LEE- Bilim ve Teknoloji Tarihi-Yüksek Lisans
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Gözat
Son Başvurular
1 - 5 / 5
-
ÖgeLaurent Jean François Truguet ve Usûlü'l Ma‛ârif Fî Vech-i Tasfîf -i Sefâyin-i Donanma ve Fenn-i Tedbîr-i Harekâtiha adlı eserinin transkripsiyonu ve incelenmesi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-01-06)Bu çalışma 1770'teki Çeşme Bozgunu sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun sistematik olarak giriştiği modernizasyon çabalarının denizcilik tarihi ile ilgili bir kesitini ele almaktadır. Bu çerçevede, yabancı mühendislerin, teknisyenlerin, subayların ve diplomatların istihdamlarıyla beraber denizcilik alanına dair yeni teknik bilgi (know-how) ve yöntemlerin benimsenmesi süreci, bir başka deyişle Osmanlı denizciliğinin modernleşme süreci, bilhassa Fransız deniz subayı Laurent Jean François Truguet ve 1787 yılında kaleme aldığı ve Fransız elçiliği matbaasında basılan "Usûlü'l ma‛ârif fî vech-i tasfîf -i sefâyin-i donanma ve fenn-i tedbîr-i harekâtiha" isimli eseri üzerinden ele alınmıştır. Biyografisi incelenen Truguet, Fransa'nın Toulon kentinde doğmuş, üst düzey bir ailede yetişmiş, itibarlı okullarda denizcilik eğitimi görmüş, donanmanın en üst kademelerinde görev almış ve çeşitli savaşlarda donanmaya komuta etmiştir. Truguet, bir deniz subayı olmakla beraber, üstlendiği diplomatik görevlerle ve parlamentodaki etkinliği ile de dikkat çeken bir isimdir. Fransa'da böylesine üst makamlarda bulunmuş bir ismin Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde faaliyet göstermeye başlama süreci, farklı coğrafyalarda üstlendiği görevler ve yazdığı eserler tezimizin önemli bir kısmını teşkil etmektedir. 1784 yılında Choiseul Gouffier'in Fransız elçiliği yaptığı dönemde ikili anlaşmalar sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nun hizmetine giren Truguet, İstanbul'da kaldığı 4,5 yıllık süre zarfında Osmanlı amiral ve subaylarının denizcilik ve manevra uygulamaları hususunda eğitimleri ve bahriyelilerin istifade edebilmeleri için çalışmalar yürütmüş ve farklı hususları içeren manevra kılavuzları derlemiştir. Diğer taraftan, Achille Tondu ve uzman bir ekiple astronomi gözlemler ve trigonometrik hesaplar kullanarak Karadeniz, Ege ve Marmara denizlerinin, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının haritalarını çıkarmıştır. Ayrıca İstanbul'da Mühendishane'de tabiye dersleri vermiş donanmadaki ıslahatlara katkıda bulunmuştur. Çalışma kapsamında, Truguet'nin Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrıldıktan sonraki faaliyetlerine de yer verilmiş ve böylece bütüncül bir Truguet portresi sunulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede, Mısır'da bulunan beyler ve Arap şeyhleriyle yaptığı deniz