenik iklimsel değişikliklerin başat faktörleri arasında değerlendirilen kentsel alanlar, bu küresel krizden yine en fazla etkilenen unsurlardır. Bugün, dünyanın birçok bölgesinde aşırı iklim olaylarına bağlı yıkıcı etkileri deneyimleyen kentler bulunmakta; aşırı iklim olaylarının şiddetlenmesi ile ekonomik ve sosyal problemlerin tetiklenmesi ve ulusal/uluslararası güvenlik problemlerinin oluşması güçlü bir olasılık olarak görülmektedir. Dolayısıyla, antropojenik iklim değişikliği olgusunun, ulus-üstü bir seviyede kolektif hareket gerektiren büyük bir küresel sorun olduğu söylenebilmektedir. Küresel iklim sistemindeki değişimler beraberinde, yerel iklim sistemlerinde de kentsel aşırı ısınma eğilimine dayalı iklimsel anormalliklerin gözlemlenmesine yol açmaktadır. Kentlerdeki en belirgin termal fenomen olan kentsel ısı adası formasyonu, kentsel doku özelliklerinin, mikro iklim sistemindeki enerji dengesini bozması sebebiyle meydana gelmekte; küresel iklim değişikliğinin yerel iklimde yarattığı etkilerle, kentsel alanlardaki sıcaklık anomalileri yükselme eğilimine girerek kentsel aşırı ısınmaya sebep olmakta ve mikro iklimsel değişikliklerin daha da derinleşmesine yol açmaktadır. Nihayetinde kentler, bulundukları bölgenin doğal iklim özelliklerinden bağımsız, yeni oluşan mikro iklimsel koşullara maruz kalmaktadır. Kentsel alanda sıcaklık anomalisi yaratan olguları net bir şekilde anlama ve etkili müdahaleler ile kentsel ısınmanın azaltımını sağlama doğrultusunda ilerleyen tez çalışması, küresel iklim değişikliğine yönelik çözüm arayışlarını ve sürdürülebilir gelişme perspektifini yerelleştirmeye dair yeni bir paradigma çerçevesinde, kentsel aşırı ısınma ve yerel iklim değişikliğine dair giderek genişleyen gündeme katkı sunmaktadır. Kentsel planlama ve tasarım alanları, mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik kentsel ısınma ve ısı adası olgusunun çok yönlü tartışmalarında öncelikli disiplinler arasında yer almakta; kent dokularında ortaya çıkan sıcaklık anomalileri ve kentsel doku bileşenleri arasındaki etkileşimin nicel bir anlayışıyla, bu tehlikeli aşırı ısınmayı azaltarak kentin, mikro iklimsel sorunlara karşı dayanıklılığını ve uyum kapasitesini yükseltme potansiyeline sahiptir. Bu doğrultuda, tezin amacı, kentsel doku ile ısı adası arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak, kentsel dokularda ısı adası etki değerlendirme modeli geliştirmek ve kentsel doku temelli azaltım stratejileri önermektir. Söz konusu amaç doğrultusunda, kentlerdeki aşırı kentsel ısınma eğilimlerini anlamak, kentsel dokularda yerel dinamiklere bağlı ısı adası formasyonunu tespit etmek, kentsel ısı adası etkisi ve kentsel doku bileşenleri arasındaki kantitatif ilişkiyi ortaya koymak ve ısı adası tahmin modeli üretmek, kentsel ısı adası azaltımına yönelik kentsel dokunun iyileştirilmesine dayalı azaltım stratejileri ve tasarım standartları geliştirmek ve son olarak bilişim teknolojilerine dayalı planlama ve tasarım kararlarına yönelik bir karar destek mekanizması oluşturmak şeklinde hedefler belirlenmiştir. Altı ana bölümden oluşan tez çalışmasının birinci bölümünde, benimsenen amaç ve hedefler doğrultusunda, çalışmanın kapsamı, hipotezler ve araştırma soruları belirtilmekte; çalışma kapsamında kullanılan metodolojik yaklaşım genel hatlarıyla açıklanmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde, küresel ısınma, antropojenik iklim değişikliği ve mikro iklimsel etkileri detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Kent ekosistemi içerisinde iklimsel etkileşimler değerlendirilmekte; oluşum süreçlerinde etkili olan kentsel dinamikler ortaya koyulmakta; kentsel aşırı ısınma olgusu, kentsel ısı adası etkisi ve küresel ısınmanın yerel iklim üzerindeki etkilerinin birleşik etkisi ile ortaya çıkan bir kriz olarak tanımlanmaktadır. Küresel ve mikro iklim sorunları ile mücadeleye yönelik uluslararası, ulusal ve yerel gündeme ilişkin politika belgeleri değerlendirilmektedir. Üçüncü bölüm kapsamında, kentsel ısı adası olgusuna ilişkin bağlamsal tartışmalara ve fizyolojik oluşum mekanizmalarına yer verilmekte, kentsel ısı adası türleri ve ölçümüne ilişkin yaklaşımlar ele alınmakta, ısı adasının oluşumunda etkili kentsel doku bileşenleri değerlendirilmektedir. Bu kapsamda, ısı adası türlerinden, tez çalışmasının da temelini oluşturan yüzey kentsel ısı adasına (SUHI) odaklanılmaktadır. Bunun yanı sıra, kentsel doku temelli ısı formasyonunun analizine yönelik analitik modeller incelenmekte; ısı adası etkisi azaltımında kentsel doku modifikasyonuna dayalı yaklaşımlar, minör iyileştirmeler ve yapısal müdahaleler olarak sınıflandırılarak aktarılmaktadır. Söz konusu yaklaşımların uygulamalarına yönelik kentsel yenileme ve dönüşüm temelli müdahale biçimleri değerlendirilmektedir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, Kentsel Dokuda Isı Adası Etki Değerlendirme ve Azaltım Stratejileri Geliştirme Modeli kapsamında geliştirilen iki alt model ve bir uygulama aracına ilişkin metodolojik detaylara yer verilmektedir. Bu doğrultuda, model değişkenleri tanımlanarak, örneklem seçim prosedürleri açıklanmış; SUHI tespiti, değişkenlerin ölçümü ve kentsel doku-SUHI arasındaki ilişkiyi belirleyen istatistiki analizlerin yöntem detayları aktarılmıştır. SUHI etki değerlendirme ve tahmin modelinin coğrafi bilgi teknolojileri (CBT) tabanlı SEET (SUHI Effect Evaluation Tool) uygulama aracı geliştirilmiş ve çalışma prensipleri sunulmuştur. Beşinci bölümde ise, ilgili modelin İstanbul örneklemi üzerinde uygulamasından elde edilen bulgular sunulmakta; kentsel doku bileşenleri ve sıcaklık anomalileri arasındaki etkileşim ortaya koyularak, ısı adası azaltım potansiyelleri, stratejileri ve tasarım standartları belirtilmektedir. Bu doğrultuda, kentte belirgin bir ısınma eğilimi tespit edilmiş; 2013-2021 arası dörder yıllık periyotlar halinde incelendiğinde, sıcaklıkların minimum ve maksimum düzeylerde artış gösterdiği gözlenmiştir. 25 Temmuz 2017 tarihine ait yüzey sıcaklıkları üzerinden yapılan detaylı incelemelerde, SUHI formasyonunun 4.29 °C düzeyinde olduğu, ızgara hücre tabanlı kentsel dokular özelinde ise sıcaklık anomalilerinin yaklaşık 5 °C'ye kadar yükseldiği belirlenmiştir. Yüksek sıcaklık düzeyi ve 'son derece yüksek' SUHI etkisine sahip İstanbul kentsel alanında, SUHI etkisini azaltmak ve hatta minimize etmek için planlama ve tasarım stratejilerine dayalı bütünsel bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu nicel olarak anlaşılmıştır. İstatistiki analizler, kentsel doku metriklerinin, SUHI oluşumundan sorumlu sıcaklık anomalileri ile yaklaşık %71 oranında ilişkili olduğunu göstermiştir. Özellikle bitki örtüsü indeksi (NDVI) ve taban alanı katsayısı (TAKS), sıcaklık anomalileri (LSTa) üzerinde en fazla etki gösteren metrikler olmuş; NDVI oranındaki artışın LSTa'da güçlü bir azalma eğilimi, TAKS değerindeki artışın ise LSTa'da belli oranlarda artış eğilimi yarattığı anlaşılmıştır. Bulgular aynı zamanda, kentsel dokuya ilişkin metriklerin modifikasyonu yoluyla ısı adası azaltım potansiyelini ortaya koymakta; özellikle kentsel bitki örtüsü yoğunluğunu temsil eden NDVI değerinin arttırılması ve kentsel dokulardaki yatay yoğunluk seviyesini gösteren TAKS değerinin azaltılması ile sıcaklık anomalilerinin kent ortalamasına indirilebileceği kantitatif olarak anlaşılmıştır. Etki değerlendirme modelinin çıktılarından biri de, kentsel doku metriklerinin, İstanbul'a özgü, yerel etki değerlerini içeren ısı adası formasyonu tahmin denklemidir. Amaç fonksiyonu olarak da adlandırılabilecek bu denklem, İstanbul'un mevcut kentleşme dinamiklerinden hareketle, hem mevcut hem de öneri kentsel dokularda, modele dahil kentsel doku bileşenleri doğrultusunda, ısı adası formasyonunu ve seviyesini belirlemek yönünde katkı sağlamaktadır. Nitekim, ısı adası azaltım stratejileri geliştirme modeli kapsamında da, etki değerlendirme aşamasından elde edilen amaç fonksiyonundan faydalanılmış; tez çalışması kapsamında önerilen kentsel yoğunluk matrisine ait doku tipolojileri (9 adet) bazında ısı adası tahminleri yapılarak azaltım ve SUHI minimizasyon stratejileri geliştirilmiştir. İstanbul'da kentsel yoğunluk tipolojilerinin mekânsal çözümlemesinde, yedi adet tipolojiye rastlanmış; tipolojilerinin sıcaklık varyasyonları incelendiğinde, en yüksek sıcaklık düzeyi HCMR (yüksek TAKS-orta katlı bina) tipolojisinde, en düşük sıcaklık düzeyi ise LCHR (düşük TAKS-yüksek katlı bina) tipolojisinde görülmüştür. Amaç fonksiyonu yardımıyla, her bir yoğunluk tipolojisi özelinde seçilen örnek alanlarda, model değişkenlerinin parametrik değerleri üzerinden azaltım stratejileri uygulanmış, stratejilerin azaltım etkinliği tartışılmıştır. Tez çalışmasının altıncı ve son bölümünde ise, araştırmaya ilişkin genel sonuçlar paylaşılmakta; kentsel dokuda ısı adası etkilerinin azaltılmasına yönelik öneriler ve kentsel tasarım standartları sunulmaktadır. Bu kapsamda, yeşil alanlar ve/veya yeşil unsurlar ile kentsel dokudaki bitki örtüsü oranının arttırılması, kentsel dokuda zemin seviyesindeki bina yoğunluğunun kontrol edilmesi, kentsel dokuda gökyüzü görünürlüğünün arttırılması, kent dokusunda karmaşık şekilli bina zarfları oluşturmaktan kaçınılması, kentsel doku metriklerinin parametrik değerleri arasında denge gözetilmesi, sürdürülebilir kentsel tasarıma doğru, bilişim teknolojilerine dayalı SEET yaklaşımının kent planlama sürecine entegrasyonunun sağlanması, kentsel yoğunluk politikaları ve mekânsal dağılımlarının yeniden düzenlenmesi, kentsel aşırı ısınma olgusuna duyarlı stratejik mekânsal planlama anlayışının benimsenmesi ve SUHI azaltım stratejilerinin kentsel yenileme/dönüşüm gibi müdahale biçimlerinin gündemine alınmasına dair stratejiler belirlenmiştir. Bunun yanı sıra, araştırma yöntem ve bulgularının akademiye ve uygulama alanına olan katkıları aktarılmakta; geleceğe dönük stratejik vizyon ortaya koyulmaktadır. Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen küresel sürdürülebilir gelişme hedeflerinden, sürdürülebilir şehirler ve topluluklar (SDG.11) ve iklim eylemi (SDG.13) hedefleri çerçevesinde, İstanbul'daki kentsel aşırı ısınma eğilimini ve SUHI-kentsel doku ilişkisini açıklayarak, ısı adası azaltımı yoluyla mikro iklimin iyileştirilmesine yönelik bir yol haritası arayışı içerisinde olan tez çalışması, kentsel iklim ve kentsel tasarım arasındaki sinerjinin önemini vurgulamakta; iklime duyarlı kent formlarının üretimine yönelik akademik ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesine katkı sunmaktadır.
