İstanbul'da Hazırlanan Kentsel Tasarım Projelerinin Planlama Sistematiğindeki Yerinin Karşılaştırmalı Hukuka Göre Değerlendirilmesi

Abstract

Planlamanın sırasıyla ülke, bölge ve kent ölçeğinden uygulamaya yönelik olan kentsel tasarım projeleri ile entegrasyonu; kentsel tasarım projelerinin fiziki mekânın üçüncü boyutta ve detaylarıyla birlikte alınması, kentsel planlama ve mimarlık ölçeği arasında arakesit sunması ve planlama yaklaşımının bütünleyici bir parçası olması sebebiyle önem taşımaktadır. Ancak, Türkiye'de mevcut planlama sistematiğinde kentsel tasarım projesinin yapılması için bir araç olan kentsel tasarım çerçeveleri, gelişme özetleri, kentsel tasarım rehberlerinin kentsel tasarım projesinin elde edilme yöntemleri içerisinde bulunduğu hukuki ve uygulamaya yönelik konum tanımlanmamış olup, plandan bağımsız olarak üretilen kentsel tasarım projeleri uygulama aşamasına yönelik süreci organize etmemektedir. Çalışmanın ilk literatür kısmı olan 2. bölümünde öncelikle dünyada planlama sistemlerinin plan bazlı ve proje bazlı sistem yaklaşımının tanımı yapılmıştır. Sonrasında Türkiye kent planlama tarihi yasal çerçevede değerlendirilmiş ve bu kapsam içersinde cumhuriyet öncesi ve cumhuriyet sonrası dönemin (1923-1957 dönemi, 1957-1985 dönemi, 1985 ve sonrası dönem) kent ölçeğinde ve mimari ölçekte yaklaşımı üzerinde durulmuştur. Türkiye'de şuan kentsel tasarımı yönlendiren temel yönetmelik ve kanunlar; kentsel tasarımı yönlendiren temel mevzuat, kentsel tasarımın yönlendirilmesine katkı sağlayabilecek ilave mevzuat ve kentsel tasarımı bina ölçeğinde yönlendiren mevzuat olarak 3 başlıkta ele alınmıştır. Türkiye'de kentsel tasarım projelerini yönlendiren güncel 5 temel kanun ve yönetmelik bulunmaktadır. Bunlar: ''3194 Sayılı İmar Kanunu'', ''6306 Sayılı Kanun'', ''Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği'', ''Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği'' ve ''Otopark Yönetmeliğidir''. İçerisinde kentsel tasarımla ilişkisi tanımlanmamış fakat kentsel mekânın değerlendirilmesine katkıda bulunabilecek ilave yönetmelikler bulunmaktadır. Bunlar; Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, Atık Yönetimi Yönetmeliği, Erişebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği, Genel Aydınlatma Yönetmeliği, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği, Şehir İçi Yollarda Bisiklet Yolları, Bisiklet İstasyonları ve Bisiklet Park Yerleri Tasarımına ve Yapımına Dair Yönetmelik, Sürdürülebilir Yeşil Binalar ile Sürdürülebilir Yerleşmelerin Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik, Ulaşımda Enerji Verimliliğinin Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Yüksek Çevre Kurulu ve Mahalli Çevre Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin yönetmeliktir. Ayrıca, İçerisinde kentsel tasarımla ilişkisi tanımlanmamış fakat kentsel mekânın değerlendirilmesine katkıda bulunabilecek bina ölçeğinde ilave yönetmelikler bulunmaktadır. Bunlar; Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, Yapı Malzemeleri Yönetmeliği, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Sığınak Yönetmeliği, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliktir. Türkiye'de kaliteli mekân oluşturulmasına yönelik en temel kanun anayasadır ve 56. Maddesinde ''Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir'' ifadesi ile fiziki çevreler için genel bir yaklaşım sağlamaktadır. Planlamanın kentsel tasarım ile ilişkisi (Çevre ve Şehircilik bakanlığının hazırlamış olduğu yönetmelik ve yönerge dışında) belediye uygulamalarında belediyelerin tercihlerine göre yönlendirilmektedir. Belediye tercihlerine yönelik olarak olarak yapılan bazı uygulamalarda plan notlarına eklenen kentsel tasarım notları ve tasarım projelerinin plan eki olarak tanımlanması yapılmaktadır. Türkiye'de ayrıca kentsel tasarım projesi kavramına yönelik ilgili yapılmış projeleri gruplandıran ve tek çatı altında toplayan bir yaklaşım bulunmamakla birlikte tasarım projesi olarak değerlendirilebilecek ''Yerleşme Tasarım Projesi'', ''Sokak Sağlıklaştırma Projesi'', ''Çevre Düzenleme Projesi'', ''Master Plan'' ve ''Vaziyet Planı'' gibi