Mimarlık yapıtı ve sanat yapıtı

Abstract

Mimarlık yapıtını sanat yapıtı olarak kabul edip etmeyeceğimiz, kabul ediyorsak da neyin sanat yapıtı olduğu konusundaki ikilemler bizi yeni bir kavramsal irdelemeye zorlamaktadır. Bu irdeleme, kavramlarını daha çok şiirin de sorunu olan alanlardan almaktadır. Bu alanların sınırlarının belirlenmesi, kavramların birbiriyle olan akrabalık dereceleri çok kesin hatlarla verilmemiştir. Bu akrabalıkların her sanat / mimarlık yapıtı araştırmasında değişebileceği kabulünden yola çıkılmıştır. Sanat yapıtının çağımızdaki durumunun ne olduğu konusundaki yorumlar, özellikle Umberto Eco'nun konumlandırmaları, bizi sanat yapıtının ne olduğu konusunda kesin yargılara varmadan önce uyarır niteliktedir. Bu uyanlar, yalnızca estetiğin ve dilbilimin kavramlarıyla yola çıkılamayacağım bize duyurmaktadır. Eco bize sanat yapıtı kavramından adeta uzaklaşmamız gerektiğini, kavramları kullanmadan önce sanat yapıtı diye ortaya konan şeyin aslında bir ideal, bir oluşum olduğunu söylemektedir. Açık sanat yapıtı öyle bir oluşumdur ki, bu oluşum kavramların potansiyel birşeyin üzerinde denenmesiyle bulunmakta, bulunamasa da sezgisel bir bilgi olarak önümüze gelmektedir. Kavramlarla o şeyi deneye deneye sanat yapıtı düzeyine çıkarabiliriz ya da çıkaramayız. O şeyde bir potansiyel yoksa zaten kavramlar yorumlamada birbirinin içine geçmede isteksiz davranacak, daha çok bağımsız birer parça olarak kalacaklardır. Bu parçalar arasındaki mantık yerli yerine oturtulursa yapıt, sanat yapıtı değerinden uzaklaşmış olacaktır. Sanat yapıtının kökeniyle ilgili Heidegger'in araştırmaları bize yapıtın potansiyeliyle ilgili bir ipucu verecekten Seyrek bulunan şey ile sanat yapıtı arasındaki yolda giderek yorumun bizi öznel sapmalara kaydırmaması için köken olarak yapıtın nerden gelip sanat gibi bir oluşuma kendini nasıl bıraktığıyla ilgili, özellikle alegori ve simge kavramları ele alınmıştır. Potansiyel yapıtın imgenin hangi türünü ne oranda barındırdığı ilk başta bizi önemli bir ikileme götürebilir, çünkü yapıt, bizim algılayamayacağımız ölçüde geniş bir çağrışımla imgesini kurmuş olabilir, hatta tek bir imge olarak da ayakta durabilir. İmge bundan dolayı yapıt içindeki (söz) sanatlar(ı) ve oyunlarla bir bütün olarak, bunlarla ilişki içinde düşünülmelidir. İmgenin tek başına yapıtı boğduğu varsayılamaz, ayrıca yapıtı boğmakla da Enis Batur'un ortaya koyduğu şekilde şiire (sanat yapıtına) gidilebilir. Sorun inandırıcılıktır. Öyle bir yapıt olur ki bize boğulurken bazı sırları açıklar ve biz bunların heyecanıyla ölmüş bir yapıtı (belki de sanatın kendisi olarak) sanat yapıtına yeğleriz. Bu, bir şairin şiiri ciddiye almadığını (Can Yücel), şiiri sevmediğini (Melih Cevdet Anday), şair bile olmadığını (Ece Ayhan) söylerken ki inandırıcılığa, bize yüklediği heyecana benzetilebilir: 20. Yüzyılın sanat ortamı böyle sözleri kolay kolay kabul edecek durumda değildir, çünkü bilinç kendini, böyle sözlerin çok sanatçı tarafından söylenmesiyle eskitmiştir. Bunları söylemek, inandırıcı olabilmek için bir "katİa'*yı şart koşar. Örneğin bu üç. şair bu sözleri altmışlı yaşlarında söylemişler ve inandırıcı olabilmişlerdir. Yapıt VI boğulsun ya da boğulmasın, imgenin yapıtı dönüştürmedeki rolünün ne olduğu üzerinde daha fazla durulmalıdır. İmgenin yapıtın bütünü ve sanatçının tavrıyla ilişkisi daha sağlam temellerde sorgulanmalıdır. Mimarlık yapıtında mekan oluşturmada imgenin rolü irdelenirken, şiirde çarpıcı imgelerin altına ve üstüne yazılan dizelerle şiiri "yapamayacağı", ya da hiçbir imge patlaması yok diye yapıtı mimarlık ve sanat yapıtı olarak kabul etmemenin tehlikeli olduğu düşüncesinden yola çıkılmıştır. İmgeye, özellikle çok kullanılan bazı söz sanatları da eklenmiştir. Söz sanatları dökümü verilirken, bunların içinden gerekenler yorumda kullanılabilir, çünkü her yapıtta farklı sanatlar ortaya çıkabilir. Bunların hiçbiri kullanılmadan yapıtın yalnızca edası - varsa - üzerinde durulabilir. Yapıtın hangi öğelerle mutlaklığı iddia ettiği, reddettiği, ya da gerçekten mutlak bir yapı olup sustuğu olgusu önemlidir. Susan yapıtın üzerine ne söyleyeceğiz? Mutlaklığın iddia edilebilecek bir şey olup olmadığıyla ilgili kaygan tartışma zemini bizi mimarlık yapıtını araştırmada nereye götürebileceği, yine yapıtın potansiyeline bağlıdır. İddianın nasıl gerçekleştiği, yapıtın yaptırımcı dilinin nasıl örtbas edildiği, kendini nasıl yumuşattığı da ayrıca önemlidir. Mutlak'm önünde nasıl oluyor da konuşabiliyoruz? Bu soruya verilebilecek yanıtta dilin yardımı gerekmektedir. Kapı çalındığında sesini bildiğimiz bir tanıdığın "Kim o?" diye sorduğumuzda "ben'im.." demesi gibi bir susku sınırı oluşmaktadır. Buradaki "ben" kimdir? Mimarlık yapıtını yorumlamada tek yapılan aslında bu soruyu yanıtlamaktır.

