LEE- Müzikoloji ve Müzik Teorisi-Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/19414

Gözat

Yazar "Uslu, Erhan" ile LEE- Müzikoloji ve Müzik Teorisi-Doktora'a göz atma
  • Öge
    Türkülerin dinamik yapısını oluşturan olguların öğretiminde izlenecek bir yaklaşım önerisi: Orta Anadolu ağzı örneği
    (Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022) Uslu, Erhan ; Dişiaçık, Nilgün Doğrusöz ; 711472 ; Müzikoloji ve Müzik Teorisi
    Türkülerin, söyleniş özellikleri bakımından karakterini oluşturan ve ağız olarak ifade edilen icra biçimleri vardır. Cumhuriyet sonrasında şekillenen icra kurumlarının, kurulduğu yıllardan itibaren bir okul kimliği ile eğitim verdiği de bilinmektedir. Bu kurumlar, türkülerin gelenekteki aktarım sürecini yeni bir forma dönüştürerek buradan kentli, profesyonel icracıların yetişmesini sağlamıştır. İlk kuşak aktörlerin bu kurumlardan yetiştirdiği ikinci kuşak aktörler tarafından Türkiye'nin ilk Türk müziği konservatuvarı kurulmuş, böylece bahsedilen aktarım süreci akademilere taşınmıştır. Cumhuriyet sonrasındaki otuz yılı aşkın süre, alanda yapılan derleme faaliyetlerinin yoğun olduğu bir dönemdir. Bahsedilen yıllarda, ses sistemi arayışları ve derlenen türkülerin yazıya aktarımının (notasyon) şekillendirilmesi de söz konusudur. Dönemin kısıtlı imkânları ve zorlukları da göz önünde bulundurularak, yalnızca ana melodiyi tespit etme amacıyla, vokal icra ya da enstrüman özelinde şekillenmeyen, grafik bir notasyon mantığı ile türkülerin yazıya geçirildiği düşünülmektedir. Fakat, birinci ve ikinci kuşak aktörler, bu dönemde birçok kaynak kişi ile etkileşimde olup, aktarım sürecinde sadece notaya bağlı kalmayarak türkülerin yaşayan sürecini de paylaşmıştır. Birinci ve ikinci kuşağın zamanla aktarım sürecinden çekilmesiyle, ağız unsurlarının detaylı ifade edilmediği ilk dönem derleme notaları neredeyse tek kaynak haline dönüşmüştür. Türkülerin ağız özelliklerinin aktarımında; özden kopmaksızın hem yereli hem de günceli içeren, beraberinde zaman içindeki değişmeyi de kapsayacak yeni eğitim-öğretim yaklaşımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Tezimizin giriş bölümünde araştırmanın konusu, kapsamı, yöntemi ve amacı ile ilgili bilgiler verilerek ilgili literatür paylaşılmıştır. Orta Anadolu ağzı örneklemiyle türkülerin dinamik yapısını oluşturan vokal olguların öğretimine yönelik herhangi bir çalışmanın bulunmaması; konuyla ilgili mevcut literatür eksikliğini ortaya koymakta ve bu anlamda araştırmamızı özgün kılmaktadır. Çalışmamız, temelde nitel ve nicel araştırma süreçlerini içermesinden dolayı betimsel ve deneysel bir araştırmadır. Tezimiz, "dahil edilme kriterlerine uygun bir denek grubuna, Orta Anadolu ağzı örneklemiyle önerilen eğitim-öğretim yaklaşımları uygulanarak ağız ve hançere özelliklerinin kazandırılabileceği" hipotezine dayanmaktadır. İkinci bölümde araştırmanın kuramsal temelleri ortaya konmuştur. Bu bölümün amaçlarından biri: araştırma süresince deneysel süreçte aktarılacak verilere dair terminoloji ve kavramlara ışık tutmaktır. Ağız ve hançere, çalışmada aktarmak istenilen vokal