Ud Çalgısının İcracı İçin Oluşturduğu Yapısal Sorunlardan Eşik

Abstract

Bu çalışmada üstünde durulan temel husus, detaylı çizimlerle ud eşiğinin icracı için oluşturduğu yapısal sorunları anlatarak, çalgının gelişime açık yönleri olduğunu vurgulamaktır. Çünkü günümüz teknolojisinin sunduğu imkânlarla udun farklı kısımlarının görev ve yeterliklerinin yeniden sorgulanması, bu çalgının, icracısının ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenerek mevcut yapısal problemlerinden arındırılmasını sağlayacaktır. Sözü edilen yapısal sorunları saptamak ve çözüm üretebilmek için öncelikle ud çalgısını tanımak gerekir. Birçok kültürde önemli bir yere sahip olan bu çalgı, solo icranın yanı sıra sözlü müzik çalışmalarında da başta gelen eşlik sazlarından biri olmuştur. Ud uzun yıllardır Türk müziğinin içinde de var olmuş ve kullanımı hala çok yaygın olan bir çalgıdır. Temel yapısını incelediğimizde gövde kısmı, tekne adı verilen ağaç dilimlerinden oluşmuş kısımla, ses tablosu denilen ve üstünde kafesleri, tel takacağını ve mızraplığı barındıran kısımlardan oluşur. Sap kısmında ise klavye, burguluk ve burgular yer almaktadır. Ud, eskiden kartal kanadıyla icra edilirken, günümüzde ana malzemesi plastik olan bir mızrap ile icra edilir. Türk müziğindeki tarihsel önemi incelendiğinde, Osmanlı sarayının düğün vb. şenlikleri münasebetiyle yazılan minyatürlü surnamelerde (Surname-i Vehbi, Surname-i Nabi vs.) kopuzun iki değişik boyu olan ud ve şehrud, diğer sazlar arasında ön planda görülmektedir. Udun icracı için oluşturduğu yapısal sorunlardan biri form derinliğidir. Ud teknesinin derinliği, icracının üst gövdesini öne doğru eğmesini gerektirir. Ud icracısının bu duruşu düşünüldüğünde, uzun süreli icraların, omurganın doğal dik yapısını zorlamasından doğan sırt, sağ omuz ve boyun ağrıları doğal olarak icraya da yansır. Bu sebeple form derinliğinin yeniden gözden geçirilmesi ud çalgısının gelişimine katkı sağlayacaktır. Ud çalgısında göğüs adı verilen ve genellikle ladin ağacından tercih edilen kısım, çalgıdan elde edilecek sesin kalitesi üzerinde birinci dereceden önem taşır. Açılan üç ses deliğiyle göğüs damarlarının kesilmesi, göğsün hem dayanıklılığını hem de titreşim kabiliyetini olumsuz etkiler. Udun en önemli yapısal sorunlarından biri ve ayrıca çalışmanın temel odağı olan eşiğin görevleri tellerin boylarını eşitlemek, teller aralarındaki uzaklığı icracının mızrap vuruşlarına imkân sağlayacak şekilde sabitlemek, tellerin yüksekliklerini eşitlemek ve mızrap vuruşlarıyla tellerde oluşan titreşimi maksimum düzeyde ses tablosuna iletmektir. Fakat kullanılan eşik yapısı ve süregelen tel bağlama şekli, bu görevlerini tam olarak yerine getirmesinin önünde bir engeldir. Sonuç olarak önerilen eşikle tellerin boyları ve yükseklikleri sıfır hata payıyla eşitlenmiş, gerilimin tellerde oluşturduğu basınç kapağa doğru yönlendirilmiş, eşikten önce herhangi bir tel teması olmadığından titreşim olduğu gibi kapağa iletilmiş ve telin zedelenmesine, kopmasına sebep olan iki keskin açı sayısı bire düşürülerek ve bu açı, kemiğe temas ettiği yerlerin yuvarlanmasıyla yumuşatılarak tellerin daha uzun ömürlü olması sağlanmış olacaktır.

The most important issue in this study is the open aspects of the oud to the development explained by emphasizing the structural problems created by the bridge of the instrument for the performer using the detailed drawings. Because the possibilities offered by today's technology, different parts of the tasks and competences of the oud instrument can be questioned and re-arranged according to the needs of the performer that will allow removal of the existing structural problems. In order to determine mentioned structural problems and to produce a solution to fix them, one must get to know the oud instrument in details. This instrument has an important role in many cultures, such as in solo performances as well as being a foremost accompanying instrument in the vocal music. For many years, the oud took place in Turkish music which is still very prevalent instrument. When the basic structure of the oud is examined, it is composed of the body part, Vessel part formed by slices of wood and sound board that has cages, bridge and pickguard on it. Neck is part where the keyboard, pegbox and pegs are located. The oud was played by using wing of the eagle in the past, however today plectrum was used that is produced mainly by using the plastic materials. When the historical importance of oud in Turkish music is examined, oud and sehrud which are two different sized kopuzes were observed in the foreground among other stringed instruments in the miniatures surnames (Surname-i Vehbi, Surname-i Nabi, etc.) written to mark weddings and other celebrations in the Ottoman palace. The depth of the structural form is one of the problems generated for the oud performer. The oud vessel depth, requires a performer to curve the upper body forward. Given this stance of oud performer, long-term performances causes the normal vertical structure of spine to forced that resulted in pain in the right shoulder and neck naturally also reflected to the performance. For this reason, the depth of the form will contribute to the development of revised oud instrument. The sound board section of the oud generally preferred to be produced by using spruce tree has first degree of importance on the quality of sound obtained from the instrument. By opening the three sound holes by cutting vessels in the sound board of the oud, the adverse effects on both the durability and vibration capability of instrument was observed. One of the most important structural problems of the oud and also the tasks of the bridge which is also the main focus of this study, is to synchronize the banks of the strings, to secure the distances between the strings to allow the beat of a plectrum by performer, to equalize the heights of the strings and transfer maximum levels of noise-induced string vibration by plectrum strokes to the sound board. However, the structure of the bridge and the shape of the ongoing string binding style were determined to be main obstacles to fulfill their duties exactly. As a conclusion, the suggested bridge structure has perfectly equalized height and length of strings, the direction of pressure by the tension of strings are transferred to the sound board, vibration is directly conducted to the sound board since there are not any contact before the bridge, the number of angles that causes break between bridge and strings is reduced to one and this angle was bevelled to a broader angle from the contact point with the bridge to get longer life for strings.