ticareti ve ulaşımı konulu diplomatik görüşmeler, Süveyş Kanalı ile ilgili hazırladığı raporlar, Napolyon Bonapart ile olan münasebeti ve Mısır'ın işgaline dolaylı katkısı, Büyük Britanya'daki incelemeleri, Akdeniz filo komutanlığı, savaş sırasında gemi personelinin uyması gereken ast-üst ilişkilerini konu alan bir yasanın çıkarılmasındaki rolü, diplomatik yazışmaları, "Şüpheliler Yasası" ve mahkûmiyet dönemi, Direktuvar Rejimi'yle beraber Donanma Bakanı olarak atanması, sömürgelerle ilgili çalışmaları, "18 Fructidor Devrimi" sonrası Donanma Bakanlığı'ndan azledilmesi, Madrid büyükelçiliği dönemi, tekrar tutuklanması ve Hollanda'ya sürgün dönemi, Napolyon rejimi tarafından donanmadan sorumlu müsteşar olarak atanması, Donanma Amiralliği, Birleşik Donanması Komutanlığı, Hollanda'nın Yüksek Denizcilik İdaresi'ndeki görevi, Şeref Nişanı Büyük Haçı'yla taltif edilmesi, Temmuz Hükümeti tarafından Büyük Amiral (Amiral de France) ilan edilmesi, Fransız Parlamentosu'nda donanma ve limanlar konusunda verdiği yasa teklifleri de tezimizde ele alınmıştır. Tezin diğer önemli bir ayağını Truguet'nin İstanbul'daki görevi sırasında kaleme aldığı "Usûlü'l ma‛ârif fî vech-i tasfîf -i sefâyin-i donanma ve fenn-i tedbîr-i harekâtiha" adlı eserin incelenmesi ve bilimsel değerinin tartışılması oluşturmaktadır. Bu kapsamda öncelikle adı geçen eserin transkripsiyonu yapılmış ardından da günümüz Türkçe'sine çevirilerek araştırmacılar ve okurlar için sade bir anlatım ile anlaşılır hale getirilmiştir. Buna ek olarak eserin sonunda bulunan 13 adet levhanın transkripsiyonu yapılmıştır ve öne çıkan kelimelerin anlamları okuyucuya yardımcı olacak bir sözlük çalışmasıyla desteklenerek tezin ekler bölümünde sunulmuştur. 1787 (1201) tarihinde İstanbul Fransız Elçilik Matbaası'nda basılan bu eserin farklı tarihlerde ve farklı ülkelerde basılmış nüshalarının özellikleri, yazara ait farklı eserlerin niçin birbirleriyle karıştırıldığı gibi hususlar da aydınlatılmaya çalışılmıştır. "Usûlü'l ma‛ârif", Osmanlı denizciliği açısından mühim bir eserdir; zira, Osmanlı denizciliğinde 18. yy'ın başat aktörleri olan kalyon tarzı yelkenli gemilerin harp sırasındaki seyir manevralarını, dizilişlerini ve saf düzeni alma yöntemlerini aşamalar halinde, çizimler kullanarak detaylı bir şekilde anlatmaktadır. Bunun yanı sıra eserde, gemilerdeki işaretlerin, ekipmanın ve yelkenlerin savaş sırasında nasıl kullanılacağı hususları da ele alınmıştır. Bu itibarla tez çalışması, başta Osmanlı denizcilik tarihi olmak üzere, Osmanlı modernleşmesi, bilim ve teknoloji tarihi ile bilginin dolaşımı alanlarına katkı yapmayı ayrıca nadir eserlerin gün yüzüne çıkarılarak anlaşılır hale getirilmesini ve geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmak amaçlanmaktadır.
