Ürün tasarımında biyofilik boyutlar ve kullanıcıtercihleri ile ilişkisi

Abstract

Ürünlerin kullanıcı tercihi üzerindeki etkilerinin belirlenmesi endüstriyel tasarımcılar için büyük öneme sahiptir. Bu tez çalışması, kullanıcı tercihleri üzerinde etkili olabilecek birçok faktörden birisinin de ürünün biyofilik karakteri olabileceği üzerine temellenmiştir. Öte yandan, ürünlerin biyofilik özelliklerini betimleyen bir çalışmaya literatürde rastlanmamıştır. Ürünlerin biyofilik karakterini tanımlayamadan biyofilinin kullanıcı tercihlerine etkisini ölçmek de mümkün görünmemektedir. Bu bakımdan, sunulan çalışmanın amaçları ürün kullanım tercihleri bağlamında biyofilik boyutların neler olduğunun belirlenmesi ve bu boyutların kullanıcı tercihi üzerindeki etkilerinin incelenmesidir. Bu doğrultuda tezin araştırma sorusu "Bir ürünün biyofilik olarak betimlenmesinde rol oynayan boyutlar nelerdir? Ürünlerin biyofilik boyutlarının kullanıcıların ürün kullanım tercihleri üzerinde nasıl bir etkisi vardır?" olarak belirlenmiştir. Biyofili hipotezi canlıların doğaya, diğer canlılara ve canlılık ifade eden süreçlere karşı doğuştan gelen bir eğilimi olduğunu öne sürer. Bu eğilim, Seyirlik ve Sığınak Teorisi, Savan Hipotezi, Habitat Seçim Teorisi, Dikkat Onarım Teorisi ve doğanın fraktal yapısı gibi yaklaşımlara da konu edilmiş; çevresel psikoloji ve evrimsel psikoloji bağlamında da ele alınmıştır. Biyofilik eğilimin insanların günümüz tercihlerinde örtük veya açık biçimde etkili olduğunu gösteren ve doğrulayan çalışmalar mevcuttur. Yoğunlukla mimari ve kentsel tasarım alanlarında olmak üzere, bu eğilimin temel alındığı biyofilik tasarım yaklaşımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Doğanın sağaltıcı ve onarıcı etkisini ve biyofilik eğilimleri temel alarak yapılı çevrenin olumsuz etkilerini azaltmayı veya tersine çevirmeyi hedefleyen biyofilik tasarımın çevre tasarımındaki genişleyen alanı düşünüldüğünde, çevrenin önemli bileşenleri olan ürünler ile ilgili biyofilik eğilimleri konu alan bir çalışmaya duyulan ihtiyaç da daha görünür hale gelmektedir. Çalışmaya başlarken, biyofilinin üründe aranabileceği boyutlar belirlenerek hipotetik bir biyofilik ürün tanımı yapılmıştır. Ürünlere ilişkin zihinsel temsillerin oluşturulması bireyin içinde yaşadığı mekana uyumu açısından önemlidir. Öte yandan, bu zihinsel temsiller, tümüyle keyfi bir kriter temelinde olmaktan çok, nesnelerin sahip oldukları nitelikleri kategorileyen bir dizi boyut marifetiyle gerçekleşir. İlgili literatür incelendiğinde nesnelere ilişkin değerlendirmelerin anlamsal, biçimsel, duyusal, işlevsel, malzeme, psikolojik ve tutum özellikleri olmak üzere 7 boyut çevresinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu sebeple, tez çalışmasında biyofilik veya biyofilik olmayan biçiminde ikili bir değerlendirme yerine, ürünleri çok boyutlu biçimde ele almak tercih edilmiştir. Böylece çalışma, iki temel aşamada gerçekleşecek bir yapıda kurgulanmıştır: birinci aşamada, ürünün biyofilik boyutlarının araştırılıp hipotetik biyofilik ürün tanımının doğrulamasının yapılması amaçlanmıştır; ikinci aşamada ise ilk aşamada elde edilen biyofilik ürün boyutlarının kullanıcı tercihleri üzerindeki etkisi araştırılmıştır.