unsurların başta gelenlerindendir. Ağız kavramı dilbilimi ve müzik bilimi açısından iki boyutlu bir perspektifte incelenmiştir. Çalışmanın genelinde ağız teriminin müzik bilim boyutu ağırlıklı olarak aktarılmaya çalışılmış, dilbilimi özelinde, kaynak kişi icralarının dinletilmesi ya da tarafımızca aktarılması dışında bir yaklaşım ortaya konmamıştır. Ağzın Türk halk müziği açısından yörelere, bölgelere, topluluk ve aşiretlere, kişisel üsluplara, okunacak uzun hava türüne göre şekillenen bir kimlik göstergesi olduğu düşünülmektedir. Halk müziklerinde sık rastlanan bir ifade tarzı olan hançere ise seslendirilen müziğin anlam, etki ve vurgusunu güçlendiren bir niteliğe sahiptir. Bu anlamda müzikal ağza dair; gırtlak ile yapılan nüanslar, vurgular vb. çeşitli unsurların hançerede şekillendiği bu bölümde ifade edilmiştir. Genel müzik terminolojisinde yer alan: vibrato, tril, apojiyatür, çarpma, glissando ve portamento unsurları, "vokal icranın dinamikleri" başlığı altında, ağız ve hançere özelliklerine göre değerlendirilerek örneklerle açıklanmıştır. Eğitim bilimleri alanında uzman akademisyenlerle yapılan istişareler sonucunda çalışmamızın mevcut üç öğrenme alanından: bilişsel ve duyuşsal alanda yoğunlaştığı kanısı oluşmuştur. Deney süreci öncesinde deneklerin kazanması hedeflenen unsurlar, "revize edilmiş Bloom taksonomisi" ile tasnif edilerek, her bir denek için altı saatlik ders planı yapılmıştır. Hazırlanan ders planı dahilinde, hedeflenen kazanımların ve deneklere ait ön-test son test verilerinin geçerli ve güvenli bir şekilde elde edilmesi, yorumlanması ve tartışılabilmesi için performansa dayalı ölçümlemeyi içeren bir ölçek geliştirilmiştir. Deneklerden elde edilen ön test ve son test verilerini değerlendirmek üzere, İTÜ TMDK Ses Eğitimi Bölümü'nde Türk halk müziği repertuvarı içerikli dersleri vermiş ve vermekte olan, her biri alanında en az on beş yıl tecrübe sahibi uzman bir ekip kurulmuştur. Araştırmanın gövdesini oluşturan üçüncü bölümde, deney süreci ile ilgili bulgular paylaşılmıştır. Tek gruplu ön test-son test deney tasarımının çalışma için uygun olduğuna karar verilmiştir. Çalışmaya dâhil edilme kriterleri: konservatuvar öğrencisi olmak, daha önce ses eğitimi üzerine eğitim almamış olmak ve çevrimiçi eğitim koşullarında uygun ekipmana sahip olmak şeklinde belirlenmiştir. Denekler, ulaşılabilirlik ve hazır bulunuşluk açısından avantaj sağlayacağı düşünülerek, mensubu olduğumuz İTÜ TMDK'da eğitimine devam eden, Ses Eğitimi bölümü öğrencisi olmayan (üçü Müzik Teorisi, ikisi Çalgı Bölümü, biri Müzikoloji Bölümü olmak üzere) üç erkek, üç kadın öğrenciden seçilmiştir. Deney süreci için, Orta Anadolu yöresi ağız ve hançere özelliklerini yansıtma noktasında güçlü temsiliyeti olduğu düşünülen farklı türlerden altı adet eser seçilmiştir. Bu eserlerden beşi; belli usûl kalıpları içerisinde seyreden ritmik yapıda, bir tanesi ise serbest ritimli yapıdadır. Bu süreçte ağız, hançere ve icra yapısındaki nüanslara dair ifadeleri anlatma noktasında ortak anlayış güden fakat ritim ve serbest ritim unsuruna göre farklılaşan iki farklı notasyon