-
ÖgeOsmanlı telgraf tarihinde Emile Lacoine'ın çalışmaları veMebâhis-i Telgraf isimli eseri(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-09-14)İnsanların iletişim kurmaya dair ihtiyaçları, iletişim tekniklerinin gelişmesini sağladı. Sözlü ve yazılı iletişim yöntemleri giderek çeşitlendi ve farklı coğrafyalarda farklı teknikler ortaya çıktı. Sınırları genişleyen devletler, siyasi hareketlilikler ve savaşlar ise haberleşme yöntemlerinin gelişmesine sebep oldu. Ulaklar yoluyla yapılan haberleşme çoğunlukla temel haberleşme yöntemiyken ışık, ses, duman ve yansımalar haberleşmeyi hızlandırmak için kullanılan yöntemler arasındaydı. Haberleşme tarihinde devrim niteliğinde bir gelişme olan telgrafın icadına kadar adım adım gelişen ve çeşitlenen haberleşme yöntemleri, bilim tarihi araştırmacıları için geniş bir çalışma alanı sundu. Dünyada yaşanan siyasi ve askeri gelişmeler daha kısa zamanda daha uzun mesafeyi kat ederek haberleşme ihtiyacını doğurdu. Bir rahip ve bilim insanı olan Fransız Claude Chappe tarafından 18. yüzyılda tasar1anan semafor telgraf, kısa sürede Avrupa genelinde etkin bir şekilde kullanılmaya başlandı. Özellikle kilise kulelerinin üzerine inşa edilen semafor telgraflar geceleri ve sisli havalarda kullanılamıyor olmasına rağmen, güvenli bir haberleşme yöntemi olması sebebiyle hızlı bir şekilde benimsendi. 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde büyük bir savaşa hazırlanan devletlerde haberleşmenin hızı savaşların seyrini değiştirecek kadar önemli bir hale gelmişti. Tam bu sırada yaygınlaşmaya başlayan elektrikli telgraf, hatların kurulması maliyetli olduğu için ve kurulan hatlar düşman tarafından kesilebildiği için hemen kabul edilmedi. Elektrikli telgrafın icadından sonra da semafor telgraf başta Fransa olmak üzere Avrupa'nın pek çok bölgesinde kullanılmaya devam edildi. Fakat daha sonra haberleşmeyi daha önce görülmemiş bir şekilde hızlandırdığı için kabullenildi ve telgraf ağları dünyanın dört bir yanına ulaştı. Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında telgrafın önemini fark eden Osmanlı Devleti, bu tarihten sonra hızlı bir şekilde telgrafçılığa yatırım yapmaya başladı. Demiryolları ile paralel olarak kurulan telgraf hatları hızlı bir şekilde devletin en uzak noktalarını bile İstanbul'a bağladı. İstanbul üzerinden Fransa ve İngiltere'ye iletilen haberler ile uluslararası bir iletişim ağı kurulmuş oldu. Tüm bu gelişmelerde ise yabancı mühendislerin payı büyüktü. Fransız bilim insanı Emile Lacoine elektrik-elektronik mühendisliğinin Osmanlı Devleti'nde gelişmesi için dersler vererek ve telgraf sistemlerinin teknolojik alt yapısını açıklamak üzere Fransızca olarak yazdığı ve Osmanlı Türkçesine Mebâhis-i Telgraf ismiyle tercüme edilen kitabı ile Osmanlı telgrafçılığında önemli bir yere sahiptir. Bu tez çalışmasında dünya haberleşme tarihinde Osmanlı Devleti'nin yeri ve Emile Lacoine'ın Osmanlı Devleti bünyesinde yaptığı çalışmalar ele alınarak Mebâhis-i Telgraf adlı kitabın telgrafçılık eğitimindeki yeri ve önemi incelenecektir.
-
Ögeİbrahim Kami B. Ali'nin (ö.1807'den sonra) "Humbara Risalesi" metinsel ve tarihsel analizi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü2023, 2023-07-07)19. yüzyıl'da Osmanlı İmparatorluğu'nun askeri alanda Batılı devletlerin gerisinde kalmış olduğu acı tecrübeler ile anlaşılmıştı. Yüzyıllar boyunca savaş meydanlarında hem teknik hem de taktiksel manada tartışmasız bir üstünlük sağlayan Osmanlı Devleti, 18 yüzyıldan itibaren gerileme, sonrasında da bir çöküş devrine girmiştir. Bu dönemde her ne kadar Osmanlı Devleti padişahları ve devlet adamları yenilikleri takip etmemek veya uygulamamak