Mardin Geleneksel Konutlarında Değişimin Mekan Dizimi Yöntemiyle İrdelenmesi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Mardin geleneksel konutlarında, 1989 yılı ile 2013 yılları arasında, seçilmiş olan konutlar çerçevesinde fiziksel ve işlevsel değişimi incelemektir. Aradan geçen süreç, bir jenerasyon farkının göstergesidir. Bu da, 1989 yılında konut sahibinin çocuklarının 2013 yılında konut kullanıcısı olduğu demektir. Babadan oğla konut kullanımının aktarıldığı ataerkil yaşam biçimi, bazı değişikliklere uğrasa da, konut sahibi olma şekli, kültürel mevcut halini korumaktadır. Mardin geleneksel mimarisi, Türkiye sınırları içerisinde, türüne az rastlanır örnekler sergilemektedir. Bu durumun sebebi, hem Mardin?in coğrafik konumudur, hem de Mardin?in topografik yapısıdır. Bir dağın eteğine, tepedeki kaleden vadideki anayola kadar, doğu-batı sınırları arasında konuşlanmış olan konutlar dizisi, her parselde ayrı örneklemler sunmaktadır. Bu kentte konut üretimi, artzamanlı bir süreçte, ihtiyaç ve imkan dahilinde eklemlenerek türemektedir. Konutlarda, alanın ve yönelmenin el verdiği noktada konutun avlusu, topografyanın da imkan verdiği noktada konutun girişinin belirlendiği bir tasarım süreci mevcuttur. Mardin konutlarında bir tipolojinin varlığından söz edememekteyiz. Bu araştırma tezi dahilinde bu durumun sebepleri de incelenecektir. Konut planlamasında tipolojinin olmayışının sebeplerinin en başında, Mardin?in topografik yapısının özgünlüğü gelmektedir. Şu halde, konutlar birbirlerine, sınırları ve imkanları dahilinde oluşum ve büyüme göstermektedir. Güncel halinde, kentte konut ekleyecek bir parsel bulunmadığı gibi, bir konutun yıkılması da söz konusu değildir. Girift yapının içerisinden bir konutun çıkartılması, o konuta dayalı komşu konutlar ve ona yaslı üst kottaki yapılar etkilenecektir. Şu halde yüzyıl öncesinden tasarımı son noktasına ulaşmış olan bu kent, güncel kullanımda ancak konut içerisindeki değişimlere müsaade etmektedir. Konut içerisindeki değişimler, modern ihtiyaçlara göre olmaktadır. Kullanıcı, konut alanında, dönemin ihtiyacına göre yeni birim eklemekte veya birimleri değiştirebilmektedir. Bu araştırma tezi ile birlikte, yapılan bu müdahalelerin neden ve sonuçları üzerinde durulmaktadır. Tüm bu değişimlerin mekan kullanıcısı üzerine etkileri ile mekan organizasyonundaki farklılıklar değerlendirilmektedir. Araştırma tezinin ilk bölümünde, Mardin yerel mimarisi ve bu dokudaki değişim üzerine yapılmış olan çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmıştır. Bu bölüm, tezin teorik taramanın girişi olmakla birlikte, çalışmanın gayesine ve çıkartılan sonuçların ne şekilde ve yolla elde edildiğine dair bilgi vermektedir. Tezin ikinci bölümünde, yerel mimari ve değişim üzerine genel bir kavramsal tarama yapılmıştır. Kültürün, çevrenin ve davranışın insan üzerindeki etkisi ve tüm bunların, yaşanılan çevre üzerine yansıması bir bütün olarak ele alınmıştır. Bu sebepten, yerel mimarinin nasıl oluştuğuna dair kavramsal bütün, davranış, çevre ve kültürel etkileşimler, alt başlıklar halinde incelenmiştir. Geleneksel mimaride oluşum, etkileşen verileriyle ele alındıktan sonra, bu mimari tarzında değişime değinilmiştir. Değişim, mimari bir yapıda neden ihtiyaç duyulmaktadır ve sonuçları neler olmaktadır, sorularına kavramsal yaklaşılmıştır. Mimari yapılarda değişim iki boyutta irdelenmiştir; kültürel, davranışsal, çevresel değişim ve fiziksel, fonksiyonel değişim. Kültürel, davranışsal ve çevresel değişim, daha ziyade toplumsal ve soyut kavram boyutunda araştırılmış ve açıklanmıştır. Bu tür değişimlerin, somut yapıya etkimektedir. Fiziksel ve fonksiyonel değişimin ayrı açıklanmasının sebebi ise, konuttaki bir birimin, fonksiyon değişimine