Osmanlı modernleşmesinde yeniden yapılandırıcı rotalar: Bursa Mecidiye Caddesi okuması

Abstract

Kentler yol sistemleri ve dokular olmak üzere iki temel bileşenden meydana gelmektedirler. Yol sisteminin temel ögesi olan rotaları okumak, kent formunu tüm bağlantılarıyla birlikte incelemenin önemli bir yoludur. Bu sayede parçalar arasındaki ilişkileri yorumlayarak bütünün süreçsel evrimi ve evrimin son durumu olan mevcut biçimin arkasında yatan dönüşümün nedenleri anlaşılabilir. Birçok Avrupa kentinde moderniteye geçişin etkileriyle yeniden yapılandırıcı rotaları görmek mümkündür. Bu rotalar genellikle, inşa sürecinin sonunda dokuya müdahale eder ve kendi mantıklarını mevcut dokuların bir parçası haline getirirler. Bu çalışmada, benzer şekilde Bursa'da modernleşme sürecinde kent formuna yapılan müdahalelerde temel araç olarak kullanıldığı tespit edilen "yeniden yapılandırıcı rota" kavramı ele alınmış ve bu dönemde oluşturulan yeni rotaların kent morfolojisinde yol açtığı değişimlerden bahsedilmiştir. Çalışma, Bursa kentinin o dönemki güney sınırlarından kuzey sınırlarına kadar uzanan ve kentin ticaret merkezinden geçen Mecidiye Caddesi'ne odaklanarak yeniden yapılandırıcı rota olarak caddenin kentsel doku ve dokunun bir parçası olan mimari form üzerindeki etkilerini ortaya koymaya çalışmıştır. Çalışmada, zaman içinde değişen kent morfolojisi nedeniyle Maksem, Ulucami ve Fevzi Çakmak Caddeleri olarak üçe ayrılan temel rotanın her bir bölümü ayrı ele alınarak tarihsel süreçteki değişimleri incelenmiş, bölümler arasındaki farklılıklar ve bu farklılıkların nedenleri değerlendirilmiştir. Yeniden yapılandırıcı rotanın etkilerini anlamak için diyakronik ve karşılaştırmalı bir okuma yapılmıştır. Okumada materyal olarak Bursa'ya ait tarihi fotoğraflar, tarihi kent haritaları ve farklı yıllara ait hava fotoğrafları ile günümüze ait haritalar ve fotoğraflar kullanılmıştır. Okuma sonucu elde edilen veriler morfolojik analiz yöntemi kullanılarak sırasıyla yol sistemi, parselasyon düzeni ve bina dokusu olmak üzere kentsel formun üç temel bileşeninde meydana gelen değişimler üzerinden tespit edilerek değerlendirilmiştir. Buradaki incelemede her ne kadar yol sistemindeki değişimler ön plana çıkıyor olsa da yeni rotanın kent dokusu üzerindeki etkileri parselasyon düzeni ve bina dokusu açısından da gözler önüne serilmiştir. Bu durumun mimarlık açısından belirgin önemli sonuçlarından biri de yapının biçimsel özelliklerinde farklılıkların ortaya çıkması olmuştur. Bu durum dolaylı olarak yeni tasarım kriterlerini de beraberinde getirmektedir.