ile eleştirilse de bu iddia yeninin eskiyi karalayarak yücelme çabasından ileri gelmektedir. Özellikle Sultan III. Mustafa döneminde ciddi bir modernleşme ve Batıyı yakalama isteği görülmüştür. Bu dönemde Bonneval Ahmet Paşa (ö.1747) ile başlayan Batılı uzman tahsis etme geleneği Baron de Tott (ö.1793) ve Saint-Remy (ö. 1787'den sonra) gibi Fransız uzmanlarla devam etmiştir. İmparatorluğun Almanya'ya müttefik olarak yaklaşmasıyla beraber Alman uzmanlar davet edilmeye başlanmıştır ve bu süreç I. Dünya Savaşı'na kadar devam etmiştir. Bu dönemde yalnızca dışarıdan getirilen birkaç uzmandan gelişmeler takip edilmeye çalışılmamış, aynı zamanda yeni askeri okullar açılmış ve ordular kurularak köklü reformlar da yapılmaya çalışılmıştır. İbrahim Kami b. Ali'nin (ö. 1807'den sonra) hayatı hakkında detaylı bilgiye sahip olmasak da ortaya koyduğu eserler ve görevleri ile bu dönemde oldukça önemli bir figür olarak yer aldığı düşünülmektedir. 1775'te ilk modern askeri okul olan olarak kurulan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'un ilk öğrencilerden ve 1795'te kurulan Mühendishane-i Berrî-i Hümayun'un ilk hocalarındadır. Mühendishane kökenli ilk Hassa Sermimarı olması da oldukça önemlidir. Kendisinin bir adet matematik, iki adet humbara eseri olmak üzerine toplamda üç eseri vardır. Tezimizde ele aldığımız Humbara Risalesi, İbrahim Kami'nin ana kitap olarak bahsettiği Yevmiyenâme isimli eserinin bir özeti mahiyetindedir. Yevmiyenâme balistik konularının yansıra; tapa, fişek imlası, yağlı paçavra terkibi, delikli humbara eczası hazırlanması gibi humbara alanında çok çeşitli konuları ele almaktadır. Humbara Risalesi ise, Yevmiyenâme'de geçen meselelerden yüzeysel olarak bahseder. Başlıca bir humbaracının bilmesi gereken temel bilgilerden bahsedilirken daha çok balistik üstüne pratik hesaplara yer verilmiştir. Eser beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ufka paralel olan hedeflere, ikinci bölümde ufuktan yüksek hedeflere, üçüncü bölümde ise ufuktan aşağıdaki hedeflere atım yapılmak istediğinde yapılması gereken hesaplardan bahseder. Dördüncü bölümde barut miktarının hedeflere göre nasıl ayarlanacağından bahsedilir. Diğer gerekli meseleler olarak belirtilen son bölümde ise üst üste yığılmış humbara ve top tanelerinin nasıl kolayca sayılabileceğinden bahsedilir. Kitapta yukarıda belirtilen meseleler ile ilgili birçok örnek verilmiş ve çözümleri ispatlarıyla birlikte verilmiştir. Eserde ayrıca birçok tablo, grafik ve çizim mevcuttur. Özellikle ana kitap olarak refere edilen kitapta son derece nizami ve renkli top ve havan tasvirleri ve atım grafikleri mevcuttur. Mühendishane talebeleri, teknik resim dersleri de aldığından buradaki çizimler ve grafikler oldukça anlaşılır ve açıklayıcıdır. Bu çalışmada ele aldığımız özet, muhtemelen ana kitap için seviyesi yeterli olmayan, mühendishane derslerini dışardan takip eden veya kısa süreli temel eğitim almak için gelen zabitler için hazırlanmış bir eserdir. Yevmiyenâme ve Humbara Risalesi kendi gök kubbelerinde tek yıldız değildirler. Özellikle 19. yüzyıl başından itibaren askeri teknoloji ve uygulamalar alanlarıda verilen eserler artmıştır. Bu artışın başlıca sebebi Osmanlı'da 18. yüzyıl sonlarında açılan mühendishanelerde okutulmak için kitap ihtiyacı ortaya çıkmıştır. İlk dönemde yabancı uzmanların yanlarında getirdikleri kaynaklar tercüme edilerek bu eserlerden faydalanılmış daha sonraları ise Türk ilmiye sınıfı, askeri teknik alanında özgün eserler telif etmeye başlamıştır. İbrahim Kami b. Ali, bu dönüşüm döneminin önemli temsilcilerinden birisidir. Bu sebeple bu çalışmada, İbrahim Kami b. Ali'nin daha iyi