LEE- Şehir ve Bölge Planlama-Doktora

Bu koleksiyon için kalıcı URI

http://hdl.handle.net/11527/19456

Gözat

Yazar "Ayataç, Hatice" ile LEE- Şehir ve Bölge Planlama-Doktora'a göz atma
  • Öge
    Cultural encounters of ethnic identities: An ethnographic study of belonging in the urban landscape of Sarajevo
    (Graduate School, 2022-12-13) Zıvalı, Tülay ; Ayataç, Hatice ; 502152822 ; Urban and Regional Planning
    Citizens identify and differentiate themselves from others by exercising distinct, social, cultural and spatial practices. In this way, they build on the physical environment and adapt their socio-cultural structure to it. Increasing migratory movement patterns over the last decades raises the emergence of the changing socio-cultural assemblage of the city. Ethnic identity is one of the significant predictors within the light of this cultural variation. Ethnic representations and bonding to places does not only depends on the current urban landscape, but also on the memory of the place and how it represents the common ethnic identity in the multicultural setting. The most obvious portrayal of these representations appears in the core of the cities: the public space. Urban public space has a manifold comprehension in the socio-spatial approach of urban planning. Its multiple role and varying function within the urban landscape makes public space essential in shaping the public sphere. From this perspective, the process of the formation of the socio-spatial tissue of a city can be observed by focusing on public space. Public space is always contested by the existence of various kinds of people and is made in the very contradictions that take place in it through interconnected -but often exclusive- intimacies and their spaces. In other words, public space is generally seen as the place where the culture of a city is being (per)formed and where socio-spatial interactions become observable. One of the most important ways to examine the ethnic structure in the city is to try to understand how ethnic communities reads the city and how they position social relations and social processes on urban public space. Due to the the meaning attributed to the physical spaces of the city (or to the city as a whole) is subjected to different readings by ethnic communities with different cultural characteristics, physical spaces cease to be inanimate entities and turn into important elements in personal and social memories. Sarajevo with its multi-ethnic character distinguishes various ethnic groups. Although, the major ethnic groups share similar values and traditions for centuries long. Therefore, the city has been faced with the paradox of diversity for a much longer timespan than most of the societies. A paradox, because ethnic diversity is a source of prosperity and strength. On the other hand, ethnic groups can possess places that they identify for themselves. And in between there is a thin line that has led to active conflict through the history of Sarajevo. This thesis is an ethnography of how the multi-ethnic city of Sarajevo perceive and experience public space and investigates on place attachment regarding ethnic diversity in the context of Sarajevo. Accordingly, the main research question is stated as following: How is place attachment manifested in the multicultural urban setting? Related sub-questions investigate in the theoretical association between ethnic heterogene societies and place attachment on the one hand, and the experience of place attachment from the perspective of experts and citizens in the context of Sarajevo. To unveil the research outcomes, a mixed-method model has been conducted and discussed in three stages, employing both quantitative as well as qualitative methods to mine the subject. This mixed-method model employs exploratory / theory-based research, descriptive / case-based research and explanatory / practice-based research stages. By the implementation of Ethnographic Content Analysis (ECA), qualitative (narrative) data has been translated into either qualitative or quantitative results to evaluate place attachment in the context of Sarajevo. In scholastic sense, the study aims to extend the discussion around the theoretical background about the status of the individual and its representation within the society. Therefore, a systematic literature review has been conducted and a reframed theoretical model of place attachment (with the focus on ethnic diversity) has been proposed through reexamining main approaches and reclassifying prominent factors derived from existing literature. Based on a mapping approach, a morphological reading has been conducted to identify the spatial characterization of the representative public spaces through the four key historical periods of the city. The key periods have been evaluated with the Star Model of Publicness. This part illustrated the impacts of political, economic and socio-cultural dynamics in the transition of representational public spaces of each era. The proposed model of place attachment and related hypotheses has been utilized by applying an explanatory sequential mixed method for online surveys and in-depth interviews and evaluated through an axial coding method to produce experts' and citizens' narratives about place attachment in Sarajevo. Places of attachment and degrees of inclusiveness has been visualized to reveal the representational public places of belonging in the city. In this way, the study explores the spatial dynamics of human behaviour according to their ethnic identity that are a part of the inhabitants' daily life and thus to unveil the attitudes of place attachment in case of Sarajevo. Moreover, the research provides knowledge about critical role of public space as ethnic representation and how it becomes a property of belonging. Both for the experts as well as the citizens a good comfort and image is essential to identify a place as 'successful'. Yet, the citizens identify historic values as significant for a place to prefer. These historic values are explained as shared Yugoslavian or religious values during the interviews. Experts think that both collective identity and personal identity plays a role in the formation of place attachment, while the citizens think that relationship with others can bridge a negative personal belonging to place. The perception and meaning to the certain experience may have common patterns within group members of a community which is preserved between generations. On contrary, in case of Sarajevo there seem to be an interruption in tranferring values from generation to generation. Nevertheless, the results implicate that the age differences of people have a larger impact on the comprehension of place attachment, rather than the ethnic identity. Thus, the research does not only stress on the physical factors of a broad historical comparison but is in a unique way associated with the contextual dynamics of the social structure. Consequently, the findings contextualize current debates concerning socio-spatial, socio-economic and political agendas in Sarajevo and the region. The research points out that these emerging contextualizations are twofold; the war-tourism in Sarajevo as stimulus for memory and the image of the city and, environmental attributes of place attachment in Sarajevo.