plan ve projeler mevcuttur. Bu farklılık projelerin isimlerine yönelik oluşturduğu farklılıkların yanında gösterim tekniği, planla olan ilişkisi, projenin onay, yapım süreci ve hukuki olarak değerlendirilmesine yönelik karmaşayı da ön plana çıkarmaktadır. Belediyelerin ise kentsel tasarımla ilgili birimlerin çalışma usül ve esaslarının belirlenmesi kendi insiyatiflerine bırakılmış olup ''5393 sayılı Belediye Kanunu'' ve ''Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik'' dayanağı ile kentsel tasarım birimi oluşturulmakta ve sorumluluk alanları tanımlanmaktadır. Avrupa'da, yerel yönetimlerin ortak değerleri, tüm ülkeler tarafından kabul edilmesine rağmen kurum içi birimler ve çevre arasındaki uyum eğilimleri, sorumlulukların dağılımı, yerel demokrasinin biçimleri, yerel finans ve yerel kentsel gelişim konusunda ortak bir standart bulunmamaktadır. Bu yüzden literatürde avrupa 4 hukuk ve yönetsel aileden oluşmaktadır. Bunlar İngiliz (British), İskandinav (Scandinavian), Napolyon (Napoleonic) ve Germanik (Germanic) hukuk aileleridir. Çalışma kapsamında 4 hukuk ailesinden İngiltere, Almanya, Hollanda ve İsveç ele alınmıştır. Bu kapsamda kentsel tasarım yaklaşımının planlama sistematiğinde , örgütsel yapıda (merkezi yönetim, bölge yönetimi ve yerel yönetim), hukuki çerçevede (ülkedeki mekansal planlamayı yönelndiren temel mevzuat ve kentsel tasarımı yönlendiren mevzuat), yerel plan uygulaması ve kontrolünün sağlanması açısından bulunduğu konum incelenmiştir. Tezin karşılaştırmalı şehir planlama hukukunu ve kentsel tasarım yaklaşımını içeren bu bölümü yöntemin ilk aşamasını oluşturup, Türkiye'de kentsel tasarımın planlama yaklaşımında ve hukuki çerçevede eksik olduğu noktaları tanımlamak ve değerlendirme parametrelerinin oluşturulması açısından kritiktir. Türkiye'de kentsel tasarım projeleri; ''6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun'', onaylı uygulama imar planında ''Özel Proje Alanı'' ilan edilmiş alanlarda, ''5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun'', ''5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'' ile meydan, cadde, bulvar ve sokak için yapılan kentsel tasarım projeleri, ''Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliğine'' bağlı olarak yapılan kentsel tasarım projeleri ile elde edilmektedir. Örnek alan olarak Türkiye'de en fazla kentsel tasarım projesi hazırlanan il olan İstanbul çalışma alanı seçilmiştir ve öncelikle İstanbuldaki Büyükşehir Belediyesi ve diğer belediyelerin kentsel tasarım projesi hazırlanmasına yönelik hukuki altyapısı ve ilgili birimleri incelenmiştir. Sonrasında çalışma kapsamında İstanbul'da kentsel tasarım projesi elde etmenin beş hukuki aracı için 2 örnek ele alınıp kentsel tasarım projesi üretilirken; sorumlu olan birim (Kentsel Tasarım Müdürlüğü, Park ve Bahçeler Müdürlüğü, Kentsel Estetik Müdürlüğü, Altyapı Projeler Müdürlüğü, Üstayapı Projeler Müdürlüğü, Kentsel Dönüşüm Müdürlüğü, Ulaşım Planlama Müdürlüğü, Plan ve Proje Müdürlüğü, KUDEB) ve hukuki altyapısı, projeye yönelik uygulama, program ve bütçe planı mevcudiyeti, proje üretim aşamasında değerlendirilen hususlar (ulaşım, otopark, yapı fonksiyonları, yapı yoğunlukları, doğal çevre, spor alanı, peyzaj düzenlemesi, kent mobilyaları, altyapı, malzeme ve estetik gibi), projenin hazırlama, uygulama ve onay biçimi, kentsel tasarım projesi teslim formatı (ilişkili plan, ölçek, kesit, proje 3d modeli ulaşım, yapı yoğunluk, yapı fonksiyon, doğal yapı ve peyzaj şeması ve altyapı şeması) ve detay şemaların (Cephe tipolojisi, kent mobilyası) mevcudiyeti ve kentsel tasarım projelerinin hazırlanmasına ve değerlendirilmesine yönelik hukuki altyapı varlığı ve projeyi hukuki olarak değerlendirme kriterleri(Kentsel Tasarım Projelerinin Hazırlanmasına ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge, 3194 sayılı Kanun, 6306 sayılı Kanun, 644 sayılı KHK ile Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, Otopark Yönetmeliği, Onaylı İmar Planı ve plan notları) ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Kentsel Tasarım, Karşılaştırmalı Hukuk, Planlama Sistematiği, İmar Hukuku.