-
ÖgeKentsel yenileme alanlarında arazi değer artışlarının kamuya kazandırılması için yöntem önerisi: Fikirtepe örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-02-11) Tarakçı, Sezen ; Şence Türk, Şevkiye ; 502122811 ; Şehir ve Bölge PlanlamaKentlerde, her geçen gün artan kentsel ihtiyaçları karşılayabilmek, mali kaynakların yetersizliği nedeniyle önemli bir konu haline gelmiştir. Bu nedenle, merkezi ve yerel yönetimler yeni mali kaynaklar oluşturma arayışlarına girmişlerdir. Arazinin değerinin kamu tarafından oluşturulduğu ve bu nedenle de yine kamu yararı için kullanılması gerektiği fikrinden yola çıkarak değer artışının kazanımına yönelik araçlar geliştirilmiştir. Değer artışının kamuya kazanımı, kamunun yaptığı kentsel yatırımdan ve plan kararlarından dolayı artan değerin kısmen veya tamamen kamu yararı için kullanılmasını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, mülk sahibinin bir etkisi olmadan, kamudan kaynaklı yatırım veya kararları içermektedir. Bu yöntem ile kentlerin ekonomik olarak sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Planlama sistemleri esneklik ve kesinlik arasında ikilemde kalmaktadır. Her ülkenin sisteminde esneklik ve kesinlik bulunmakla birlikte dereceleri değişmektedir. Kesinlik özelliğinin ön planda olduğu sistemler düzenleyici planlama sistemleri olup, planlar yasal olarak bağlayıcı, kolay kolay değiştirilemeyen, kademelenmenin çerçevesinde hazırlanmaktadır. Esnekliğin ön planda olduğu ülkelerde ise takdire dayalı ve duruma göre karar verme yaklaşımı benimsenmiş olup, planlar yol gösterici nitelikte hazırlanmaktadır. Örneğin, İngiltere planlama sistemi takdire dayalı esnek özellikleri ile ön plana çıkarken, İspanya planlama sistemi kesinliğe dayalı bir sistemdir, Hollanda ise kesin planlama sistemi geleneğinden gelmekle birlikte son yıllarda esnek bir yaklaşımı benimsemiştir. Bu ülkelerde, uygulama yöntemleri farklı olsa da değer artışı kazanımında planlama anlaşmaları önemli bir araç olarak ön plana çıkmaktadır. Türkiye planlama sistemi ise teorik olarak kesinlik içermesine rağmen, uygulamada her geçen yıl esnek bir sisteme doğru ilerlemektedir. Türkiye'de değer artışının kamuya kazanımı için bazı araçlar bulunmaktadır. Bu araçların bir kısmı yasal kaynaklarda tanımlanırken, bir kısmı da plan ya da özel hukuk kuralları ile gerçekleşmektedir. 2000'li yıllardan itibaren kentsel yenileme uygulamalarının özellikle deprem riskinden dolayı hız kazanmasıyla, bu konuda yürürlüğe giren yasalarda artan bir esnekliğin şekillendiği görülmektedir. Kentsel yenileme uygulamaları, kentlerde önemli bir araç olmakla birlikte özellikle ekonomik yetersizlikler nedeniyle gerekli hız ve kapsamda yapılamamaktadır. Kentsel yenileme uygulamaları özellikle sosyal ve teknik altyapının yenilenmesinden dolayı önemli maliyetleri olan uygulamalar olup, bir taraftan da yeni plan kararlarının getirildiği alanlardır. Bu noktada, değer artışının kamuya kazanımı yaklaşımı, plan kararları ile artan değere karşılık olarak mülk sahiplerinin veya yüklenicilerin artan değeri kente katkı sunması yaklaşımı, kentsel yenileme alanlarında önemli olmaktadır. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarını teşvik etmek için bir dizi politika, plan kararların ilave yapılaşma hakları getirilmekle birlikte değer artışının kamuya kazanımına ilişkin bütünleşik bir politika geliştirilmemiştir. Hatta imar mevzuatına eklenen değer artışı payından kentsel yenileme alanları da muaf tutulmuştur. Türkiye'de kentsel yenileme alanlarında, planlama sisteminin esnek veya kesin olmasına göre, değer artışı kazanımı araçlarını ve bu kazanımın aktörler arasındaki paylaşımının irdelendiği bu tez çalışmasında, Türkiye'de kentsel yenileme alanlarında artan değerin kamuya kazanımı için yöntem geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma için Fikirtepe kentsel yenileme alanı örneklem alan olarak seçilmiştir. Fikirtepe Kentsel Yenileme Alanındaki ilk planlama çalışmaları ıslah imar planlarıyla başlayıp, daha sonra, 2005 yılında Özel Proje Alanı ve 2013 yılında Riskli Alan ilan edilmesi ile devam etmiştir. Bu süreçten açıkça anlaşılacağı üzere, son on beş yıldır alanda düzenleyici planlama sisteminden uzak bir yaklaşım geliştirilmiştir. Fikirtepe kentsel yenileme alanında, esnekliğin ön planda olduğu takdire dayalı planlama yaklaşımı ile uygulama yapılmış olup, özellikle ilave yapılaşma hakları ile ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda değer artışının da yüksek olduğu bir kentsel yenileme uygulamasıdır. Ancak artan bu değerin kamuya kazanımı için sistemli bir politika geliştirilmeyip, plan notlarında getirilen hükümler ile değer artışının kamuya kazanımı hedeflenmiştir. Ancak, bu değer kazanımı yaklaşımı ile aktörler arasındaki dağılım irdelendiğinde değer artışının kamuya kazanımının, diğer aktörlere oranla az olduğu görülmektedir. Değer artışının kamuya kazanımını bir politika kapsamında yürütmek, günümüz kentlerinin ekonomisi ve özellikle kentsel yenileme uygulamalarının sürdürülebilirliğini sağlamak için önem arz etmektedir. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarında gerek maliyetler, gerekse anlaşmalara ilişkin belirsizlikler uygulamaları olumsuz etkilemektedir. Türkiye'de kentsel yenileme uygulamalarının ekonomik olarak sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için kamuya değer kazanımını artırmak gerektiği hipoteziyle başlayan bu çalışmada, uluslararası deneyimler ile Türkiye'de yaşanan kentsel yenileme sorunları birleştirildiğinde kamu hukukunda tanımlanacak Planlama Anlaşmaları çözüm olarak ön plana çıkmaktadır. Çalışma bulguları, ülkemizde kentsel yenileme ile ilgili son yasal düzenleme olan 6306 sayılı kanuna göre yapılan uygulamalarda, kanundan gelen muafiyetler ve teşvikler ile ilave yapılaşma hakları birleştiğinde, belirlenen sürede tamamlanan projelerde, değer artışının büyük payının mülk sahiplerine kaldığını göstermektedir. Bu noktada, konut arz ve talebinin yüksek olduğu kentsel yenileme projeleri tamamlandığında, mülk sahiplerinden alınacak iyileştirme vergisi ile kentsel yenileme uygulamalarının sürdürülebilirliği sağlanabilecektir. Değer artışı kazanımı kavramına yönelik önerileri yaklaşımının, kentsel alanlarda çok daha geniş bir çerçevede, kentsel yenileme dışında bütün diğer müdahale biçimlerini de içerecek bir şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Ancak, bu tez çalışmasında, tez sınırları da dikkate alınarak, öneri yaklaşım geniş bir çerçeve yerine, mevcutta var olan planlama sistemi dikkate alınarak sadece kentsel yenileme alanlarına yönelik önerilmektedir. Özellikle, İstanbul gibi deprem riski ile karşı karşıya olan kentlerde, kentsel yenileme uygulamaları ile kenti depreme dayanıklı hale getirmek önemli olmaktadır. Kentsel yenileme projelerinin içerdiği yüksek maliyetler hesaplandığında, değer artışının kazanımı politikası gerçekleştirmeden devletin bu projeleri sürdürülebilir bir şekilde yapması mümkün gözükmemektedir. Kentsel yenileme uygulamalarının bütün kente, sürdürülebilir şekilde yapabilmesinin en önemli araçlarından biri, değer artışının kazanımını politikası oluşturulmasıdır.