  • Öge
    Kültürel peyzaj alanlarının kolektif hafızadaki sürekliliğini değerlendiren bir yöntem önerisi: Kayseri Derevenk, Gesi ve Koramaz vadi yerleşimleri
    (Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022-03-18) Kevseroğlu, Özlem ; Ayataç, Hatice ; 502142824 ; Şehir ve Bölge Planlama
    Uygarlıklar tarafından defalarca üretilen kentler, ilk kuruluşundan beri gelen tarihi birikimlerini hafızalarında saklarlar. Tarih içinde ve günümüzde çeşitli uygarlıkların yer değiştirmeleri, yayılmaları ve coğrafyadan etkilenmeleri sonucunda oluşan bu izler, kültürel peyzaj değerlerini oluşturmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde yaşamların hayat bulduğu bu coğrafyalar, bireylerin ve toplumların davranışını ve yaşam biçimlerini etkileyen kolektif belleğin geçtiği alanlardır. Kültürel peyzajlara yaşam veren, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimi sonucunda üretilen çevrelerde insanın doğa karşısında sunduğu katkı, o coğrafyada yere özgü değerler oluşturur. Tarihsel süreçte peyzajda yaşamış olan kültürlerin izlerini taşıyan bu değerler, günlük yaşam biçiminin oluştuğu bir sahne ve yaşamın temsil alanı olarak değerlendirilebilir. "Doğa" ve "kültür" arasındaki etkileşimle oluşan kültürel peyzajlar, kültür grubu tarafından belirli bir zamanda yaşamış veya halen yaşamakta olan topluluğun gündelik yaşamlarında sahip oldukları devingen çevrelerdir. Bu çalışma için seçilen vadi yerleşimleri, sahip olduğu coğrafik özelliklerinden dolayı getirdiği korunaklı fiziksel koşullar ve farklı etnik kökenlere sahip topluluğun kültürel etkenlerle şekillenen geçmişten bugüne insan ve doğa arasındaki ilişkiyi yansıtan kültürel peyzaj değerlerine sahiptir. Bu tez kapsamında geçen "peyzaj" kelimesi, insan ve doğanın karşılıklı etkileşimleri sonucu yapılı çevreye yansıyan kolektif hafızanın üretim sahnesi olarak tanımlanmaktadır. Sahne olarak vadilerdeki köy mahali, gündelik sosyo-mekansal etkileşimler aracılığı ile üretilen bir uzam olarak geçmektedir. Örneklem alan Kayseri kenti sınırları içerisinde Melikgazi ilçesinde yer alan Derevenk- Gesi ve Koramaz Vadileri ve içerisinde bulunan yerleşimler, Gayrimüslim – Müslüman nüfusun biraradalıklarını 20. yüzyılın başlarına kadar devam ettirebilmiş ve bunun sonucu olarak somut ve somut olmayan kültür mirası değerlerinin zenginliği açısından değerli bulunduğu için bu tezin örneklem alanını oluşturmaktadır. Geçmişten bu yana sosyal, ekonomik ve kültürel etkenler, vadilerde bulunan bu köylerin doğal ve fiziksel strüktürünün bir parçası olmuştur. Bu kırsal karakterdeki yerleşimler, çeşitli doğal, sosyo – kültürel, ekonomik, siyasi nedenlerden dolayı nüfus kaybına uğramıştır ve halen de nüfus kayıpları devam etmektedir. Bu kayıplara rağmen her yerleşim kendine özel hafızaları, eylemleri ve olayları ile geçmişe ışık tutmaktadır. Farklı kökenlere ait toplumların bir arada yaşadığı yerleşimlerde ve buna bağlı olarak oluşan hafıza peyzajları bize yerleşimlerin fiziksel olmayan zihinsel katmanlarını ortaya çıkarmakla birlikte geçmişe dönük yaşantılarla ilgili de ipuçları vermektedir. Bu ipuçlarına ulaşabilmek için bu çalışmada çeşitli yöntemsel öneriler bir arada ve ardışıl olarak denenmiştir. Derevenk, Gesi ve Koramaz vadilerinde yer alan 14 yerleşimin kültürel peyzaj değerlerinin tespit edilebilmesi ve ve bu ögelerin yaşayan hafızadaki sürekliliği veya süreksizliğinin saptanabilmesi için önerilen çoklu yöntem modeli 2 aşamadan oluşmaktadır. Öncelikli olarak veri toplama ve üretme