Orta Bizans mimarisinde kornişin muhtemel yapısal katkılarının incelenmesi üzerine bir öneri

Abstract

Mimarlık tarihi boyunca korniş elemanı, mimari tasarımda hem strüktürel hem de dekoratif rol üstlenmiştir. Antik dönemden günümüz mimarisine birçok farklı alanda kullanılmıştır. Kimi zaman pencere açıklıkları etrafında rastladığımız korniş, kimi zaman katları birbirinden ayıran bir eleman olarak karşımıza çıkmaktadır. Bulunduğu yapıda hem iç hem de dış mekânda bulunabileceği gibi birçok farklı biçimde görülebilmektedir. Mimaride biçim ve işlev ilişkilerini bezemenin önünde tutan modern anlayışın baskın olduğu dönemlerde, kullanılan yapı teknolojileri dolayısıyla strüktürel işlevlerinin de ortadan kalkmasıyla birlikte eski üslupların amaçsızca kullanıldığı bir taklit olarak nitelenip eleştirilmiş ve reddedilmiş oldukları dönem haricinde kornişler yapıda üstlendikleri işlevler, kullanıldıkları dönemlerin modaları ve mimari anlayışlarına göre farklı şekillerde yorumlanmış, pek çok devrin mimari görsel kültürünün vazgeçilmez bir elemanı olarak içselleştirilmiştir. Mimaride farklı tarihi ve coğrafi bağlamlarda farklı işlevlerde ancak aynı terimle anılarak karşımıza çıkan kornişin Bizans mimarisi için diğer dönemlerdeki kullanımlarından ayrılan benzersiz strüktürel rolü, bu alandaki çalışmalar içinde yeterince araştırılmamıştır. Çalışmamız Bizans mimarlık tarihi alanındaki bu eksiği doldurmak üzere korunmuş dönem yapıları üzerinden yapılan çözümlemeler ve yapı inşa pratikleri üzerine yapılan incelemelere odaklanmıştır. Çalışmamız kapsamında kornişin literatürde var olan tanımlarının mimarlık ve Bizans terimlerine odaklanan sözlükler ile Bizans mimarlık tarihini konu alan referans kitaplar üzerinden yapılan incelemesinde de bu benzersiz rolün Bizans mimarisi bağlamında değerlendirilmediği tespit edilebilmektedir. İncelemelerimizde birtakım ortak üslup özellikleri ile tanımlayabileceğimiz yeterli sayıda örneğe erişebildiğimiz Konstantinopolis dini mimari örnekleri tercih edilmiş, çalışma kendine has bir Bizans mimari üslubunun tanımlanabildiği Orta Bizans dönemine tarihlenebilen yapılar ile sınırlandırılmıştır. Bu yapılarda strüktürel olarak kornişe gereksinim duyulan tonoz başlangıç seviyeleri, kubbe geçişleri, katlar arası geçiş gibi yerlerde bu elemanların işlevsel katkısı incelenmiş, ayrıca biçim ve konumları ile inşa sürecine dahil ediliş şekilleri etüt edilmiştir. Çalışmamız geniş kapsamda dekoratif bir öğe olarak algılanan kornişin Bizans yapısal sistemlerindeki rolünü tanımlamış, kullanıldığı farklı dönemlere göre doğrudan bezemeli ve profilli görünen dekoratif yüzeyleri haricinde görünmeyen yapısal önemlerine odaklanmıştır. İç ve dış cephelerde gözlemlenebilen bezemeli yüzeyeler bir yana, bu çalışma yapım esnasında korniş bloklarının duvar örgüsü içinde kalan ve gözle görülmeyen ancak asıl işlevsel görevleri üstlenen kısımlarını tanımlamayı hedeflemiştir.