-
ÖgeKültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme modeli(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-01-28) Çetin Can, Burcu ; Gülersoy Zeren, Nuran ; 502122815 ; Şehir ve Bölge PlanlamaBüyük ölçekli yatırım projelerinin çevre üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin araştırılması amacıyla kullanılmaya başlanan çevresel etki değerlendirmenin (ÇED) kent planlama ile bağı, kentlerin küresel ölçekte kimlik arayışlarıyla ilişkilendirilebilmektedir. Bölgesel ölçekli yatırımlara konu olan planlama faaliyetleri genellikle üzerinde kentsel yerleşimlerin bulunmadığı alanlarda yer seçerken; etki değerlendirmenin konusunu doğal varlıklar ve arkeolojik değerler oluşturmaktadır. Kentsel alanlarda ise, fizik mekanı yeniden üretme amacıyla önerilen kentsel dönüşüm projelerinin hadefi sadece doğal ya da arkeolojik değerler değil, kültürel varlıklar ile sosyal çevreyi de içermesi, çevresel etki değerlendirmenin 'çevre' kapsamının genişletilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle, zaman içinde sosyal etki değerlendirme, arkeolojik etki değerlendirme, sosyal ve çevresel etki değerlendirme gibi çok sayıda önerilerden etkilenen çevrenin niteliğine göre etki değerlendirme türleri geliştirilmiştir. İnsan yaşam çevresinin zengin geçmişi göz önünde bulundurulduğunda, tarihi kent çevrelerini etkileyen gelişme önerilerinin planlama ya da kentsel koruma aracılığıyla değerlendirilerek kabul edilmesi ya da reddedilmesi olağan bir süreç olarak beklense de; kültür mirası etki değerlendirme (KÜMED) uygulamalarının ortaya çıkması ancak 21. yy başlarına rastlamaktadır. Küresel ölçekte yeni kabul gören ve özellikle dünya miras alanlarını etkilemesi muhtemel projeler ya da planlar için uygulanan KÜMED bir yandan etki değerlendirme sistemi içine yerleştirilmeye çalışılırken; diğer yandan yönetim planlarıyla birlikte kültürel miras çevrelerindeki değişimleri yönetmek üzere geliştirilmek istenmektedir. Aslında, planlamanın konusu olan mekanın kontrolü ve değişimin yönetilmesi süreçleri, sürdürülebilirlik kavramıyla insanı gelişmenin odağından alarak doğa-insan-gelişme bütünlüğünü sağlamak üzere iyileştirilmeye başlanmıştır. Koruma disipliniyle ele alınan kültür mirası alanları kararları planlama-etki değerlendirme ilişkisi içinde hem planlama hem de etki değerlendirme yaklaşımlarıyla iki ayrı dalda ve farklı perspektiflerle incelenirken kültür varlıklarının korunması-yönetilmesi süreçleri tekrar tekrar sorgulanır olmuştur. Koruma bakış açısından kopuk olarak günümüze ulaşan KÜMED'in hala planlama-etki değerlendirme-koruma üçgeninde konumlandırılmasında sorunlar yaşanmaktadır. Bu sebeple, KÜMED'in planlama, etki değerlendirme ve koruma disiplinlerinden beslenerek geliştirilmesi ve kültür mirası çevrelerindeki değişimin yönetilmesi süreçleriyle bütünleşik işleyecek bir model ile yeniden tanımlanması, bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. "Kültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme yaklaşımı nasıl olmalıdır?" sorusunun yanıtlandığı araştırma yoğun ve derin literatür araştırmaları ile üç disiplideki yenilikçi yaklaşımların harmanlanmasıyla kurgulanmış ve her bölümde KÜMED alanında daha önce gerçekleştirilmemiş özgün çalışmalar ortaya çıkarılmıştır. Altı bölüm altında toplanan araştırmanın ilk bölümünde KÜMED literatür çalışmasıyla birlikte tezin amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmıştır. KÜMED alanında daha önce yapılan araştırmaların genellikle ÇED içinde kültür mirası, arkeoloji miras yönetimi ya da dünya mirasının korunmasının KÜMED ile pekiştirilmesi üzerine yapılmış olduğu görülmüştür. Araştırmanın ikinci bölümünün konusu planlama, etki değerlendirme ve koruma tarihinde KÜMED'i ortaya çıkaran gelişmelerin irdelenmesini içermektedir. Bu üç disiplinin kesişim noktasında bulunması beklenen KÜMED'in üç farklı perspektiften nasıl algılandığı ve teorik anlamdaki bağlarının nasıl kurulduğu açıklanırken KÜMED için dönüm noktası olan gelişmeler belirlenerek KÜMED tarihi dönemlenmiştir. Dört ana dönemi ortaya çıkaran KÜMED tarih araştırmasına göre; 1970'ten önceki ortaya çıkış döneminde planlama ve korumanın birbirinden ayrı disiplinler olarak ilerledikleri görülmüştür. Dünya'daki gelişmeleri takip eden Türkiye'de de bu durumu destekleyen yasal-yönetsel ve uygulama boyutlarında gelişmelere rastlanmıştır. Doğa koruma tabanlı etki değerlendirme pratiklerinin içeriğinin tartışılarak, arkeoloji, sosyoloji, planlama gibi disiplinlerden beslendiği ve uluslararası ölçeğe yayıldığı dönemle (1970-1990) KÜMED oluşum süreci devam etmiştir. Planlamada stratejik düşüncenin hakim olduğu 1990-2005 arası dönemde ise Türkiye'nin etki değerlendirme, planlama ve koruma alanlarında çağdaş yaklaşımlarla uyum aradığı gözlenmiştir. 2005'ten günümüze kadar geçen dönemde de etki değerlendirmenin koruma bakış açısıyla ele alınması ve uluslararası koruma kurumlarının çabalarıyla etki değerlendirmenin bir koruma-yönetim aracı olarak belirlenmesi "etki değerlendirme – planlama – koruma" bağının kurulması söz konusudur. Fakat miras yönetiminde teknik bir araç ve katılımlı planlamada, yasal bir sürece karşılık gelen KÜMED için ortak bir dilin ortaya konamadığı belirlenmiştir. Tez çalışmasının üçüncü bölümü doğrudan günümüz KÜMED yaklaşımlarının uluslararası kurumlar tarafından sunulan rehberler aracılığıyla incelenmesini içermektedir. KÜMED bağlamında bugün uygulanan pratiklerin nasıl bir geri plana sahip olduğu analiz edilirken; küresel KÜMED çerçevelerinin Türkiye'ye yansımalarına da bakılmıştır. Tarihsel olarak süregelen gelişme-koruma ikilemini kendi içinde de bulundurduğu görülen KÜMED'in uluslararası kabul görmüş ortak bir teorik altyapısına sahip olmayışı ve Türkiye gibi KÜMED mevzuatı oluşturulmamış ülkelerde yerel olmayan aktörlerin etki değerlendirme pratiklerini yönlendirdiği açıkça görülmüştür. Bu nedenlerle, KÜMED küresel yaklaşımlarının ulusal ve yerel ölçeklerle ilişkisinin hangi yollarda kurulduğu görmek için dördüncü bölümün konusu olan KÜMED pratikleri üzerinden incelemenin gerekliliği ortaya çıkarılmıştır. Dördüncü bölümde 2005'ten bu yana çeşitli kültür mirası çevrelerine önerilen farklı özellikteki gelişme önerilerinin etki değerlendirme uygulamaları analiz edilmiştir. KÜMED tarihi ve günümüz yaklaşımları ışığında, Avupa Birliği Direktiflerini ülke mevzuatıyla bütünleştirmeye çalışan AB ülkelerinden beş örnek ile, etki değerlendirmenin ortaya çıktığı ABD'deki perspektifin farkını görmek amacıyla ABD'den iki örnek seçilmiştir. Bununla birlikte, Türkiye için de uygulanabilir bir model ya da KÜMED ilkeler bütünü sunmak amacıyla, Türkiye'den üç etki değerlendirme örneği incelenmiştir. Gelişmelerden etkilenmesi beklenen kültür mirasının ölçeği ve nitelikleri, önerilerin ölçeği ve özellikleri ile üçüncü bölümde sınıflandırıldığı gibi KÜMED yaklaşımının boyutu üzerinden örnek seçimi gerçekleştirilmiştir. AB, ABD ve Türkiye örneklerinin hepsi birlikte ele alındığında; KÜMED ya da kültür mirası bağlantılı etki değerlendirme çalışmalarında çözülmesi gereken birçok sorun olduğu görülmüştür. Bu sorunların; uluslararası standartların ulusal sisteme uyarlanması, kültürel varlıkların ve etkilerin eksiksiz tanımlanması, koruma ve yönetim arasındaki mesafe, ve etki çalışmalarının katılımla ilişkili olarak güvenilirlik ile şeffaflık dereceleri konularında sınıflandırılabileceği ortaya konmuştur. Araştırmanın temel problemi olan "bütünleşme" ve "bütünlük" kavramlarının koruma, planlama ve etki değerlendirme alanlarındaki anlamlarının irdelenmesiyle başlayan beşinci bölümde; bütünleşik KÜMED modelini oluşturmak amacıyla önce teorik bir çerçeve çizilmiştir. KÜMED