İstanbul’da Farklı Sosyal Grupların Yerleştiği Çevrelerde Yaşayan Çocukların Algısal Süreçlerinin Bilişsel Haritalar Yöntemiyle İrdelenmesi

Abstract

Çevre ve davranış kuramı, çevreyi, tüm fiziksel mekânsal bileşenleri ile birlikte bu alanın içinde yer aldığı psikolojik, sosyal ve kültürel bileşenleriyle oluşan tümel mekânı inceleyen bir araştırma alanıdır. Çocukluktan itibaren tüm yaşamı boyunca yetiştiği farklı ortamlardan edindiği uyaranlar aracılığıyla biçimlenen algısal süreçler ve bu süreçler sonucunda oluşan zihinsel şemalar, insanın yetişkin bir birey olma sürecinde farklı davranış şekilleri ortaya koymasına neden olan bilişsel haritalar geliştirmesine neden olur. Tez çalışmasının kapsamı, farklı mekânsal bileşenlerle birlikte farklı sosyal paradigmalar içeren çevrelerin, insanların bilişsel haritalarında yarattığı farklılıklar üzerine odaklanmaktadır. Tezin ikinci bölümde, çevre ve davranış kuramı kapsamında algı, davranış, bilişim, zihinsel şema gibi kavramlar ve çocukta bilişsel gelişim süreci ile birlikte bilişsel gelişim teorilerine yer verilmektedir. Bilişsel gelişimin, çocuktaki mekân kavramının oluşumu üzerindeki etkileri çocuğun ilk özümsediği mekân olarak ev, yakın çevresi ve kentsel bağlam üzerinden anlatılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, İstanbul’un heterojen kent dokusu, toplum ve topluluk kavramları kapsamında tartışılan sosyal grup teorileri bağlamında irdelenmeye çalışılmış ve kentsel çevre kalitesi bakımından birbirinden çok farklı olan iki bölge; Tahtakale Mahallesi ve Bahçeşehir bölgeleri üzerinde durularak, bu bölgelerdeki fiziksel, sosyal ve kültürel ve aynı şehrin iki farklı bölgesinde çocuk olmanın getirdiği durumlar anlatılmaya çalışılmıştır. Son bölümde, alan araştırması yapılan bölgelerdeki iki ayrı ilköğretim okulunda okuyan, 11 yaş grubu çocukların, yaşadıkları ev ve çevresini nasıl bir bilişsel düzeyde algıladıklarını saptayabilmek amacıyla yapılmış olan iki alan çalışmasının değerlendirilmesi ve sonuçların karşılaştırmalı olarak elde edilen bulgularla ortaya konulması hedeflenmiştir.

Environment and behavior theory studies environment as the most important determining factor between person and his/her behaviors, by its physical spatial components of space together with its psychological, social and cultural components. Perceptual processes and cognitive schematas cause the person display different behavior manners because of cognitive maps developed. So, the main scope of the thesis is concentrated on the differences of cognitive maps, formed by environments with different social paradigms. In the second section, concepts such as perception, cognition and cognitive schema are tried to be explained in the context of environment and behavior theory. Also, cognitive development theories together with cognitive development process of children are tried to be presented in the context of child development processes. The effects of cognitive development on the notion of spatial formation in child’s mind are tried to be explained through the contexts focusing on home, its close environment and urban context. In the third section, the current heterogeneous urban structure of Istanbul is tried to be explained in the context of social group theories. Continuosly, two case study areas; Tahtakale neighborhood and Bahçeşehir districts that are very distant in terms of urban structure, is tried to be discussed to present their physical, social and cultural aspects and circumstances of being a child in these locations. In the last section, it is aimed to be presented the comparative evaluations of case studies of two social groups by the cognitive map drawings accomplished by 11 year old students.