uğramasının sonucu bazen fiziksel olarak bozulma veya değişim olmakla birlikte, yalnızca işlev değişikliği de olmaktadır. Dünya üzerinde genel geçer kurallar ve kaideler bütününün ele alınmasının ardından, bu teorik bağlam, Mardin kenti üzerine yansıtılmış ve üçüncü bölümde Mardin?deki yerel mimari, oluşumu, kullanımı ve değişimi irdelenmiştir. Mardin geleneksel konutlar üzerinde etki eden veriler ayrı alt başlıklar halinde açıklanmıştır. Verilere takiben, Mardin konutlarında neden bir tipolojinin mevcut olmadığı açıklanmış ve örnek konutlarla ele alınmıştır. Genel bakıştan, Mardin konutlarında değişen birimler ve bu değişimin neden ve sonuçlarına değinilmiştir. Bir önceki bölümde olduğu gibi, değişim iki ayrı alt başlıkta işlenmiş ve büyük çerçeveden, değişen mekanlar üzerine bazı sonuçlara varılmaya çalışılmıştır. Bu alt başlıklar, dördüncü bölümdeki alan çalışmasında örneklenecek olan konut değişimlerine giriş niteliğindedir. Araştırma tezinin dördüncü bölümü, alan çalışmasına ayrılmıştır. Mardin kenti merkez bölgesinin sınırları içerisinde yer alan tüm tescilli konutlar listelenmiştir. Kullanılacak olan bilimsel yöntem ve ispatlar için, ilk yerleşmelerin görüldüğü üç mahalle ele alınmıştır. Şar, Latifiye ve Necmettin mahalleri sınırlarında yer alan, 1989 yılındaki verilerine ulaşılabilen (1989 yılında yayımlanan Füsun Alioğlu?nun doktora tezi) ve halihazırda tescilli olan konutlar listelenmiştir. Ardından bu konutların gözlem yöntemiyle, değişime uğramış olup olmadıkları tespit edilmiştir. Değişime uğramamış konutlar, eski ve yeni planlarıyla karşılaştırılmış ve durumları ortaya konulmuştur. 1989 ve 2013 yılları arasında değişim gözlemlenen konutlar üzerine alan çalışması başlatılmıştır. Yöntem olarak, araştırma ve gözlemlerin ardından, konutlar üzerinde veri elde edilmesi işlemi için, mekan dizimi yöntemi kullanılmıştır. Bu bilimsel yöntem, mekan organizasyonu ile kullanım yoğunlukları arasında frekans ölçümü yapabilmemizi sağlar. Bir konutun eski hali ile birimlerin değiştirilmesinin ardından konut ve kullanıcı kullanımı üzerine etkisi, bu bilimsel yöntem ile haritalanmıştır. Sonuç olarak, en başında sorulan, değişimin sonuçları üzerine bir tartışma yapılmıştır. Bu tartışmanın ışığında, özellikle kapatılan, bölümlenen ve işlevi değiştirilen birimlerin mekan genelinde etkisi olduğu ortaya dökülmüştür. Modern çağın getirisi olarak görülen içe kapalı konut ihtiyacı ve arzusu, Mardin kent dokusuna, hiç var olmamış bir olgu getirmiştir. Bu durum ile, konut içerisine alınan tuvalet ve mutfak birimleri, kapılar ardında kalan mekanlar, eşgörüş alanlarını daralttığı gibi, konutlarda ulaşılması zor mekanlar oluşturmuştur. Yalnızca mekan bazında kalmayıp, bölümlenerek ayrı kullanıcılara tahsis edilen konutların, bütünlük bozumundan, eski kullanım haliyle ana düğüm noktası olan eyvan/terasın konumunu yaşama birimine bıraktığı da gözlemlenmiş ve mekan dizimi haritalamalarıyla ispat edilmiştir. Bu analiz haritaları ve grafik çözümlemeleri, Syntax2d programından alınmıştır. Aynı programdan alınan bağlantısallık, derinlik ve bütünleşme değerlerinin değişimi yorumlanmıştır. Bu değerler, SPSS istatistik programına aktarılmıştır. Bu yazılımdan çıkartılan tablolar ile, 1989 ve 2013 yılları arasında, değişime uğramış bu 12 konutun nicel verileri yorumlanmıştır. Sonuç olarak, araştırma tezinin en son bölümünde, her konuttan ayrı ayrı elde edilen sonuçlar ışığında genel bir yorumlamaya gidilmiştir. Bu tartışma ve sonuç bölümünde, geleneksel mimarinin oluşumu ve değişimi, alan çalışması yapılmış olan bu konutlar üzerinden yeniden değerlendirilmiştir. Bu değişimlerin mekan organizasyonu ve kullanıcı üzerine etkileri maddeler halinde bulgular ve degerlendirme bölümünde sunulmaktadır.