için gerekli görülen üç bütünlük boyutu böylece ortaya çıkarılmış ve önerilmiştir. KÜMED-sürdürülebilirlik bağını kurgulayan "yatay bütünlük", KÜMED'in karar verme süreçlerindeki hiyerarşi arayışını ifade eden "dikey bütünlük" ve bu iki bütünlük ile ilişkili olan ama KÜMED içinde asıl uygulanması gereken "süreçsel bütünlük" şemaları önerilmiştir. KÜMED'in miras koruma, yönetim ve planlama ile paralel ilerlemesi düşünülürken, aynı zamanda diğer etki değerlendirme türleriyle de beraber işlemesi öngörülmüştür. Bu da KÜMED'e yatırım ve gelişmeleri önleyen değil, sürdürülebilirlik ilkelerine göre dönüştürülen bir özellik kazandırılmasına bağlanmıştır. Önceki bölümlerin genel bir değerlendirmesi yapıldığında; KÜMED için uygun olanın somut ve soyut birçok dinamiğe ev sahipliği yapan "yer"den yola çıkılması olmuştur. Kentsel tasarımın günümüzde değişen ölçekleri de ele alındığında; bu alanda "yer" tanımlamasına bakılmıştır. Koruma ve kentsel tasarım nüdahalelerinde ortak olan "yer" kültür mirası çevrelerinin kendileridir. Bu nedenle, bütünleşik KÜMED sürecinin kültür mirası koruma-yönetim ile kentsel tasarım süreçlerinin temel basamaklarının paralel olmasını sağlayan bir model önerilmiştir. KÜMED etkisiyle bütünleşik sürecin koruma kararları, yönetim politikaları ve bunların mekansallaştırılması üzerinden yapılması uygun görülmüştür. Bütünleşik KÜMED modelinin akış şemasının tarif ettiği bütünleşik KÜMED modelinin süreci, temelde üç farklı süreci içeren daha büyük bir süreci oluşturan her aşamayı bu aşamadan asıl sorumlu aktörün çalıştığı konuya göre belirlenip yönetilmesini sağlayan bir kurguya sahiptir. Bununla ilgili olarak; önem değerlendirmesi aşamasında ana görev koruma-yönetim planına verilmiştir. Çünkü kültür mirasının en iyi şekilde tanımlayabilecek çalışmanın bu olduğu görülmüştür. Belirtilen bakış açısı, KÜMED modeline ve akış şemasına yansıtılarak toplamda on beş etki değerlendirme aşamasından oluşan bir KÜMED süreci ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Araştırmanın sonuçlarını veren altıncı bölümde, önerilen bütünleşik KÜMED modeline kısaca değinildikten sonra Türkiye için genel önerilerde bulunulmuştur. Bütünleşik KÜMED modelinin, Türkiye'nin mevcut planlama-etki değerlendirme-koruma yasal yönetsel araçlarıyla oluşturulamayacağı, özellikle planlama alanında radikal değişiklikler, etki değerlendirmede muafiyetin kaldırılarak şeffaflık esaslarına geçilmesi ve ülke bütünü için bir koruma çerçevesinin gerekliliğine bağlanmıştır. Araştırma sonlandırılırken tezin bulgularına dayanılarak planlama, etki değerlendirme ve koruma üzerine sürdürülebilecek çalışmalara değinilmiştir. Üç disiplinde de gününümüz koşullarına sürekli adapte olmanın yollarının aranması tezin bütünleşik KÜMED odağından bağımsız olarak öne çıkardığı temel öneri olmuştur.
-
ÖgeKültürel peyzaj alanlarının kolektif hafızadaki sürekliliğini değerlendiren bir yöntem önerisi: Kayseri Derevenk, Gesi ve Koramaz vadi yerleşimleri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-03-18) Kevseroğlu, Özlem ; Ayataç, Hatice ; 502142824 ; Şehir ve Bölge PlanlamaUygarlıklar tarafından defalarca üretilen kentler, ilk kuruluşundan beri gelen tarihi birikimlerini hafızalarında saklarlar. Tarih içinde ve günümüzde çeşitli uygarlıkların yer değiştirmeleri, yayılmaları ve coğrafyadan etkilenmeleri sonucunda oluşan bu izler, kültürel peyzaj değerlerini oluşturmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde yaşamların hayat bulduğu bu coğrafyalar, bireylerin ve toplumların davranışını ve yaşam biçimlerini etkileyen kolektif belleğin geçtiği alanlardır. Kültürel peyzajlara yaşam veren, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimi sonucunda üretilen çevrelerde insanın doğa karşısında sunduğu katkı, o coğrafyada yere özgü değerler oluşturur. Tarihsel süreçte peyzajda yaşamış olan kültürlerin izlerini taşıyan bu değerler, günlük yaşam biçiminin oluştuğu bir sahne ve yaşamın temsil alanı olarak değerlendirilebilir. "Doğa" ve "kültür" arasındaki etkileşimle oluşan kültürel peyzajlar, kültür grubu tarafından belirli bir zamanda yaşamış veya halen yaşamakta olan topluluğun gündelik yaşamlarında sahip oldukları devingen çevrelerdir. Bu çalışma için seçilen vadi yerleşimleri, sahip olduğu coğrafik özelliklerinden dolayı getirdiği korunaklı fiziksel koşullar ve farklı etnik kökenlere sahip topluluğun kültürel etkenlerle şekillenen geçmişten bugüne insan ve doğa arasındaki ilişkiyi yansıtan kültürel peyzaj değerlerine sahiptir. Bu tez kapsamında geçen "peyzaj" kelimesi, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimleri sonucu yapılı çevreye yansıyan kolektif hafızanın üretim sahnesi olarak tanımlanmaktadır. Sahne olarak vadilerdeki köy mahali, gündelik sosyo-mekansal etkileşimler aracılığı ile üretilen bir uzam olarak geçmektedir. Örneklem alan Kayseri kenti sınırları içerisinde Melikgazi ilçesinde yer alan Derevenk- Gesi ve Koramaz Vadileri ve içerisinde bulunan yerleşimler, Gayrimüslim – Müslüman nüfusun biraradalıklarını 20. yüzyılın başlarına kadar devam ettirebilmiş ve bunun sonucu olarak somut ve somut olmayan kültür mirası değerlerinin zenginliği açısından değerli bulunduğu için bu tezin örneklem alanını oluşturmaktadır. Geçmişten bu yana sosyal, ekonomik ve kültürel etkenler, vadilerde bulunan bu köylerin doğal ve fiziksel strüktürünün bir parçası olmuştur. Bu kırsal karakterdeki yerleşimler, çeşitli doğal, sosyo – kültürel, ekonomik, siyasi nedenlerden dolayı nüfus kaybına uğramıştır ve halen de nüfus kayıpları devam etmektedir. Bu kayıplara rağmen her yerleşim kendine özel hafızaları, eylemleri ve olayları ile geçmişe ışık tutmaktadır. Farklı kökenlere ait toplumların bir arada yaşadığı yerleşimlerde ve buna bağlı olarak oluşan hafıza peyzajları bize yerleşimlerin fiziksel olmayan zihinsel katmanlarını ortaya çıkarmakla birlikte geçmişe dönük yaşantılarla ilgili de ipuçları vermektedir. Bu ipuçlarına ulaşabilmek için bu çalışmada çeşitli yöntemsel öneriler bir arada ve ardışıl olarak denenmiştir. Derevenk, Gesi ve Koramaz vadilerinde yer alan 14 yerleşimin kültürel peyzaj değerlerinin tespit edilebilmesi ve ve bu ögelerin yaşayan hafızadaki sürekliliği veya süreksizliğinin saptanabilmesi için önerilen çoklu yöntem modeli 2 aşamadan oluşmaktadır. Öncelikli olarak veri toplama ve üretme kısmından oluşan bu çalışma sonrasında da elde edilen verilerin değerlendirme ve yorumlama kısmını içermektedir. Veri toplama ve üretme aşamasında mevcut durum analizi, hafıza düğüm noktaları analizi ve hatırlatma topografileri analizi çalışmaları yapılarak vadi yerleşimlerinin 19. yüzyıldan günümüze kadarki olan kültürel peyzaj değerlerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Veriyi yorumlama kısmında çeşitli temsil araçları kullanılarak tanımlanan kimlik bileşenleri doğrultusunda hafıza peyzaj kimlik kartı başlığında; doğal çevre, fiziksel çevre, sosyo+ çevre ve kolektif hafıza kimlik bileşenleri olarak temsil edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular sonrasında her bir vadi için yaşayan hafıza peyzajı diagramında sonuç değerlendirmeleri yapılmıştır. En son olarak uluslararası deklerasyonlara, çalışma yöntemine ve alana dair kültürel peyzaj değerlerinin sürekliliğini sağlamak için öneriler geliştirilmiştir. Bu çalışmada kırsal alanlarda envanter ve yazılı belge bulunmamasından dolayı yöntem geliştirme üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu çalışmada önerilen yöntem gerek üzerinde çalışılan vadi yerleşmeleri gerekse de benzer alanlar için özgün bir çalışmadır. Özellikle kırsal karekterdeki yerleşmelerde yapılacak ileri çalışmalarda önemli bir örnek veri seti ve yorumu sunmaktadır.
