FBE- Endüstri Mühendisliği Lisansüstü Programı - Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/32

Gözat

Yazar "Behret, Hülya" ile FBE- Endüstri Mühendisliği Lisansüstü Programı - Doktora'a göz atma
  • Öge
    Üretim Sistemlerinde Bulanık Tek Dönemli Stok Kontrol Modelleri
    (Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011-07-18) Behret, Hülya ; Kahraman, Cengiz ; 407393 ; Endüstri Mühendisliği ; Industrial Engineering
    Günümüzde müşteri gereksinimlerini, rekabet koşulları çerçevesinde karşılayabilmek için malzeme yönetimi önemi gittikçe artan bir konu olarak gündeme gelmiştir. Yüksek kaliteyi en düşük maliyette ve en kısa sürede müşteriye sunmayı hedefleyen işletmelerin, malzemeyi akılcı biçimde sağlaması ve kullanması gerekmektedir. Temel olarak arz talep dengesizliğini karşılamak üzere bulundurulan stokların, işletmelerin müşteri isteklerine tepki verme hızına ve üretim sistemindeki malzeme akış hızına büyük etkisi vardır. İstenilen stok türünü istenilen zamanda ve istenilen miktarda hazır bulundurma ve bunu en ekonomik biçimde gerçekleştirme faaliyeti olarak tanımlanan “Stok Kontrolü”; 1910’lardan beri yöneylem araştırması ve endüstri mühendisliği konularının en önemlilerinden birisi olmuştur. Her işletmenin büyüklüğüne, tepe yönetimi politikalarına, üretim tipine, mali olanaklarına ve daha birçok faktöre göre değişen kendine özgü farklı stok kontrol sistemlerine ve farklı stok politikalarına ihtiyacı vardır. İnsanoğlu günlük hayatını sürdürürken pek çok sorun ile karşılaşmakta ve geçmişte edindiği bilgi ve deneyimlerden yararlanarak çözümler üretmektedir. Bu sorunların bir kısmı tamamen belirli olmakta ve kolayca tanımlanabildiğinden dolayı çözüm getirilmesi de kolay olmaktadır. Bunun yanı sıra, belirsizlikler içeren veya tam olarak tanımlanamayan sorunların çözümü ise nispeten zor olmakta ve görecelilik arz etmektedir. Üretim sistemlerinde gerçek hayatta karşılaşılan problemleri en uygun şekilde modelleyebilmek için belirsizliklerin oluşturulan modele adapte edilebilmesi gerekmektedir. Pratikte, herhangi bir stok kontrol probleminin modellenebilmesi için çeşitli varsayımların yapılması ve talep, temin süresi ve stok maliyetleri gibi parametreler için tahminler yapılması gereklidir. Matematiksel bir stok kontrol modeli için girdi değişkenlerinin gerçek değerlerini elde etmek oldukça zor bir süreçtir. Çünkü bu değerler belirsizlik, muğlâklık ve bilgi eksikliği içerir. Belirsizliklerin modelde yansıtılabilmesi için geçmişten günümüze birçok teknik ve teori kullanılmıştır. Bunlardan en yaygın olanı olasılık teorisi ve olasılık dağılımlarının kullanımıdır. Ancak olasılık teorisi sadece ölçülebilir belirsizlikleri modele yansıtabilir. Oysaki karşılaşılan belirsizliklerin birçoğu gerçel sayılarla ölçülemez, belirsizdir ve muğlâklık içerir. 1965’de ilk defa Lotfi A. Zadeh tarafından tanıtılan bulanık mantık bütün belirsizlik kümesini modele en iyi adapte eden formdur. Stok kontrol sistemlerindeki belirsizlikleri modele en iyi şekilde yansıtabilmek amacıyla, 1980’lerden bu yana bulanık küme teorisi bu sistemlerin modellenmesinde kullanılmaya başlanmıştır. Stok kontrol sistemlerinin tasarımı belirsiz, tam olmayan ve hatta bulanık bilgiler içerdikçe bulanık küme teorisinin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Çalışmada, gerçek hayatta karşılaşılan stok kontrol problemlerinin çözümüne yönelik en uygun modeli geliştirmek amaçlanmıştır. İncelenen mevcut stok kontrol problemleri, tek dönemli stok kontrol problemlerinin, bu problemlerde satış döneminin görece kısa olması ve satış dönemi boyunca stok yenileme imkânının olmaması özelliğinden