anlaşılabilmesi için ilk olarak, Osmanlı Devleti'nde askeri modernleşmenin ana kaynağı olan mühendishanelerin tarihi ele alınmıştır. Ayrıca İbrahim Kami b. Ali'nin eserlerinin literatürdeki yerini belirlemek amacı ile Osmanlı'da topçuluk ve humbara alanındaki eserlerin bir listesini oluşturulmuştur. Çalışmamızın, ana kısmını ise İbrahim Kami'nin Humbara Risalesi isimli eserinin transliterasyonu ile matematiksel analizi oluşturmaktadır. Türkiye'de askeri tarih çalışmaları oldukça yaygın olsa da askeri teknolojiler tarihi henüz olgunlaşmış bir disiplin değildir. Birçok askeri tarih çalışmasında, askeri teknolojileri açıklamak üzere işin teknik kısmı "gelişmiş, geri kalmış, modern, daha uzun menzilli, daha etkili" gibi genel geçer sıfatlarla açıklanmaya çalışılmıştır. Askeri tarih yazımından, harp tarihine doğrudan etkisi olan silahların kabiliyeti maalesef gerektiği şekilde yer bulamamıştır. Bunun başlıca nedeni kullanılan harp gereçlerinin bir uzmanlık alanı olması ancak bu gereçleri inceleyecek gerekli teknik çalışmaların yapılmamasıdır. Bir diğer sebep ise Osmanlı Devleti, modern döneme kadar askeri meselelerin gizli tutulması gereken meseleler olarak gördüğü için askeri tekniklerin ele alındığı kitapların yazılması ve çoğaltılması konusunda destekleyici olmamıştır. Modern eğitime geçme çalışmalarıyla beraber birçok yabancı kaynaklı kitap Türkçeye çevrilmiş ve yeni risaleler yazılmıştır ancak bu eserler oldukça az çalışılmıştır. Ayrıca yukarıda da belirtildiği gibi yapılan çalışmalar, eserleri teknik yönden analiz etmemiştir. Bu sebeple bu tez kapsamında; bilimsel ve tarihsel açıdan değerli gördüğümüz bu eseri, yalnızca günümüz Türkçesine çevirmek değil aynı zamanda hesapları matematiksel olarak analiz ederek dönemin teknik bilgi ve becerisini analiz etmek amaçlanmıştır.
-
ÖgeBir Osmanlı entelektüeli Hamid Vehbi ve Medrese-i Fünûn Dergisi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-07-13)Osmanlının art arda yaşadığı askeri yenilgiler, askeri olduğu kadar bilim ve teknoloji konusunda da Osmanlının Avrupalı çağdaşlarının katettiği ilerlemelerin çok gerisinde kaldığını ispat etmiştir. Aradaki farkı gören ve kabul eden Osmanlılar başta askeri alanda olmak üzere bilimsel ve teknik reformlara imza atmış, bu reformlar 19. yüzyıla gelindiğinde i vme ve süreklilik kazanmıştır. Osmanlının bilimsel gelişmelere adapte olması kapsamlı ve çok yönlü bir süreç olup bu süreçte başta eğitim olmak üzere çeşitli modern kurumlar ortaya çıkmıştır. Bu dönemde kurulan modern okullar, diğer kurumlar ve yayınlar d evletin bu yüzyılda geçirdiği değişim ve dönüşümün en belirgin örneklerini oluşturmaktadır. . Osmanlı'da bilimsel gelişmeler neticesinde ortaya çıkan bu modern eğitim kurumlarını bu kurumların müfredatlarına kaynak ihtiyacı, encümenler, bilimsel cemiyetler; bu cemiyetlerin yayın organlarını ise bilimsel dergilerin ortaya çıkışı ve yaygınlaşması tak ip etmiştir . 19. yüzyılda çıkarılan bilim dergilerinden biri olan Hamid Vehbi'nin Medresei Fünûn adlı dergisi, Osmanlı dünyasında yayınlanmış diğer bilim dergilerinde olduğu gibi yalnız döneminin bilimsel gelişmeleri ve yayınları değil dönemin üzerinde görece az durul muş birtakım koşullarını yansıtması açısından da tarih çalışmaları içerisinde oldukça kıymetli bir yere sahiptir. Bunlar aynı zamanda; dönemin, özellikle de 19. yüzyılın ikinci yarısının oluşturduğu Osmanlı entelektüelliği ve Osmanlı bilim ve düşünce tarihinin daha iyi anlaşılması açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışma, Medrese i Fünûn dergisi ve Hamid Vehbi üzerine yoğunlaşarak literatürdeki bu boşluğu doldurmak ve Osmanlı tarihinin diğer dallarına nazaran geri planda kalmış olan Osmanlı bilim ve düşünce tarihi alanındaki literatüre daha fazla çalışma kazandırılması için bir adım atmayı amaçlamaktadır. 19. yüzyılın ikinci yarısında çıkarılmış olan Medresei Fünûn dergis7i ve dergiyi çıkaran İstanbullu Hamid Vehbi'nin bir Osmanlı entelektüeli olarak incelemesini yaparak kısa yayın hayatıyla görece arka planda kalmış olan Medrese kazandırılmasını amaçlanmaktadır.