-
ÖgeSosyal donatı alanlarına erişimde CBS tabanlı yürünebilirlik performansının ölçülmesine yönelik bir yöntem önerisi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-04-19) Külekçi Erez, Hale ; Tezer, Azime ; 502022307 ; Şehir ve Bölge PlanlamaSürdürülebilir yaşam "doğal kaynakların kullanımını azaltmayı hedefleyen yaşam tarzı" olarak tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir ulaşım ise, özel araç yerine toplu ulaşımı kullanmanın özendirilmesiyle ve kısa mesafelerde yürüme, bisiklet gibi çevre dostu aktif hareketlilik türlerinin tercih edilmesiyle sürdürülebilir yaşamı desteklemektedir. Sürdürülebilir ulaşımın en etkili, çevreci ve ekonomik yöntemi aktif ulaşımın yaya ve bisiklet türleridir. Bu bağlamda sürdürülebilir bir yaşam için; yaya ulaşımının cazip hale getirilmesi, bir yaşam tarzı ve ulaşım alışkanlığı haline dönüştürülmesi, toplam yolculuklar içinde paylarının artırılmasına yönelik politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. Ulaşım türü olarak yürüme; karmaşık bir yapıda, kısa süreli, çok varışlı, çok amaçlı ve çoğu zaman düzensizdir. Bu nedenle yaya yolculuklarını ölçmek ve sonuçlarını değerlendirmek zordur. Bununla birlikte yürümeye ilişkin ölçme ve değerlendirmede kullanılan çeşitli teknikler ve yöntemler mevcuttur ve yeni teknikler de geliştirilmektedir. Bu çalışma, yürünebilirlik değişkenkenleri göstergesi ve buna bağlı geliştirilen yürünebilirlik performansı ölçme ve değerlendirme modeli için bir yöntem önermiştir. Bu çalışma kapsamında CBS ortamındaki yürünebilirlik veri tabanının değişiklikleri anlık işleme, hesaplama, sonuçları sınıflandırma, tablo, grafik ve harita şeklinde raporlama özellikleri sayesinde çok aşamalı ve bütüncül bir yürünebilirlik performansı modeli elde edilmiştir. Bu model sayesinde yürünebilirlik değişkenleri göstergesi, değişken ağırlık katsayıları, yürünebilirlik puan ölçütleri ve puan ölçeği, yürünebilirlik puanı hesaplama bağıntısı, sosyal donatı alanı yürüme bölgesi, yol ve sosyal donatı alanı için yürünebilirlik puanı ve performans sınıfı üretilerek bir yürünebilirlik performansı ölçme ve değerlendirme yöntemi geliştirilmiştir. Sosyal donatı alanlarına erişimde yürünebilirlik performansını etkileyen değişkenlerin belirlenmesine ait birinci aşamada literatürden seçilen 10 adet uluslararası çalışmanın içerik analizi yapılarak 83 değişkenli bir matris oluşturulmuştur. Bu değişken matrisinden 32 adet değişken çalışmayla ilişkilendirilmiş ve çalışmanın amacına uygun olarak gruplandırılarak 19'u çalışmaya dahil edilmiştir. Değişkenlerin belirlenmesine ait ikinci aşamada ise, karar destek sistemleri disiplininden yararlanılarak yürünebilirlik performansıyla ilgili ülke koşullarını temsil eden ve ulusal veri tabanlarında erişilebilen, çalışmaya özgü 15 adet değişken eklenmiştir. Sonuç olarak; ulaşım entegrasyonu ve erişilebilirlik, yol altyapısı, arazi kullanımı, estetik ve konfor, trafik güvenliği, emniyet ve asayiş olmak üzere 6 ana değişken ve bu değişkenlere bağlı 34 alt değişkenden oluşan yürünebilirlik değişkenleri göstergesi oluşturulmuştur. Ana ve alt değişkenlerin ağırlık katsayılarının tespitinde, uzman anketinden yararlanılmıştır. Ankette listelenen 6 ana değişken ve 34 alt değişken; ulaşım, kentsel planlama, mimarlık, peyzaj mimarlığı, harita mühendisliği, inşaat ve ulaştırma mühendisliği konusunda uzman ve akademisyen 75 kişi tarafından 5'li Likert ölçeği ile ayrı ayrı puanlandırılmış ve Kappa istatistik tekniği kullanılarak değişkenlerin ağırlık katsayıları hesaplanmıştır. Bu ağırlık katsayıları dikkate alınarak; "Yol Ağının Yürünebilirlik Puanı"nı hesaplayan bir bağıntı elde edilmiştir. Performans sınıflandırmasını esas alan bu çalışmada hesaplanan yürünebilirlik puanları beş grupta yürünebilirlik performansı açısından sınıflandırılmıştır. Buna göre; 0-24,01 puan aralığı araç odaklı, 24,01-50 puan aralığı kısmen araç odaklı, 50,01-69 aralığı kısmen yürünebilir, 69,01-89 aralığı yürünebilir ve 89,01-100 aralığı yaya odaklı sokak, donatı ya da bölge olarak değerlendirilmiştir. Yürünebilirlik puanı yükseldikçe yayalar açısından konforlu, yürünebilirlik puanı düştükçe motorlu taşıtlar ve sürücüleri açısından öncelikli bir yol ortamı ve donatı çevresi oluşmaktadır. Bu yönüyle değişken koşullarına bağlı olarak yürünebilirlik performansı esnek ve dinamik bir süreç olarak takip edilerek yönetilebilir. Yürünebilirlik çalşışmaları, genel olarak mekânsal planlama ve ulaşım disiplinlerindeki analiz ve karar süreçlerinde etkindir. Bu çalışma farklı disiplinlerde çeşitli çalışmalar için bir yürünebilirlik verisi ve analiz aracı niteliğindedir. Başka yürünebilirlik değişkeni göstergeleri ve puan ölçütleri ile yeni modeller geliştirilebilir ya da ilgili çalışmaya özgü modellere amaca uygun yürünebilirlik değişkenleri girdisi tanımlanabilir. Yürünebilirlik; gelecekte kentin mekânsal gelişiminde, ulaşım türlerinde, çevre ve iklim ortamında, ekonomik ve sosyal yaşamda değişim ve dönüşüm potansiyeline sahip yenilikler açısından tartışmaların odağındaki konulardan biri olacaktır. İnsanın doğal hareket eylemi olan yürüme, temel hareket biçimi olma özelliğini korurken insanın geliştirdiği araçsal teknikler daha konforlu ve kısa sürede uzun mesafeli hareket becerisi kazandırabilir. Bu nedenle gelecekte mekansal değişim nasıl olurdsa olsun, insan hareket etmek için kısa ya da uzun mesafeli yürümeye devam edecektir. Yürünebilirlik niteliği bu çalışmayla nicel olarak ölçülmekte ve yol, sosyal donatı, teknik ya da idari bir sınır içinde performans açısından değerlendirmektedir. Çalışmanın çıktıları itibariyle ulusal literatüre katkı sunması, yürünebilirlik alanında çeşitli çalışmalara destek olması, eleştirel yaklaşımlarla geliştirilmesi, uluslarası çalışmalarla kıyaslanabilecek kentsel yürünebilirlik verilerinin oluşmasına, yerel yönetimler düzeyinde farkındalık yaratarak iyi uygulama örneklerine zemin hazırlaması beklenmektedir.
-
ÖgeTarihi kentsel peyzaj yaklaşımı ile doğal ve tarihi çevre değişiminin ölçümü için bir model önerisi: İstanbul Boğaziçi sit alanı örneği(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-05-05) Koyunoğlu, Ayşen Balin ; Gülersoy Zeren, Nuray ; 502152802 ; Şehir ve Bölge PlanlamaBu araştırmada, tarihi kentsel peyzaj yaklaşımı ile kentlerdeki doğal ve kültürel miras değerlerinin sürdürülebilirliği sağlanırken, bu değerlerin metropolün dinamiklerinden ayrılarak işlevini ve anlamını kaybetmemesi için bir içerik geliştirmek amaçlanmıştır. Bu amaçla, korumanın değişim yönetimine odaklı bir bağlamda ele alınabilmesi için bir model sunulmuştur.
