Farklı konut alanlarında kentsel yaşam kalitesinin değerlendirilmesi: Kayseri örneği

Abstract

Kentsel gelişim sürecinde, değişen üretim tüketim ilişkilerine bağlı olarak, bireylerin yaşam alanlarına yönelik beklenti ve ihtiyaçları da değişmiştir. Kentsel yaşam kalitesi araştırmaları, bireylerin yerleşmelere yönelik ihtiyaç ve beklentilerinin anlaşılması, farklı sosyo-demografik grupların yaşam memnuniyetini artırmak için kentleşme politikalarına girdi sunması ve doğru kentleşme politikalarının geliştirilebilmesi bakımından kritik öneme sahiptir. Araştırmalar, bireylerin kentsel yaşam kalitesi algısının konut ve konut çevresine ilişkin niteliklere duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, kentlerde yaşam kalitesinin geliştirilebilmesi çerçevesinde ölçek, yoğunluk, yapı düzeni gibi çeşitli yönleri ile farklılaşan konut alanlarında yaşayan sakinlerin memnuniyet algısının ölçülmesini önemli bir gereksinim haline getirmektedir. Buna karşın ilgili literatürde kentsel gelişim sürecinde çeşitlenen konut sunum yaklaşımlarına bağlı olarak ortaya çıkan farklı konut alanlarında kentsel yaşam kalitesi algısını değerlendiren araştırmalar kısıtlıdır. Bu tezin amacı Orta Anadolu'nun en gelişmiş kentlerinden biri olan Kayseri'de, konut alanlarına ilişkin niteliklerin genel yaşam memnuniyeti üzerindeki etkilerini ölçmek ve farklı konut çevrelerinde yaşayan sakinlerin konut memnuniyetine ilişkin belirleyicilere dair sınırlı bilgilere katkı koymaktır. Araştırma, Kayseri'nin farklı konut çevrelerinde algılanan yaşam kalitesine ilişkin ampirik verilere dayanmaktadır. Araştırmanın yönteminde Kayseri kentinin toplam nüfusu ve kentteki farklı konut alanları kriter alınarak tabakalı amaçsal örnekleme tekniği kullanılmıştır. Kayseri'deki farklı konut alanlarını temsil eden sekiz mahalle belirlenerek toplam 364 yüz yüze hane anketi yapılmıştır. Anket verileri birbirini takip eden üç istatistiksel yöntem kullanılarak değerlendirilmiştir. Birinci aşamada faktör analizi kullanılarak konut alanlarına ilişkin 11 nitelik belirlenmiştir. İkinci aşamada çoklu regresyon kullanılarak, her bir faktörün genel yaşam memnuniyeti üzerindeki etkisi ölçülmüştür. Son aşamada ise ANOVA ile farklı konut çevrelerinde genel yaşam memnuniyetinin algılanmasında bir fark olup olmadığı ortaya konmuştur. Çalışmanın sonucunda, Kayseri'nin farklı yerleşim yerlerinde yaşayan bireylerin genel kentsel yaşam kalitesi üzerindeki en etkili faktörler, mahalle ve şehir düzeyindeki kentsel hizmetlerden memnuniyet, komşuluk ilişkileri ve aidiyet faktörü grupları olmuştur. Bu çalışmada elde edilen kritik bulgu, Kayseri'de az katlı ve kompakt formdaki konut alanlarındaki yaşam memnuniyetinin, çok katlı mahallelerdeki konut memnuniyetine göre daha yüksek olmasıdır. Bu sonuç, Türkiye'nin büyük kentlerinde hakim olan çok katlı yapılaşma tipolojisinin ciddi bir anlamda sorgulanması ve kentsel gelişme politikalarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Genel olarak bu tez, kentlerin kendine özgü koşullarını dikkate alarak, Kayseri kentinde yaşayan sakinler tarafından algılanan konut koşullarına yönelik gelecekteki değişiklik kararlarını desteklemek üzere izlenebilmesi için temel veriler üretmek üzere tasarlanmıştır. Bununla birlikte konut memnuniyeti literatüründe oldukça sınırlı olan az katlı ve çok katlı konut çevrelerine ilişkin karşılaştırmalı vaka incelemeleri alanına da katkıda bulunmaktadır. Toplumsal gelişmenin çok boyutlu bir hedefi ve göstergesi olarak kabul edilen yaşam kalitesi araştırmaları, hızla değişen üretim-tüketim ilişkileri nedeniyle değişen yaşam koşulları, ihtiyaçlar ve beklentilerin anlaşılması ve yaşam kalitesinin artması çerçevesinde önemli bir araç haline gelmiştir. Bu araştırma kapsamında elde edilen verilerden gelecekte kent ve mahalle koşullarını iyileştirmek ve yaşayanların yaşam kalitesini artırmak için yararlanılabilir. Kentlerin yerel dinamiklerine bağlı olarak, alana özgü koşulların bireylerin yaşam kalitesi üzerindeki etkisini belirlemek için gelecekteki yaşam kalitesi araştırmaları orta ve küçük ölçekli kentleri de kapsamalıdır. Bu çalışmalar, nitelikli kentlerin inşası kapsamında planlama disiplinine de katkı sağlayacaktır. Bu çalışma konusunun düzenli olarak tekrar edilmesi, daha olumlu/yaşanabilir kentsel çevrelerin, dolayısıyla kentsel yaşam kalitesinin tasarlanması ve inşasında, kaliteli bir kentsel çevreye ve kesintisiz bir kentsel sisteme erişimde olumlu sonuçlar sağlayacaktır.