Decision making for multi-purpose tall building project in urban centers

Abstract

Karar verme insanlık tarihi kadar eskidir. Tarih boyunca basit günlük ihtiyaçların karşılanması, savaşların kazanılması, üretkenliğin arttırılması..vb. nedenlerle "karar verme" önemli bir faaliyet haline gelmiş ve zamanla bu alanda özelleşmiş kişiler ve sınıflar dahi ortaya çıkmıştır. özellikle sanayi devrimi ile, karar verme tekniklerinin geliştirilmesi gereği anlaşılmıştır. Kararların etkinliğinin arttırılması için her bilimsel faaliyet alanında olduğu gibi karar vermenin de sistemleştirilmesi gereği doğmuştur. Sistemleştirme, bilinçli olarak belli bir metodu takib etmektedir. Metod yaklaşımında ise, bilimsel problemin aşamalara bölünerek ele alınması önerilir. Bu anlayış doğrultusunda "karar verme", problem çözme eyleminin bir alt aşaması olarak ele alınabilir. Bu şekilde karar verme süreci daha kolay anlaşılır ve uygulanâbilir hale gelir. Problem çözme eyleminin adımları aşağıdaki gibi ele alın maktadır : Problemin formüle edilmesi,. Problemin açıklanması,. Çözüme ulaşmak için hareket şeklinin belirlenmesi,. Karar verme, -vı- Uygulama, Sonuçların Kontrolü (ve geri besleme). Mimarlıkta olduğu gibi sanat ve bilimin bir arada ele alındığı bir alanda özellikle sosyal, psikolojik ve estetik özellikleri değerlendirmek zordur. Bu nedenle sistematik karar verme teknikleri mimarlıkta diğer bilimle re göre daha yavaş gelişmektedir. Buna rağmen çağdaş mimarlıkta özellikle, şehir merkezlerindeki yüksek bina kompleksleri gibi karmaşık yapılaşmalar için kararlar alırken, sistematik yaklaşım, para, zaman, işgücü kaybı ve sosyal, psikolojik tatminsizlik, rahatsızlıklar gibi sonuçların önlenmesini sağlayabilir. Her çeşit yapı bir karar verme eyleminin sonucu biçimlenir ancak yüksek binaların karar verme sürecine katılan değişkenler nitelik ve nicelik bakımından karar vermenin sistemleştirilmesini zorunlu kılar. Günümüz insanının iş yapma biçimi, değişen beklentiler ve standartlar özellikle yüksek yapılarda kendini açıkça gösterebilmektedir. Karmaşık fiziksel ve sosyal yapılarıyla yüksek binalar için alınacak kararlara çeşitli alanlardan girdiler var dır. Başta daha küçük araziye daha çok yapılaşma anlayışıyla ekonomik nedenlerden, bu yoğunluğun neden olduğu psikolojik sorunlara kadar uzanan bir çeşitlilik sözkonusudur. Yüksek yapılarla ilgili karar sürecine girmeden önce bu çalışmada, genel olarak karar vermenin analizinde bile şenler üç grupta ele alınmıştır : a. Karar konuları, b. Amaçlar, c. Etkenler -vı ı- Karar vermenin dinamiği ise ; a. Problem çözmenin diğer adımlarıyla ilişkiler, b. Alternatifler, c. Modeller olarak ele alınmış ve karar analizi prosedürü adıyla karar süreci açıklanmaya çalışılmıştır. Karar analizi prosedürü, karar bileşenlerinden hareketle şu aşamalarda ele alınmıştır Karar konuları ve etkenlerin belirlenmesi, Amaçların, beklentilerin belirlenmesi, Karar probleminin kurulması ve analizi, Olasılıkların tahmini,. Çözüme ulaşmak için hareket şeklinin belirlenmesi,. Hareket şeklinin optimizasyonu ve çözüme uygunluğu açısından hassasiyetinin analizi. Bu genel karar analizinden sonra, yüksek binalarla ilgili kararlarda gözönünde tutulması gereken özellikler tartışılmıştır. Yüksek binaların ortaya çıkışı ve günümüze kadar yapımlarını gerekli kılan faktörler, sembolizm, korunma, teknoloji, ekonomi ve çeşitlenen faaliyet alanları olarak ortaya konmuştur. Sonuç olarak ortaya çıkan çok amaçlı kullanım, karma gelişti? t.irme projeleri ve megastrüktürler ele alınmıştır. Bu tür yapılaşmaların şehir merkezlerinde sıkça görüldüğü A.B.D. ve özellikle ele alman Chicago şehrinden örnekler getirilmiş, gelecekte bu an lamda yapılaşmaların özelliklerini yansıtan düşüncelere yer verilmiştir. 