The hesitation to accept the work of architecture as the work of art, and if it is, what to see as the work of art forces us to a new conceptual investigation. This investigation takes its concepts from the scopes of problems which are also problems of poetry. The frontiers of these scopes and the relationship of the concepts have not been given exactly. We have accepted that the relationship of the concepts may change in every investigation of the work of art and the work of architecture. Before we determine what the work of art is, the interpretation about the situation of the work of art, especially the researches of Umberto Eco awaken us. These awakenings makes us to perceive that the aesthetical and linguistical concepts are not enough. Eco says us as if that we have to get away from the concepts of the work of artand it is an ideal and event which is put as the work of art. It is such an event that it can be found by testing of the concepts on a potential thing. If it is not found, this means it is a kind of knowledge of perception. The concepts test the thing to see it as a work of art or architecture or not. If there is not a potential thing in it, of course the concepts will be unwilling to get into one another, and all of them would prefer to live as pieces, apart from each other. If the logic between these pieces put its place, the work will retire to a distance from the work of art. The investigations of Heidegger about the origin of the work of art give us an important clue about the potential of it. Between "the rear thing" and "the work of art", the concepts allegory and symbol were taken to prevent us from deviation. There may be of course an hesitation about this; in what ratio the potential work that we are investigating or testing the concepts, keeps images? This hesitation is because of this; the work of art may be out of our perception scope, even if it may be consisting of one only image. Image has to be thought as a one thing with the art(istic word)s. We can't always say that the image itself chokes the work. By choking, we can reach to the poem (in every meanings), as Enis Batur says. The problem of the artist is to persuade. There may be a work of art which betrays us some secrets as choking, and we may accept this dead thing as the work of art. This is just like the persuading of these three poet: Can Yücel says that he doesn't takes or accepts poetry as a serious thing. Melih Cevdet Anday says that he doesn't like poetry and Ece Ayhan says that he himself is not even a poet and he writes only for the children. 20. Century doesn't accept such words easily, because many men say such things and the recognition has been worn out. To be persuading, there has to be a real work for us to interpretate. The relation of the image with the work and the manner of artist has to be investigated more seriously, because it is the main aesthetical category of the century. While investigating the role of image as constructing the space, we can say that the verses which were written up and down of one image cannot "makes" a poem. It is dangerous not to accept the architectural work as the work of art if it doesn't have an vm image. Some artistic words have been thought in image. These artistic words may be used in interpretation. If there is not, we can interpretate only the "air" of the work. It is important that by which way the work claims its absolutism. What can we say on the silent work? How is the claim occuring? It is also important how the work shows itself as docile, as it is a despot. How can we talk about the Absolute? We can answer this by using the language itself: As the door was knocked and there is a person whose voice is known by ourselves, as the voice of the Absolute -a voise which is in every person- if we ask "Who is it?" and there is a reply as "It's me!", there occurs a silent point. Who is this "me"? In the interpretation of the work of architecture, the truth of the matter is to reply this question.