-
ÖgeTherapeutic planning based on the storytelling of individual traumas: Narratives from veddel neighbourhood(Graduate School, 2023-03-06) Etemadi, Amirhossein ; İnce Beyazıt, Eda ; 502152819 ; Urban and Regional PlanningKatılım literatürüne dayanarak, kolektif karar süreçlerinde çatışmaları artıran veya engelleyen sosyo-politik ve sosyo-psikolojik faktörler vardır. Bu bağlamda, bu doktora projesi, Habermas'ın uzlaşı kurma odaklı teorisi ile Mouffe'un çatışma yönetimi odaklı teorisi arasındaki felsefi tartışma üzerine inşa ettiğim katılımcı planlama yaklaşımlarındaki çatışmalara ilişkin akademik tartışmaya katkıda bulunmaktadır. Bu felsefi tartışmanın planlama literatüründeki yansımaları, teorik ve pratik olmak üzere iki paralel düzeyde gelişti ve sonuç bölümünde bir araya geldi. Teorik düzeyde, çatışmalı bağlamlarda terapötik planlamanın rasyonelliğini, işlevselliğini ve gerekliliğini önerirken, pratik düzeyde, geliştiricileri tarafından rekabetçi diyalog planlama yaklaşımı olarak adlandırılan yenilikçi bir katılımcı planlama olduğu iddia edilen Grasbrook'un yeni kentsel gelişim projesini ele alıyorum. Bu anlamda bu çalışma, katılımcı kentsel planlama projelerinde diyalog kurma ve iletişimde engel olarak işlev gören bireysel ve kolektif travmalarla yüzleşmede bir terapist olarak plancının rolünün anlaşılmasına ışık tutmaya yönelik bir çabadır. Bununla birlikte, bu tez, kentsel planlama bağlamında rasyonel iletişim yaklaşımlarının baskın akışı altında duygusal iletişim yaklaşımlarının göz ardı edilmesine dikkat çekmeye çalışmaktadır. Bu çalışma, Grasbrook planlama sürecindeki çıkar çatışmalarının haritasını çıkaracak, bu çatışmaların hikayesini, katılımcı planlama sürecindeki jeneratörlerini ve travmalarını ve bu çatışmaların planlamanın nihai ürününe yansımasını keşfedecek ve bu da beraberinde yüksek olasılıkla Soylulaştırma ve yerinden edilmeyi getirecektir. Kuramsal ve kavramsal olarak mevcut araştırma, katılımcı planlama kuramlarını terapötik kuramlarla ilişkilendirmektedir çünkü duyguların ve tarihsel travmanın doğrudan katılımı iletişimsel planlama çerçevesinde incelenmektedir (Forester, 1999). Ancak bu araştırma, soylulaştırma araştırma metodolojilerinin eksikliğine bir çözüm olarak terapötik yaklaşımı önermektedir. Soylulaştırma tartışmalarında, araştırma faaliyetlerine rehberlik edecek metodolojik bir çerçevenin oluşturulması önemli ölçüde eksik kalmıştır. Konunun elli yılı aşkın bir çalışma mirasına sahip olmasına rağmen, alan bir bütün olarak metodolojik yansıma ve veri toplama metodolojilerinin açıklanması eksikliği sergilemektedir. Davidson'a (2006) göre, soylulaştırmanın özetini çevreleyen teorik anlaşmazlıklar ve buna eşlik eden teorik bir uzlaşmaya varma zorluğu, metodolojinin alanda nasıl bu kadar az ilgi gördüğünü açıklamaktadır. Soylulaştırma araştırmalarındaki bu boşluğu doldurmak amacıyla bu araştırma, Hamburg'un Veddel mahallesindeki somut olmayan dolaylı yerinden edilmenin ayak izlerini araştırmaktadır. Aslına bakılırsa, soylulaştırma tanımları on yıllar boyunca genişlemiş ve gelişmiştir. Birçok bölgede soylulaştırma çeşitli şekillerde ortaya çıkmıştır, ancak birleştirici unsur, tarihi şehir içi ve merkezi binaların çoğunlukla orta sınıf kullanımı için yenilenmesidir. İlk tanımlar (Clay, 1979) soylulaştırmayı temel, yatay bir fikir olarak tanımlayabilmiş olsa da, bu modeller 1980'ler, 1990'lar ve 2000'lerde soylulaştırmayı açıklamak için bir teknik sağlamakta pasif kalmıştır. Soylulaştırma literatürünü okumak iki önemli hususu ortaya çıkarmaktadır. İlk husus, nicel veri setlerinin bir sonucu olarak doğrudan yerinden edilmenin olmamasının soylulaştırmanın yokluğunu garanti etmediği gerçeğidir. Daha açık bir ifadeyle, pek çok durumda bölge sakinleri, bir önceki bölümde şema terapi ilkelerine dayalı olarak bireylerin başa çıkma tarzları hakkında tartıştıklarımla paralel olan esnek yaşam teknikleri nedeniyle evlerinde kalmaktadır. Örneğin, Veddel örneğinde, araştırma katılımcıları yaşam standartlarında genel bir düşüş olduğunu ya da hükümetten sosyoekonomik destek talep ettiklerini ortaya koymuşlardır. Tartışmanın önemi, yerinden edilmenin gizli görünümünün açıklığa kavuşturulmasında yatmaktadır çünkü görünür olmadığı için kentsel kalkınma projelerindeki neoliberal politikaları desteklemektedir. Bu nedenle (Davidson ve Lees, 2010; Crookes ,2011) fikirlerine dayanarak soylulaştırma, bir sakinin yerini terk ettiği zaman değildir. Bunun yerine, araştırma, bir sakinin, çeşitli baskılar ikametgahını sürdürmeyi imkansız veya rahatsız hale getirdiği anda soylulaştırmayı deneyimlediğini göstermektedir. İkinci husus, dolaylı soylulaştırma kavramının tanınması olacaktır. Yerinden edilme baskısının farklı boyutlarının bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlığını riske attığı bir durum. Cocola-Gant'a (2018) göre bu yerinden edilme baskıları, bölge sakinleri arasında büyük bir kayıp duygusu yaratmaktadır. Bu iki hususa dayanarak, mevcut araştırma, Veddel'de yaşayan sakinlerin yerinden edilme baskısı yaşadığının fark edilmesinin, Grasbrook kentsel gelişim projeleriyle ilgili politikaların bir sonucu olarak soylulaştırma sürecinin halihazırda başlamış olduğu gerçeğini ortaya koyduğu yorumunu yapmaktadır. Bu nedenle, mevcut araştırmanın yürütülmesi sırasında, araştırma katılımcılarının yaşam öyküleri arasında yerinden edilme baskılarının araştırılması birinci öncelikli önem kazanmıştır. Metodoloji bölümünde, bir klinik terapi yöntemi olarak şema terapinin, terapötik bir planlama yürütme bağlamında yerinden edilme baskılarını araştırmak için nasıl kullanıldığını açıklıyorum. Terapötik metodolojiyi, soylulaştırma araştırma metodolojilerinin eksikliğine yönelik bir eleştiri ve katkı eylemi olarak öneriyorum. Bu bağlamda, karakterlerle yaptığım konuşmalara yönelik yaklaşımımı Young Şema Terapisi temelinde kurguluyorum. Tartışmamı bireysel düzeyde kurgulamamın birkaç nedeni var. İlk olarak, Korona Pandemisinin bir sonucu olarak toplantılar için alışılmadık yeni zorunlu sosyal normlar. İkincisi, duygular ve özel konular hakkında konuşmaya yönelik bir yaklaşım olduğu için daha yüksek oranda konsantrasyon gerektiren Şema Terapi yöntemini seçtiğim için konuşmalarımı bilinçli olarak bireysel düzeye dayandırdım. Üçüncü olarak, Grasbrook projesinde planlama sürecinin kolaylaştırıcısı olarak Erfan'ın (2013) verimli bir şekilde kullanmayı tercih ettiği derin demokrasi gibi kolektif odaklı yöntemleri kullanabileceğim bir platformum yoktu. Son olarak, benim için en önemli neden, tezimin her bireyin farklı karakterine ve hayattaki yollarına vurgu yapması açısından müzakereci bir yansıtıcı uygulama olmasıdır. Mevcut araştırmada şema terapinin kullanılması, soylulaştırma araştırma metodolojilerinin eksikliğine yönelik eleştirel ve katkı sağlayıcı bir eylem olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, derinlemesine görüşmeler Jeffrey Young'ın (2003) şema terapi üzerine yayınladığı ilkeler takip edilerek gerçekleştirilmiştir. Young (1990), Şema Terapinin çeşitli psikolojik zorlukları olan bireylere yardımcı olmak için kullanılan kapsayıcı bir teknik ve kavramsal bir temel olduğunu ortaya koymaktadır. Bu model, bir iyileşme ve dönüşüm süreci yaratmak için her bireyin şemalarını çıkarır. Bunu yaparken, şema terapi modeli, her bir bireyde sağlıklı yetişkin modunu güçlendirme nihai hedefine ulaşmak için şemalar, başa çıkma stilleri ve modlar olmak üzere üç ana bileşen tanımlar. Bu anlamda, duygusal sorunlar öncelikle çocukluk ve ergenlik boyunca karşılanmamış temel ihtiyaçların sonucudur ve bu da her bireyin zorluklara ve sıkıntılara karşı tipik tepkiler vermesine neden olur. (Young ve diğerleri, 2003). (Martin ve Young, 2010)'a göre, Şemalar aslında dış faktörlerin etkisiyle içsel olarak üretilir. Bireylerin farklı zorluklarla karşılaşmalarında sezgisel bir hayatta kalma tepkisi olarak üretilirler. Şemalar çocukluk ve ergenlik döneminde ortaya çıkar ve yaşam boyunca geliştirilir ve yaşamdaki travmatik deneyimlerle aktive edilebilir veya yoğunlaşabilir. Şema terapi aslında kusurlu ya da uyumsuz şemalara odaklanır. Bir şema ile başa çıkmak için çok sayıda yol kullanılır. Şemalar zaman içinde sabit kalırken, başa çıkma yöntemleri bağlama ve yaşam evresine göre değişir. (Martin ve Young, 2010). Mevcut araştırma iki amaç doğrultusunda bu metodoloji üzerinde durmuştur. İlk olarak, her bir katılımcının şemalarını ve evlerindeki ve mahallelerindeki değişikliklerle yüzleşirken kullandıkları başa çıkma tarzlarını çıkararak yerinden edilme baskılarını belirlemek amaçlanmıştır. İkinci olarak, şema terapinin temel terapötik hedefi olan sağlıklı yetişkin modunun her bir katılımcıda güçlendirilmesi yoluyla prosedürel bir iyileşme ve terapötik etki yaratılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda, Veddel'de yaşayan on altı katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılarak keşfedici bir eylem araştırması yürütülmüştür. Aynı zamanda, Grasbrook kentsel gelişim projesi ile ilişkili dolaylı bir yerinden edilmenin psikolojik baskılarını tanımlamak için şema terapi adı verilen bir klinik terapi yöntemi kullanılarak seanslar düzenlenmiştir. Yazar, şema terapiyi planlamacılar için mağduriyet hissini güçlendirmeye dönüştüren yenilikçi bir meta beceri ve terapötik araç olarak önermektedir. Bu meta-beceri, soylulaştırma baskılarıyla ilgili anlatıları toplamak ve araştırma katılımcılarını veri toplama ve analizine dahil etmek için büyük bir potansiyele sahiptir. Araştırmanın bulguları, terapötik bir yöntem olarak şema terapinin, Veddel Mahallesi'nde halihazırda başlamış olan soylulaştırma baskılarının tespit edilmesinin yanı sıra iyileştirilmesinde de önemli bir role sahip olduğunu göstermektedir. Öte yandan, şema terapiyi potansiyel terapötik planlama araçlarından biri olarak uygulayarak, kaydedilebilir dönüşüm ve iyileştirme etkileri olan şema terapinin mütevazı ama umut verici iyileştirici ve özgürleştirici etkisini öneriyorum. Süreç dönüşümü ve iyileşme, katılımcılar arasındaki katılım eylemlerini doğrudan geliştirmektedir. Planlama eğitimi için, şehir plancılarının psikolojik boyutları göz önünde bulundurma gerekliliğine yönelik daha fazla farkındalık ve meta-beceri yaratmak için şehir planlama müfredatında geleneksel olmayan psikoloji derslerinin gerekliliğinin altını çiziyorum. Uygulamaya yönelik olarak, plancıları, politikacıları ve proje geliştiricileri katılımcı planlama sürecine yönelik daha derin bir anlayışa davet ediyorum. Katılımcı planlamanın, katılımcıları zaten çoktan verilmiş olan önemli kararlar için ikna etmeye yönelik bir süreç olarak anlaşılmasının hatalı olduğunu vurguluyorum. Kararlarda bireysel ve kolektif travmaların derin ve büyük etkilerini göz önünde bulundurmak daha sürdürülebilir olacaktır. yapım süreci. Ayrıca, kabul kavramının ve anlayışının planlama söyleminde bir kez daha tartışılması bir gereklilik olarak hissedilmektedir. En önemlisi, bu araştırma plancı için yeni bir rol tanımlamaktadır. Böyle bir rolde plancı, öz-düşünümsel olma konusunda kendisini tam anlamıyla dolaptan çıkarmalıdır. Plancının düz hiyerarşi yaratmak için kendisini aynı seviyede konumlandırması gerekmektedir. Planlamacının hikaye anlatımı ve sözlü tarih gibi yeni meta-becerileri öğrenmesi/uygulaması gerekir. Bu araştırma, plancının kendisini konumlandırması gerekliliğine ışık tutarak konumunu açıkça ifade etmektedir. Katılımcı planlamanın net pozisyonlara ihtiyacı vardır çünkü tarafsız olmak hem planlamacıya hem de topluma yapıcı ilişkiler kurmada yardımcı olmaz.