dolayı, ortamdaki belirsizliğin modele yansıtılmasına daha duyarlı olabileceklerini göstermektedir. Bu bilgiler altında, tez kapsamında bulanık tek dönemli stok kontrol problemlerine yönelik model önerileri geliştirilmesine karar verilmiştir. Bu amaçla, çalışma kapsamında mevcut literatürdeki eksiklikleri tamamlayacak şekilde, kesikli ya da sürekli talep dağılımlarının bulunduğu tek dönemli stok kontrol problemleri için farklı bulanık modeller önerilmiş ve bu modellerin çözümlerine yönelik farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir. Önerilen bulanık modellerin uygulanabilirliğini ve geçerliliğini test etmek için bu yöntemler öncelikle sayısal örnekler üzerinde denenmiş, daha sonra Türkiye’nin önde gelen perakende şirketlerinden birindeki stok kontrol probleminin çözümünde uygulanmıştır. Literatürde bulunan mevcut bulanık stok kontrol modellerinin değerlendirilmesi sonucu, bulanık modellerin genelinde bulanık parametre olarak belirsizliğin en fazla bulunduğu talep değerlerinin ya da diğer bir belirsizlik kaynağı olarak belirlenen stok maliyetlerinin tanımlandığı tespit edilmiştir. Bulanık stok kontrol modellerinin çözüm süreci genel olarak bulanık parametreler üzerinden işlem yapılmasını ve modelin belirli aşamalarında bulanıklığı ortadan kaldırılıp kesin bir sonuca ulaşılmasını içermektedir. Yapılan analizlerde ve literatür çalışmasında, bulanıklık ne kadar geç bir aşamada durulaştırılırsa modelin bulanıklığı o kadar iyi bir şekilde yansıtabildiği gözlenmiştir. Yapılan uygulama çalışması sonucunda, öncelikle belirlenen bulanık talep fonksiyonları ile alternatif olarak belirlenen olasılıksal talep fonksiyonunun gerçek verileri ne kadar etkin ifade ettikleri karşılaştırılmış ve bulanık talep fonksiyonunun gerçekleşen değerleri olasılıksal talep fonksiyonundan daha iyi temsil ettiği görülmüştür. Ayrıca gerçekleşen günlük taleplere ve önerilen bulanık modellere göre belirlenen optimum sipariş miktarlarına bağlı olarak günlük toplam maliyet değerleri hesaplanmış ve toplam maliyetin en küçüklenmesine yönelik önerilen bulanık sipariş miktarlarının, şirket yöneticilerine kendi görüşlerini ve uzmanlıklarını yansıtabilecekleri sonuç esnekliği sunduğu görülmüştür. Uygulama kapsamında tanımlanan stok kontrol problemi çeşitli varsayımlar altında modellenmiş olsa da daha karmaşık problemlerde de önerilen modellerin uygulanabilir ve stok kontrol problemlerindeki belirsizlikleri etkin bir şekilde modelleyebilir olduğu söylenebilir. Önerilen modellerde stok kontrol modellerindeki farklı belirsizlik kaynakları birlikte veya ayrı ayrı değerlendirilmiş ve bulanıklığın en çok yansıtıldığı bulanık modelin en etkin sonuçları verdiği gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda bulanık mantığın stok kontrol problemlerindeki belirsizlikleri etkin olarak modelleyebildiği sonucuna varılmıştır. Bulanık küme teorisi, gerçek hayat problemlerinin modellenmesinde karar vericiye deterministik ve olasılıksal matematiksel araçlara ek olarak alternatif bir araç önermektedir. Stok kontrolünde bulanık küme teorisi kullanmanın avantajı, bulanık küme teorisinin ölçülemeyen belirsizlikleri sayısallaştırabilme kabiliyetinin olmasıdır. Klasik stok kontrol modellerinin aksine bulanık modeller, bütün durumları içerebilen oldukça esnek sonuçlar sunabilmektedir. Deterministik ve stokastik modeller ile çözülemeyen karmaşık ve belirsizliğin büyük olduğu stok kontrol problemlerine bulanık mantık çözümler sunabilmektedir. Bu yüzden stok kontrolündeki belirsizliklerin modellenmesi için bulanık mantığa dayalı yöntemlerin kullanılması kaçınılmazdır ve gelecek çalışmalarda daha da yaygınlaşacaktır.