Integration of planning with urban design projects aimed at implementation from country, region and city scale, respectively; Taking urban design projects in the third dimension and details of the physical space is important because it offers an intersection between the urban planning and architectural scale and is an integral part of the planning approach. However, urban design framework is a tool for the construction of urban design projects in the existing system planning in Turkey, developments summaries, which in the method of obtaining urban design, urban design guidelines and legal is undefined position to implement urban design projects produced independently of the plan implementation It does not organize the process for its phase. In the second part of the study, which is the first literature part, firstly, the planning-based and project-based system approach of planning systems is defined in the world. After assessed Turkey's history of urban planning in the legal framework in this context and within the republic before and after the republic period (1923-1957 period, the 1957-1985 period, and the period after 1985) was focused on approach to urban scale and architectural scale. Basic regulations and laws that govern this urban design in Turkey; Basic legislation directing urban design, additional legislation that may contribute to the orientation of urban design and legislation directing urban design at the building scale are discussed under 3 headings. Turkey has 5 main current laws and regulations in directing urban design projects. These are: ''3194 Sayılı İmar Kanunu'', ''6306 Sayılı Kanun'', ''Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği'', ''Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği'' and ''Otopark Yönetmeliği''.There are additional regulations that are not defined in relation to urban design but may contribute to the evaluation of urban space. These; ''Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği'',''Atık Yönetimi Yönetmeliği'', ''Erişebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği'', ''Genel Aydınlatma Yönetmeliği'', ''Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği'', ''Şehir İçi Yollarda Bisiklet Yolları, Bisiklet İstasyonları ve Bisiklet Park Yerleri Tasarımına ve Yapımına Dair Yönetmelik'', ''Sürdürülebilir Yeşil Binalar ile Sürdürülebilir Yerleşmelerin Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik'', ''Ulaşımda Enerji Verimliliğinin Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik'', ''Yüksek Çevre Kurulu ve Mahalli Çevre Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin yönetmelik''. In addition, there are additional regulations on the building scale that are not defined in relation to urban design but can contribute to the assessment of urban space. These are ''Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği'', ''Yapı Malzemeleri Yönetmeliği'', ''Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik'', ''Sığınak Yönetmeliği'', ''Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği'', ''Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik''. Turkey is the most basic laws for the establishment of quality space, and Article 56 of the constitution '' Everyone has the right to a healthy and balanced environment 'statement provides a general approach to the physical environments. The relationship between planning and urban design (apart from the regulations and directives prepared by the Ministry of Environment and Urbanization) is directed according to the preferences of the municipalities in municipal practices. In some applications made for municipal preferences, urban design notes and design projects added to the plan notes are defined as plan attachments. Turkey is also the group made related projects on the concept of urban design and can be considered as a design project Although there is an approach that gathers under one roof ''Yerleşme Tasarım Projesi'', ''Sokak Sağlıklaştırma Projesi'', ''Çevre Düzenleme Projesi'', ''Master Plan'' and ''Vaziyet Planı''. In addition to the differences it creates for the names of the projects, this difference also