anlayışı ile çalışma yürütülmüştür. Notasyonu yapılan eserlerle ilgili detaylı analizlerin de paylaşıldığı bu bölümde her bir denek ile ikişer saatten oluşan ve üç periyotta yürütülen, toplamda altı saatlik ders süreci bütün aşamaları ile paylaşılmıştır. Araştırma sürecinde Covid-19 pandemisinin devam etmesi sebebiyle, deneklerle yapılan çalışmalar çevrimiçi "Zoom" programı üzerinden yürütülmüştür. Tezin sonuç bölümünde, çalışmada uygulanan eğitim-öğretim yaklaşımları maddeler halinde açıklanmıştır. Tarafımızca geliştirilen on maddelik performans ölçeği ile deneklerin görüntülü ses kayıtlarını değerlendiren uzman ekipten elde edilen ön test ve son test verileri yorumlanmıştır. Bu verilerin iki test arasındaki yüzdelik değişim oranları paylaşılarak denek özelinde saptamalarda bulunulmuştur. Tezde önerilen ve denekler üzerinde sınanan eğitim-öğretim yaklaşımlarının sonucunda, ilk test ve son test verilerindeki ortalama değişim yüzdelerine göre deneklerin: eserin ağız özelliğine dair fonasyon, boğumlama (artikülasyon) becerisini %55, eserin ağız özelliğini oluşturan kalıp ezgilerdeki uygulama becerisini %65, eserin prozodi yapısına dair ifadesini %37, seslendirdiği eserin hançere özelliğine dair; artistik, estetik süslemelere ve nüanslara dair becerisini %78, seslendirdiği eserin hançere motiflerini dengeli ve kontrollü icra edebilme becerisini %53, vibrato kullanımını %57, genel hançere yetisini %49, eser üzerindeki hakimiyetini (entonasyon, senkronizasyon) %36, ses kullanımını (rahat ve doğru söyleme) %38, eserin genel karakterini yansıtmayı %58 oranında geliştirdiği görülmüştür. Performans ölçeğine göre; altı kriterde ortalama %50'nin üzerinde değişme olmuştur. Ağızla ilgili ölçme kriterinde ortalama %65, hançere ile ilgili ölçme kriterinde ortalama %78 oranında görülen değişmeler çalışmamız açısından dikkat çekicidir. Sonuç itibariyle toplam performans puanı açısından tespit edilen ortalama %59 oranındaki değişme, tezin ön hipotezini destekler niteliktedir. Genel değerlendirmelerde, erkek denekler için tespit edilen değişim yüzdelerinin kadınlara göre daha fazla olduğu görülmüştür; ancak tezde önerilen eğitim-öğretim yaklaşımlarının sonuçları, cinsiyet özelinde bir karşılaştırmadan uzaktadır. Bu noktada; her denek için değişkenlerin sabit olmadığını, yalnızca deneklerin kendi özelindeki değişmelerin saptandığını belirtmekte fayda vardır. Bu hususları göz önünde bulundurarak, kadın deneklerin ilk testte tespit edilen icra profillerinin, puanlama açısından erkeklere göre daha yukarıda olduğu, denek profillerinin ve algı düzeylerinin sabit olmadığı da bir gerçektir. Buradan hareketle, önerilen eğitim-öğretim yaklaşımları ile Orta Anadolu yöresi ile kültürlenmesi ve ön testteki icra profili ortalaması düşük olan deneklerin gösterdiği değişme oranlarının daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Tezin ekler bölümünde, jüri değerlendirme formu, denek bilgi formu ve deneklerden alınan onam formu paylaşılmış, deneklerle yürütülen çevrimiçi çalışma sürecine ait ekran görüntüleri ve çalışmada kullanılan altı eserin notasına yer verilmiştir.