-
ÖgeTürkiye planlama sisteminde ve konut projesi geliştirme sürecinde işlem maliyetleri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-10-13) Tatlı Çolak, Nuray ; Türk Şence, Şevkiye ; 502112807 ; Şehir ve Bölge PlanlamaTürkiye planlama sistemi ve uygulaması, 1950'li yıllarda başlayan hızlı kentleşme süreci sonucunda ortaya çıkan kentsel sorunların çözümü konusunda yetersiz kalmıştır. Planlı arsa üretimi, hem sanayi ve turizm gibi yatırım projeleri hem de konut alanlarındaki talepleri karşılayamamıştır. 2000 yılından sonra, arsa üretim sürecinde yaşanan sorunların aşılması amacıyla merkezi yönetime bağlı çok sayıda kuruluş, özel kanunlarla yetkilendirilmiştir. Ancak ulusal kalkınma planlaması ile ilişkilendirilmiş bir mekânsal planlama sisteminin ve stratejilerinin oluşturulamaması, planlama sisteminde parçacıl uygulamaların varlığı ve yetki karmaşası, aynı mekânsal düzeyde birden fazla planlama otoritesinin var olması gibi sorunlar ortaya çıkmıştır (Bayındırlık ve İskân Bakanlığı 2009). 2000 sonrası yapılan düzenlemelerin, planlama sisteminde karmaşaya neden olduğu belirtilirken yatırım ortamının iyileştirilmesi sürecinde ise hızlanmaya neden olduğu görülmektedir (Dünya Bankası, 2010). 2000 yılı sonrasında yasal düzenlemeler ile 3194 sayılı İmar Kanunu'nda kapsamlı bir değişiklik yapılmamış ancak Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Orman Kanunu, Kıyı Kanunu, Mera Kanunu gibi kanunlardaki değişikliklerle planlama sistemi yeniden yapılandırılmıştır. Yapılan düzenlemeler sonucu, bir taraftan çevre düzeni planları yapılarak planlı gelişmenin sağlanması hedeflenirken bir yandan da proje bazlı gelişme teşvik edilmiştir. Yasal düzenlemeler ile proje bazlı ve takdir yetkisine dayalı bir planlama sisteminde görülebilecek esneklikte planlar ile proje geliştirme sürecinin hızlanması amaçlanırken, bir yandan da plana dayalı hiyerarşik sistemin temelinde değişiklik yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, 2000 yılı sonrasında yasal ve kurumsal yapıda yapılan düzenlemelerin Türkiye planlama sistemindeki ve özel olarak da konut projesi geliştirme sürecindeki işlem maliyetlerine etkilerini, yeni kurumsal iktisat teorisi çerçevesinde incelemektir. Yeni kurumsal iktisat ve işlem maliyetleri teorileri sosyoloji, siyaset bilimi, organizasyon teorileri, sözleşme hukuku, iş stratejileri ve pazarlama gibi klasik iktisat teorilerinin yetersiz kaldığı alanlarda yapılan çalışmalarda kullanılmıştır. Sosyal bilimler çalışmalarında kullanılan bir yöntem olarak planlama literatüründe özellikle 1990'lı yıllardan itibaren sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır. Tez çalışması kapsamında üç temel varsayım ile soruların yanıtlanması hedeflenmektedir. 1. Türkiye planlama sisteminin kurumsal yapısı belirsizliklere neden olmaktadır. Belirsizliğin artması işlem maliyetlerinin artışına neden olur. Türkiye planlama sisteminde farklı ölçek ve türde planların varlığı konut projesi geliştirme sürecini nasıl etkilemektedir? 2. Konut projelerinde ölçek büyüdükçe işlem maliyetleri artar. Kurumsal ve yasal yapıda yapılan değişiklikler ile oluşan planlama sistemi büyük ölçekli projelerin üretilmesine avantaj sağlamakta mıdır? 3. Konut projelerinde kamu ortaklığı işlem maliyetlerini azaltır. TOKİ tarafından üretilen konut projelerinin planlama sürecinde işlem maliyetleri nasıl değişmiştir? Bu sorulara ilişkin tezin üç ana hipotezi bulunmaktadır; • Türkiye planlama sisteminde farklı ölçek ve türde planların varlığı konut projesi geliştirme sürecinde belirsizliği artırarak işlem maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. • Kurumsal ve yasal yapıda yapılan değişiklikler ile oluşan planlama sistemi büyük ölçekli projelerin üretilmesine avantaj sağlamaktadır. Büyük ölçekli konut projeleri küçük ölçekli projelere göre işlem maliyetleri açısından daha avantajlıdır. • TOKİ tarafından üretilen konut projelerinin planlama sürecinde işlem maliyetleri azaltılarak avantaj sağlanmıştır. Sorulara yanıt bulabilmek ve hipotezleri test edebilmek amacıyla kurumsal analiz ve işlem maliyetleri analizi kullanılmıştır. Bu analizler makro ve mikro ölçekte ele alınmıştır. Makro ölçekte planlama sürecinin kurumsal analizi ve işlem maliyetleri analizi, mikro ölçekte ise konut projesi geliştirme sürecinin işlem maliyetleri analizi yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, Türkiye planlama sisteminde farklı ölçek ve türde planların varlığının, konut projesi geliştirme sürecinde belirsizliği artırarak işlem maliyetlerinin artmasına neden olduğu tespit edilerek hipotez kısmen doğrulanmıştır. Ancak özel planlama yetkileri ile hazırlanan imar planlarında verilen yetkilerle, söz konusu planlar için belirsizlikler azaltılarak işlem maliyetleri düşürülmüştür. Bu anlamda hipotez doğru olmamaktadır. Yapılan analiz sonucunda, imar planı yapım sürecinde idari sınırların değişim sıklığı, yetkili kurum sayısındaki artış, planlama alanı büyüklüğünün artışı ve mülkiyet deseninin karmaşıklık durumunun işlem maliyetlerini artırdığı belirlenmiştir. Merkezi idare organlarına verilen yetkiler ile bu belirsizlikler azaltılmıştır. Mülkiyet deseninin basitleştirilmesine yönelik farklı plan türlerinde ilgili kurumlara verilen yetkilerin, büyük ölçekli proje geliştirilmesine imkân verecek büyüklükte arazi üretilmesini sağladığı görülmüştür. Büyük ölçekli konut projelerinde, özel plan türleri dışındaki alanlarda, çoklu mülkiyet yapısı başta olmak üzere, belirsizliklerin giderilmediği görülmektedir. Bu anlamda hipotez doğrulanmamıştır. Ancak özel amaçlı imar planlarının bulunduğu alanlarda, büyük ölçekli projelerin üretilmesine avantaj sağlanmaktadır. Konut projelerinde, "kamu ortaklığı işlem maliyetlerini azaltmaktadır" varsayımının planlama süreci ile birlikte süreç ele alındığında doğru olduğu görülmüştür. Ancak örnek olarak ele alınan, Bizimevler 4 projesi ile Bizimevler 7 projeleri karşılaştırıldığında, Emlak Konut ile yapılan sözleşmenin hazırlanması, denetimi ve işlemlerinin yürütülmesi için müzakere maliyetlerinin oluştuğu görülmektedir. Malikler ile ya da proje ortakları ile sorun yaşanmadığı durumda, TOKİ ile ortak proje geliştirmenin avantajlı olmadığı görülmüştür.