1976 yılında A.B.D.'de Moser tarafından geliştirilmiş karar matrisi özellikle yüksek binalar için hazırlanmış ve Yüksek Yapılar Konseyi yayınlarından Monografta 19 81 yılında yayınlanmıştır. Bu çalışmada yüksek yapılarla ilgili kararları etkileyen faktörler ayrıntılı şekilde listelenmiştir. Aynı yayında matrisin ileride geliştirilmesinin gereğine de değinilmektedir. Bu yayından kısa zaman evvel, 1979 yılında İstanbul Teknik üniversitesi, Mimarlık Fakültesi'nde ortaya konan "Amaçlar Sistemi" geliştirilerek, bu çalışmada -vııı- Moser'in hazırladığı listeye benzer bir sembolik matriste birleştirilmiştir. Ayrıca yine İstanbul Teknik üniversitesi, Mimarlık Fakültesi'nde prof.Dr. Altan Öke tarafından ortaya konan karar konuları matrisin diğer bir bileşeni olarak ele alınmıştır. Böylece üç bileşenden oluşan matris, bu çalışmada ele alınan ve karar vermenin bileşenler adı verilen karar konuları, amaçlar ve etkenler takımının işleyişini örneklemektedir. Yüksek yapılar için hazırlanan karar matrisinde önceden amaçlar sistemi bulanmadığı için İstanbul Teknik üniversitesi'nde geliştirilen çalışma ve bu tezle ilave edilen değişiklikler ve gerekçeleri ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. örneğin yüksek yapılarla ilgili amaçların ortaya konma sı sırasında şehir ölçeğinde kararların önemi arttığın dan özellikle ilave edilen bu maddelerin açıklanmasına ağırlık verilmiştir. Amaçlar sistemi üç grup amacı bir araya getirecek şekilde oluşturulmuştur : 1. Faaliyetlerle ilgili amaçlar, 2. Çevre ile ilgili amaçlar, 3. Yapım ve süreklilik ile ilgili amaçlar. Karar konuları başlıca dört grupta toplanmıştır. 1. Arazi kullanımı ve ulaşım, 2. Yapı elemanları ve sistemleri, 3. Biçim ve karakter, 4. Yapım sistemi. Faktörler ise yüksek binaların ölçüsü, gerektirdikleri teknoloji, standartlar ve karmaşıklıkları nedeniyle büyük çeşitlilik göstermektedir. Yüksek binalarla ilgili faktörler bu çalışmada aşağıdaki gruplarda ele alınmış tır. -ıx- - Fiziksel çevre faktörleri, - Yapının yeri, - Arazi kullanımı gereklilikleri, - Yoğunluk, - Mali kaynaklar, - Yapı ekonomisi gereklilikleri, - Malzemenin sağlanabilirliği, - Ekipman, - Yapım sistemi gereklilikleri, - Ulaşım, - Şehrin gelişim gereklilikleri, - Şehrin görsel formu ve estetiği, - Kullanım değişikliği gereklilikleri, - Emniyet gereklilikleri, - Fizyolojik gereklilikler, - psikolojik faktörler, - Sosyal faktörler Bu açılımları esas olarak alan matriste karar bileşenlerinin aralarındaki ilişkiler ele alınmıştır. Yüksek yapılar için karar vermeyi sistemleştirmek için kurulan matristen çıkan sonuç farklı ülke, grup ve kişilerin değerlendirmelerine göre farklı sonuçlar verebilir. Bu çalışmada özellikle ülkeler ölçeğinde karar karakteris tikleri incelenmiştir. Birinci grupta Amerika Birleşik devletleri, ikinci grupta Avrupa ülkeleri ve üçüncü grup ta gelişmekte olan ülkelerle, Türkiye'deki gelişmeler ele alınmıştır. Bu ülkelerde karar karakteristiklerinin devletin katılımı, toplumun duyarlılık konuları ve eğilimleri, politik ve sosyo-ekonomik faaliyetlerden etkilendiği gözlenmektedir. Bu etkenlere paralel olarak ihtiyaçların farklılığı, eğitimsel ve kültürel farklılıklar ve yaklaşım farklılıkları matriste işaretlenen ilişkilerin farklı yorumlanma sı sonucunu yaratabilir. Fakat uluslararası literatür taraması ve farklı ülkelerde geliştirilen görüşlerin sen teziyle hazırlanan matrisin genel formu ve düşünce sis temi, konuyla ilgili karar problemlerinin çözümünde kullanışlı bir araç olma özelliği taşımaktadır.

The purpose of this thesis is to analyze systematic de cision making in architecture and to propose improvements for the preperation of tall building projects in urban centers. In the first part of this thesis systematic decision making and its importance is discussed. Decision making is considered as a stage of problem solving in every field and its necessity especially for tall building pro jects is explained. In the second part analysis of decision making is discus sed in the following sections.. Components of decision making. Dynamics of decision making. Decision analysis procedure Decision making for tall buildings is discussed in the third part. Components of decision as taken :. Subjects of decision. Objectives. Factors are explained and listed. In the fourth part a proposal matrix brings together the components that listed in the previous part. Decision characteristics for tall buildings and as a result their effects on the matrix are explained in the fifth part. This study intends to combine the approach of systematic architectural design developed in the Faculty of Archi - tecture, Istanbul Technical University, with the results of studies, researches and experiences of other countries and especially of the U.S.A. where tall building complexes are dominant elements of urban centers.