The aim of this dissertation is to examine physical and functional changes in the frame of selected houses in Mardin vernacular dwellings between 1989 and 2013. The intervening process indicatives of a generation gap. That means, who is users of the houses in 2013 that he is the son of who had the house in 1989. In this city, there is paternalistic life style which comes from father to son. Mardin vernacular architecture exposes unique samples in the boundary of Turkey. The reason of this statement derives from the geographic location of Mardin and Mardin topographic structure. Dwellings were settled on the piedmont, from the castle on the top to the highway, between east and west direction. Every single settlement has shown different kind of sample due to their plots. In this city, designing a house is idiachronic and in the light of the users needs and opportunities. Yards are settled when altitude is proper to design and entries are adjusted when topografy is enable. These are the first rules of designing a house in the city of Mardin. There is not a certain existing typology in Mardin vernacular architecture. In this research study, this topic and its causes also are examined. The main reason of the lack of any typology is Mardin?s special topographical structure. In that case, the houses to each other grow their extent permitted by the facilities within the boundaries of the formation. There is not any empty plot to settle a new house in the current condition. Furthermore, it is not possible to demolish a house in all this settlement. Demolishing a house in this pattern effects to other houses which are neighbor to it. In this case, designing this city is completed centuries ago and this situation lets just changing within the boundaries of the houses. Tranformations in housing are causes according to modern needs. The user, in a residential area, adding a new unit or units may change according to the needs of the period. With this research thesis, focuses on the causes and consequences of these interventions. All of these changes are evaluated differences in the organization of the users effects on space. In the first part of this research thesis, the aim, the comprehension and the methodology of this study are mentioned. This study consists of the vernacular architecture of the city of Mardin and its changes. This part focused on a theorical research of the subject. The second part of this research thesis, evaluates a general cognitive browsing about vernacular architecture and its changing. Culture, and its impact on the environment and the behavior of people were handled as a whole. For this reason, the whole concept of how the local architecture, behavioral, environmental and cultural interactions were investigated in sub-titles. Traditional architecture formation, interacting with the data are discussed. Furthermore the changes mentioned in this architectural style. Change is needed and what consequences result is an architectural structure, approached the conceptual questions. Changes in architectural structures were examined under two subjects; cultural, behavioral, environmental change and the physical, functional changes. Cultural, behavioral, and environmental change, but rather the size of the social and abstract concepts explored and explained. These changes effect in the concrete structure acts. The reason of separating disclosure of changes in the physical and functional, a unit in the main dwelling, the function changes results physical or funtional. After handling the whole of bases to be dealt on the generally accepted rules of the World, this theorical concept, was reflected on the city of Mardin. So then in the third part, Mardin vernacular architecture, formation and change of use are discussed. . The data on the effect of traditional houses of Mardin is described in a separate sub-headings. In addition, why there is not a typology in the houses in Mardin is explained and examples are discussed. Overall look, changing units and houses in Mardin causes and effects of this change are mentioned. As in the previous section, the title of change was separated in two process and in the big frame getting some conclusions on the changing interest was tried. This sub-headings, the fourth chapter is an introduction to the study of changes in the housing to be sampled. The third part of the research thesis is devoted for the fieldwork. All registered houses of the city of Mardin which were located within the boundaries, were listed. Three neighborhood, which have the first settlements, were chosen for the scientific method and prooves. Füsun Alioğlu?s doktorate thesis was published in 1989 and consisted of these houses. Registered houses which are located in Şar, Latifiye and Necmettin districts were picked up. Afterwards, with the method of observation houses, these houses were observed whether they have been changed. Houses, which have not any changes in the building, were compared with their old and new sections and proved their situations. Therefore, the fieldwork was started with observing the houses which are changed between the years 1989 and 2013. In order to acquire the parameters, following the method of searching and observing, the scientific method of space syntax was used. This scientific method is used for getting frequencies between space organisation and the intensity of usage of the place. The affect on users and usages, dwellings? old and the condition of it after changing was mapped by this method. Eventually, there is a discussion section about the question about the results of changing, which was asked at the beginning. In the light of this section, it is proved that there is an effect of spaces, which are especially closed, seperated or functional changed, on the houses. The needs and desire of having an introverted house, are the returns of modern era. This situations make differences on the pattern of the city of Mardin. This condition make different situations, for instance some places which were not located on an easy route of usage and this results that places are not able to seen by the other ones any more. As conclusion, there are some houses which were seperated for diffetent users. In this study, some places were examined comparing with the others because in old usage the iwan/terrace might be the most striking place despite of changing. All these situations were observed, mapped and proved by using the method of space syntax. These analyse maps and graphs had been taken by using Syntax2d program. The values of connectivity, mean depth and integration, which are taken by using the same program, have been commented. These values, were trasfered to SPSS statistic program. That chosen 12 dwellings, which are transported from 1989 to 2013, were interpreted with the tables which are handled by using this program. At least, in this research thesis, there is general interpreting about those 12 dwellings. In this discussion section, designing and changing of vernacular architecture were evaluated and commented on the case study. The effects of these changes on the organization of space and the user part of the evaluation findings and are itemized.