-
ÖgeXIX. yüzyılda ve XX. yüzyıl başında doğal, sosyo-ekonomik ve politik olayların İstanbul'un mekansal gelişimine etkileri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021-07-12) Özbay Kınacı, Merve ; Gülersoy Zeren, Nuran ; 502142817 ; Şehir ve Bölge PlanlamaXIX. yüzyıl Avrupa'da olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu kentlerinde de önemli değişim ve dönüşüm süreçlerinin yaşandığı bir dönemdir. Tanzimat'ın ilanıyla birlikte İmparatorluk tarihinde ilk kez "kent" kavramı tartışılmaya başlanmış, "kentsel mekan" yasal-yönetsel araçlarla düzenlenmeye çalışılmıştır. İlk planlama pratiklerini de temsil eden bu sürecin en net şekilde yaşandığı bölge ise İmparatorluğun Avrupai yüzünü de temsil eden Beyoğlu'dur. XVI. yüzyıldan bu yana kurulan elçilik sarayları ve çevrelerinde gelişen küçük yerleşim birimleri ile yavaş bir kentsel yayılma süreci yaşayan Beyoğlu XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu durumun tam tersi bir ivmeyle hızla kentleşmeye başlamıştır. Bu kentleşme süreci birçok yazılı kaynakta anlatılmakta, bu kaynaklarda harita, fotoğraf, gravür vb. görsel araçlarla detaylı açıklamalar yer almaktadır. Bu çalışma kendisinden önce hazırlanan çalışmalardan farklı olarak literatür verilerini HGIS (Historical Geographical Information Systems) araçları ile sorgulamak üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu sorgulamayı yaparken İstanbul ve Beyoğlu'nu en çok etkileyen üç ana konu temel alınmıştır. Bunlar yasal ve kurumsal yapı, sosyo-ekonomik yapı ve afetlerdir. Tez çalışmasının amacı, bu üç ana konu kapsamındaki farklı süreçler ve olaylar nedeniyle ortaya çıkan mekansal değişimi, İstanbul'un eski haritaları ile döneme ilişkin diğer belgeler (gravürler, yasal düzenlemeler, afetlere ilişkin kayıtlar vb.) üzerinden okumak ve CBS'nin kullanıldığı yöntemler ile bu değişimin mekansal etkilerini ortaya koymak olarak belirlenmiştir. Bu amaca yönelik olarak gerçekleştirilen değerlendirme ve analizler aşağıdaki başlıklar kapsamında ele alınmıştır: - XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başında İstanbul'da yasal-kurumsal yapı ve sosyoekonomik yapıda meydana gelen değişimler ile afetler sonucunda ortaya çıkan değişimlerin kentsel mekanda yansımaları. - XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başında Beyoğlu'nda yasal-kurumsal yapı ve sosyoekonomik yapıda meydana gelen değişimler ile afetler sonucunda ortaya çıkan değişimlerin kentsel mekanda yansımaları. - Beyoğlu kentsel mekanındaki değişimlerin HGIS araçları kullanılarak eski haritalar aracılığıyla ortaya konulması. Bu kapsamda çalışmada kullanılan yöntemin ilk aşaması içerik analizi olmuştur. İçerik analizinden araştırma sürecinde toplanan verileri açıklayacak kavram ve ilişkiler ortaya konulurken faydalanılmıştır. Böylece veri setleri daha anlaşılır bir biçimde düzenlenerek yorumlanabilmiştir. Yöntemin ikinci aşaması ise çalışma kapsamında kullanılmasına karar verilen eski haritaların CBS ortamına aktarılması, gerçek coğrafi koordinatlarına oturtulması ve haritalardaki raster verilerin vektörel veriler haline getirilerek CBS ortamında sorgulanabilen bir veri tabanı elde edilmesinden oluşmaktadır. Bu yönteme dahil edilen ve Beyoğlu'nu kapsayan üç dönem haritası G. d'Ostoya (1858-1860), R. Huber (1887-1891) ve C. E. Goad'a (1905) aittir. Bu üç harita da kentsel dokuda yer alan öğelerin mekansal formlarına yönelik benzer detaylar içermektedir. Bu ortak noktalardan faydalanarak haritaların içerdiği veriler Beyoğlu kentsel mekanını analiz etmek amacıyla kullanılmıştır. Yapılan analizler ile literatürde yer alan yazılı kaynaklardan elde edilen bilgilerin mekandaki yansımalarını görselleştirmek mümkün olmuştur. Bu kapsamda Beyoğlu ölçeğinde ele alınan ilk konu, tez çalışmasının akış şemasına da uyumlu olacak şekilde, yasal ve kurumsal yapıda meydana gelen değişimler ile mekansal yansımaları olmuştur. Beyoğlu'ndaki kurumsal yapının temelinde XVI. yüzyıldan beri burada yer seçen elçilikler yer almaktadır. Elçiliklerin yüzyıl boyunca artan sayıları ve nüfuzu haritalara da yansımış ve kentsel mekandaki dağılımları hazırlanan şemalar ile ortaya konulmuştur. VI. Daire'nin kurulmasının ardında bile elçilikler ve onlara bağlı yabancı grupların gücünün olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Kurulduğu günden itibaren kentsel mekanı düzenlemek amacıyla önemli işler gerçekleştiren VI. Daire'nin yürüttüğü yol genişletmeleri, tramvay ve tünel gibi alternatif ulaşım hattı düzenlemeleri, surların yıkımı, yeni yerleşim alanlarının açılması, yeni hastanelerin kurulması, yeşil alan ve meydanların düzenlenmesi gibi mekansal birçok konu Ostoya, Huber ve Goad Haritaları'nın karşılaştırıldığı şemalar yardımıyla ele alınmıştır. Şemalarda mekansal karşılığı görülebilen kurumsal yapılardan diğerleri ise güvenlik ve sağlık hizmetlerinin temsilcisi olan karakol ve hastane yapıları ile İmparatorluğun askeri reformlarının temsilcisi kışlalar olmuştur. Tez çalışmasında ele alınan ikinci ana konu ise sosyo ekonomik yapıda meydana gelen değişimler ve kentsel mekanda yansımalarıdır. Bu konu aynı zamanda haritalarda en çok karşılık bulan konudur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Kırım Savaşı ardından artan nüfus ile birlikte büyüyen yerleşim lekesi haritalar üzerinden net olarak okunabilmektedir. Bu nüfusun kozmopolit yapısı literatür kaynaklarında sıkça belirtilen bir husustur. Haritalardaki dini yapılar hem bu bağlamda hem de hangi grupların semtin hangi bölgesinde yerleştiği konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Bu konudaki önemli bir katkı da yine haritalar üzerinde görülen eğitim kurumlarının incelenmesi sonucunda elde edilmiştir. Eğitim kurumlarının kentsel doku içerisindeki dağılımı ve ait oldukları grup/cemaati gösteren isimleri, sosyo-kültürel yapının kentsel mekandaki yansımalarını en net şekilde ortaya koymaktadır. Beyoğlu'nun sosyo-kültürel yapısındaki değişim konut morfolojilerine de yansımıştır. XIX. yüzyıl başındaki tekil aile konutlarının yerini alan büyük konakların ardından ortaya çıkan sıra evler ve apartmanlar yüzyılın sonunda baskın konut türü olarak göze çarpmaktadır. Bu kronolojik değişim Ostoya, Huber ve Goad Haritaları karşılaştırılarak ortaya konulmuş, özellikle Goad Haritası Beyoğlu'nun XX. yüzyıl başında artık bir kimlik öğesi haline gelmiş apartmanlarını görebilmek açısından önemli bir kaynak olmuştur. Yerleşim alanındaki bu gelişmeler içerisinde ticari merkez de büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir. Ticaret ve hizmet seköründeki yükselişin mekandaki temsilcileri erken dönem ofis yapıları sayılabilecek hanlar ve otellerin Goad Haritası'nda kentsel mekanda yoğun şekilde yer seçtiği görülmüştür. Genel ticaret ve hizmet lekesindeki artış da bu duruma paralel bir seyir izlemekte ve Ostoya Haritası'nda suriçinde kısıtlanmış merkezin, semtin kuzeyine doğru genişleme süreci Huber ve Goad Haritaları'nda adım adım izlenebilmektedir. Kentsel mekanın bu devinimi içerisinde kültürel çevre de değişikliğe uğramış, yüzyılın ortasındaki birkaç eğlence yapısı yerini yüzyıl sonunda çeşitlenmiş kültürel yapılara bırakmıştır. Bu konuda da en büyük kanıtı yine haritalar sunmaktadır. Haritaların sosyo-kültürel hayatın gelişimine yönelik sunduğu bir diğer önemli done de Beyoğlu kentsel mekanına kazandırılan açık ve yeşil alan düzenlemeleridir. Yüzyılın ikinci yarısına kadar mezarlık alanı olarak kullanılan kısımların, dönüşüm çalışmalarına dahil edilerek yeşil alan olarak düzenlenmesi Pera halkının sosyo-kültürel taleplerine cevap veren önemli gelişmelerdendir. Tüm bu düzenlemeler ve mekan üzerinde gerçekleşen değişimler, zaman zaman afetler nedeniyle sekteye uğramış ya da afetler ardından farklı bir yön kazanmıştır. Yüzyıl boyunca kentsel dokuya en büyük zararı veren yangınlar, bir noktadan itibaren kentsel çevreyi düzenlemek konusunda fırsat olarak görülmüştür. Yeni yol düzenlemeleri, binaların ahşaptan kagir malzemeye geçişi, yeni kat yüksekliklerinin belirlenmesi gibi detaylar büyük yangınlar ardından uygulanma fırsatı bulabilmiştir. Bu yangınlardan en büyüğü olan 1870 tarihli Pera Yangını bölgenin neredeyse tamamen yenilenmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır. Yangınlar sonrasında ortaya çıkan bu değişiklikleri izlemede de haritalar başarılı sonuçlar ortaya koymuştur. Özellikle Ostoya Haritası ile diğer iki haritanın karşılaştırılması kentsel dokunun ne büyüklükte bir değişime uğradığının anlaşılması bakımından yararlı olmuştur. Deprem ve salgınlar da XIX. yüzyılda görülen afetler arasında yer almakla birlikte mekansal değişim anlamında izlenebilecek sonuçlar ortaya çıkarmamışlardır. Sonuç olarak tez çalışması, başta ortaya koyduğu amaca ulaşmış ve literatürde yer alan yazılı bilgilerin CBS araçları kullanılarak haritalar aracılığıyla ortaya konulabileceğini kanıtlamıştır. Tez çalışmasının ortaya koyduğu yöntem ile doğal, yasal ve sosyoekonomik süreçlerin ortaya çıkardığı mekansal etkilerin izlenebilmesi ve görselleştirilerek sunulabilmesi mümkün olmuştur. Bu yönüyle diğer çalışmalardan ayrılan tez çalışması aynı zamanda CBS'nin ve dolayısı ile HGIS'in kentsel çevrede ortaya çıkan değişimleri izlemede güvenilir bir araç olarak kullanılabileceğini de göstermiştir.