Büyükçekmece havzası kentsel saçaklanma eğilimlerinin İstanbul üst ölçek plan kararları çerçevesinde incelenmesi

Abstract

Kentleşme sürecinin son 30 yılında nüfusunu üç kata yakın arttıran İstanbul yurt genelinde gerek yaşam standartlarının yüksekliği gerekse ekonomik sebeplerle yurt içi göçlerin liste başı olmuştur. Günümüzde 15 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip olan İstanbul'da hızlı nüfus artışının bir sonucu olarak bu büyümeyi mekâna da yansıtmış merkezde yoğunlaşıp sıkışan nüfus kent çeperine doğru kayarak bu bölgeleri plansız kentleşmenin sahnesi haline getirmiştir. Birçok noktada farklı şekillerde meydana gelen plansız kentleşme olgusu kentsel büyümenin bir parçası olan kentsel saçaklanma kavramıyla da karşımıza çıkmaktadır. Kontrol altına alınamayan ve birçok noktada farklı zamanlarda meydana gelen kentsel saçaklanma olgusuna örnek teşkil eden alanlardan biri de Büyükçekmece Havzası'dır. İstanbul'un en hızlı gelişen bölgelerinden biri olarak Büyükçekmece Havzası konut alanları olmak üzere, ticaret ve sanayi alanlarını da kendine çekmektedir. Bu çalışma kapsamında Büyükçekmece Havzası ve etkileşim bölgesinde 1990 ve 2020 yılları arasındaki kentsel saçaklanma analizi on yıllık periyotlarla, Landsat 5 TM, Landsat 7 ETM+ ve Sentinel 2 uydu görüntüleri kullanılarak uzaktan algılama teknikleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yapılan zamansal değişim analizinin sonuçları görsel ve istatistiksel olarak ortaya konmuş, 2009 yılı 1/100.000 ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı kararları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Birinci bölümde, Büyükçekmece Havzası ve etkileşim bölgesinde 1990 ve 2020 yılları arasında uydu görüntüleri ile yapılacak olan kentsel saçaklanmanın değişim analizi çalışmasının kapsamı ve amacı bu çalışmaya ilişkin literatür taraması ile birlikte sunulmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde araştırmanın kuramsal çerçevesi genel hatlarıyla verilmiştir. Bu kapsamda tezin araştırmasına konu olan kent, kentleşme, metropoliten kent, kentsel büyüme ve kentsel saçaklanma kavramları ile çalışmanın analiz sürecinin temelini oluşturan uzaktan algılama verilerinden bilgi çıkarımı, sınıflandırma yöntemleri, doğruluk analizi ve değişim analiz yöntemi açıklanmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümü kapsamında çalışma alanı ve veriler belirtilmiştir. Büyükçekmece Havzası'na dair coğrafi bilgiler, bölgenin tarihçesi ve yerleşim karakteristiğine ilişkin bilgiler verilmiştir. Araştırma kapsamında kullanılan uydu görüntüleri, 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı, nüfus verileri verilerek, kaynakları belirtilmiştir. Dördüncü bölümde çalışmanın metodoloji ve uygulama aşamaları akış şeması ile birlikte sunularak detaylandırılmıştır. Beşinci bölümde, çalışmanın sonuçları 2009 yılı 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı plan kararları ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiş, çalışma alanında gerçekleşen kentsel saçaklanmanın büyük bir kısmının çevre düzeni planında korunması gereken alanlar olarak gösterilen kuzeye doğru gerçekleştiği belirtilerek, çalışma alanının planlı ve sürdürülebilir bir şekilde gelişimi için önerilerde bulunularak sonlandırılmıştır. Kentsel gelişimin kontrollü bir şekilde gerçekleşmemesi ve plan kararlarının uygulanmaması halinde İstanbul'un yaşam destek sistemleri olan tarım ve orman arazileri ile mevcut su rezervlerinin tehlike altında olduğu, bu durumun kentin sürdürülebilirliğini tehdit ettiği belirtilmiştir.