highlights the complexity of the display technique, its relation to the plan, the approval, construction process and legal evaluation of the project. On the other hand, the determination of the working procedures and principles of the urban design units is left to their own initiatives and the urban design unit is established with the basis of ''5393 sayılı Belediye Kanunu'' ve ''Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik'' responsibilities are defined. In Europe, although there are common values of local governments, accepted by all countries, there is no common standard for adaptation trends between internal units and the environment, distribution of responsibilities, forms of local democracy, local finance and local urban development. Therefore, in the literature, Europe consists of 4 law and administrative families. These are British (British), Scandinavian (Napoleonic) and Germanic (Germanic) legal families. Within the scope of the study, 4 law families, England, Germany, Netherlands and Sweden were discussed. In this context, the location of the urban design approach in the planning systematics, organizational structure (central management, regional management and local administration), legal framework (the basic legislation directing the spatial planning in the country and the legislation directing urban design) were examined. create the first phase of this part of the method comprising the comparative urban planning law thesis and urban design approach in the planning approach to urban design in Turkey and to identify the point where it is lacking in the legal framework and is critical to the creation of evaluation parameters. Urban design projects in Turkey is prepared with ''6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun'', ''5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun'', ''Özel Proje Alanı'' in the approved implementation zoning plan, urban design projects for the square, street, boulevard and street with the ''5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'', are carried out in accordance with the ''Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışmaları Yönetmeliği''. Areas with the greatest provincial urban design project workspace Istanbul in Turkey were selected and prepared primarily legal infrastructure and related units for the preparation of urban design projects in Istanbul Metropolitan Municipality and other municipalities were investigated. Then, within the scope of the study, 2 examples were taken for five legal tools of obtaining an urban design project in Istanbul and an urban design project was produced; the responsible unit (Urban Design Directorate, Parks and Gardens Directorate, Urban Aesthetics Directorate, Infrastructure Projects Directorate, Master Structure Projects Directorate, Urban Transformation Directorate, Transportation Planning Directorate, Plan and Project Directorate and KUDEB) and its legal infrastructure, application for the project, program and the availability of a budget plan, the issues evaluated during the project production phase (transportation, parking lot, building functions, building densities, natural environment, sports area, landscape arrangement, urban furniture, infrastructure, materials and aesthetics), the preparation, implementation and approval form of the project, urban design project delivery format (associated plan, scale, cross-section, project 3d model transportation, building density, structure function, natural structure and landscape scheme and infrastructure scheme) and detail schemes (Facade typology, urban furniture) and for the preparation and evaluation of urban design projects the existence of legal infrastructure and the criteria for legal evaluation of the project (Kentsel Tasarım Projelerinin Hazırlanmasına ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge, 3194 sayılı Kanun, 6306 sayılı Kanun, 644 sayılı KHK ile Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, Otopark Yönetmeliği, Onaylı İmar Planı and plan notları) were discussed. Keywords: Urban Design, Comparative Law, Planning Systematics, Zoning Law.