-
ÖgeAn analysis of the knowledge of earth sciences in Middle Byzantine histories, chronicles and military manuals (867-1204)(Graduate School, 2022-01-06)This Master of Science thesis handles the novelty and the accuracy of the knowledge of Earth Sciences in Middle Byzantine histories and military manuals (taktika). Its aim is to understand the knowledge regarding the Earth Sciences, which Byzantines brought forth through the analysis of the original Byzantine texts and their comparison with the classical texts and modern science. The year 867 AD witnessed a great blossom in fields of science, education, literature and culture in general. This flourishing period following the Byzantine Dark Ages (seventh and eighth centuries) called as Macedonian Renaissance, after the eponymous Macedonian dynasty (867-1056) or Middle Byzantine Renaissance created some of the greatest minds the Empire has ever seen such as Leon the Mathematician, Mikhael Psellos etc. Thanks to the developments made during this period the accessibility of classical texts was at its peak. Therefore, the intellectuals of this period were both educated in religious and classical texts. This thesis is based on the works of Byzantine history and taktika writers educated during the Macedonian Renaissance, beginning from 867 until the infamous Sack of Konstantinoupolis during the Fourth Crusade in 1204. Therefore, it includes all Middle Byzantine history, chronicle and taktika authors whose works have survived and can be reached. The main reason for choosing this period for study is the revival of classical education as we have stated above, and the reason for choosing the authors of history and taktika genre is that it would be the rational start for a master study with limits such as these. Because these sources are in a better position than their predecessors in terms of variety and accessibility. The Byzantine knowledge analysed in the thesis contains all fields of Earth Sciences from geomorphology to atmospheric phenomena and seismic phenomena, which Byzantines recorded frequently. In addition to the analysis, this thesis also studies how the Byzantine intellectuals perceive and interpret natural phenomena given their education in both religious and classical texts and how did they use this knowledge in historical work, military manuals. One of the purposes of this study is to draw attention to the lack of similar studies. There are many studies about the earthquakes or climatic changes in the Byzantine Empire or how the Byzantines interpreted these. However, there were none that studies Earth Sciences under the scope of the History of Science or the History of Geology. History of Earth Science in Byzantine Empire is an overlooked field of study. Therefore, this study attempts to focus on this particular overlooked subject. Both Byzantine and classical texts used in this work were studied in their original Greek with a philological approach. The information gathered was tracked whether it belongs to the author or belongs to one of the classical authors, or whether it has a religious, biblical origin as it was in most cases. In addition, the information gathered is evaluated according to modern geology.