Türkiye’de Planlı Kırsal Yerleşmelerin Tarihsel Gelişimi Ve Erken Cumhuriyet Dönemi Planlı Kırsal Mimarisinin Korunması Sorunu

Abstract

Bu çalışma ile, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ülkenin her alanda çağdaşlaşması için devlet tarafından kırsal alanda gerçekleştirilen planlı ve kapsamlı imar faaliyetleri incelenmiş ve bu planlamaya konu olan mimarinin mimarlık, kültür ve toplum tarihi açısından taşıdığı değer ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda günümüze kadar ulaşan az sayıda yapının korunması ve yaşatılması için öneri geliştirilerek, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin bu önemli, ancak unutulmakta olan zengin mimarlık mirasının toplumsal bellekteki yerinin pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Bu dönemin ilk aşamasında 1923–1930 yılları arasındaki uygulamalar ülke ölçeğinde daha çok tekil köyler kurmak ve mevcut köylerin mimarisini yeniden düzenlemek biçiminde gelişirken, 1930’dan itibaren “devletçilik dönemi” olarak da adlandırılan zaman diliminde daha örgütlü ve planlı bayındırlık işleri gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede 1934 yılında kurulan Trakya Umumi Müfettişliği tarafından gerçekleştirilen uygulamalar, bölgesel ölçekte ilk kalkınma projesi olarak önem taşımaktadır. Tez kapsamında Trakya’da yürütülen alan araştırması ile, 26 köyde 45 yapı belgelenmiş, bu mimarinin işlev, plan, yapı sistemi ve malzeme özellikleri tanımlanarak, çeşitliliği ortaya konulmuştur. Muratlı ve Arizbaba köyleri de oldukça iyi korunmuş yerleşmeler olarak sit ölçeğinde incelenmiştir. Bu çalışma, çağdaşlaşma sürecindeki Türkiye’nin mimarlık kültürünün bir bütün olarak değerlendirilebilmesi için kırsal mimarlık örneklerinin de kentlerdeki örnekler gibi ayrıntılı bir biçimde belgelenerek koruma projelerinin geliştirilmesinin önemini orta koymuştur.

The present study, aimed at documenting and assessing the architectural, cultural and social significance of the rural heritage of the Early Republican Era, that reflects the large scale undertakings as a state endeavour in developing and upgrading rural areas within the framework of an extensive program to establish modern living standards and to ameliorate better living standards; it is thus anticipated that this will provide the means in developing public awareness and in generating possibilities for their protection as an asset of national heritage. It is also anticipated that through this extensive documentation, these significant but mostly overlooked architectural heritage of the early republican period will attained the interest it deserves. During the early stages of this era, between 1923 to 1930, the program was implemented either by renovating already existing village structures or by establishing new villages as singled out cases; however later, since 1930 in the stage to follow known as the period of “etatism” the program was run as a much more comprehensive undertaking that involved planning and structural organization. In this respect, the undertakings of the general inspectorate of Thrace in 1934 stand out as the earliest example of development plans that has been considered as a part of regional planning. With this study, 45 buildings in 26 villages in Thrace have been defined and documented according to their function, plan type, structural system, and building material to reflect the entire typological range. The need for a comprehensive approach in appraising architectural heritage and that the rural architecture, like the urban architectural heritage, comprises an essential component is to be considered as the major outcome of this work.