kısmından oluşan bu çalışma sonrasında da elde edilen verilerin değerlendirme ve yorumlama kısmını içermektedir. Veri toplama ve üretme aşamasında mevcut durum analizi, hafıza düğüm noktaları analizi ve hatırlatma topografileri analizi çalışmaları yapılarak vadi yerleşimlerinin 19. yüzyıldan günümüze kadarki olan kültürel peyzaj değerlerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Veriyi yorumlama kısmında çeşitli temsil araçları kullanılarak tanımlanan kimlik bileşenleri doğrultusunda hafıza peyzaj kimlik kartı başlığında; doğal çevre, fiziksel çevre, sosyo+ çevre ve kolektif hafıza kimlik bileşenleri olarak temsil edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular sonrasında her bir vadi için yaşayan hafıza peyzajı diagramında sonuç değerlendirmeleri yapılmıştır. En son olarak uluslararası deklerasyonlara, çalışma yöntemine ve alana dair kültürel peyzaj değerlerinin sürekliliğini sağlamak için öneriler geliştirilmiştir. Bu çalışmada kırsal alanlarda envanter ve yazılı belge bulunmamasından dolayı yöntem geliştirme üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu çalışmada önerilen yöntem gerek üzerinde çalışılan vadi yerleşmeleri gerekse de benzer alanlar için özgün bir çalışmadır. Özellikle kırsal karekterdeki yerleşmelerde yapılacak ileri çalışmalarda önemli bir örnek veri seti ve yorumu sunmaktadır.
  • Öge
    Şehirlerin optimum nüfus büyüklüklerinin belirlenmesine yönelik yeni bir metod: Şehir-kitle indeksi
    (Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023-12-20) Özdemir, Murat ; Ayataç, Hatice ; 502982813 ; Şehir ve Bölge Planlama
    Yaşam alanlarımızı oluşturan şehirlerimiz gerek kendi doğal nüfus artışlarıyla gerekse kırsaldan aldıkları göçlerle büyümekte ve gün geçtikçe daha yoğun hale gelmektedirler. Şehirde üretilen ekonomi üzerinden yapılan planlama yaklaşımları da bu eğilimi arttırıcı yönde sonuçlar doğurmaktadır. Ancak artan şehirleşme, fırsatlarla birlikte bazı problemleri de beraberinde getirmektedir. Hava ve su gibi çevresel kaynakların kirlenmesi, güvenlik problemleri, yaşam maliyetinin yükselmesi, stres ve trafik gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Şehirleşmenin yaygınlaşması ve şehirsel büyüme ile oluşan temel problemlerden bir tanesi de, ülke nüfusunun şehirlerdeki dengesiz dağılımı ve bunun sonucu olarak da ülkede bölgeler ve şehirler arası yatırım/büyüme/gelişme/kalkınma farklılıklarının oluşmasıdır. Oluşan bu farklılıklar belli bölgelerde şehirleşme eğilimini arttırmakta, bu da dengeyi git gide daha da bozmaktadır. Günün sonunda da, hakça paylaşılması ve genel refahı arttırması beklenen ülke kaynakları belli bir bölgede kullanılır olmaktadır. Oysa bu kaynakların ülkenin geneli için dengeli bir şekilde kullanılabilmesinin sağlanması, sürdürülebilir kalkınma ve toplum huzuru için önemlidir. Bu çalışma ile mevcut literatürde çoğunlukla sosyoekonomik dinamikler üzerinden ele alınan şehirsel büyümenin, yerleşim yerlerinin gerçekteki doğal ve fiziki şartları ile ilişkisinin nasıl kurulması gerektiği ana sorusuna temellenerek uygulanabilir yeni bir yöntem önerisi yapılmıştır. Bu yöntem ile ülke nüfusunun, şehirlerin kendi dinamikleri ile belli yerlerde yoğunlaşması yerine, dengeli dağılımının teorik altyapısını oluşturmak, şehirlerin olması gereken nüfuslarını müstakil olarak değil ama genel ülke sistemi içerisinde değerlendirerek şehir-kitle indeksi ve "obe-city" skalasını literatüre kazandırmak amaçlanmıştır. Genel olarak şehirlerin oluşumları ve gelişimleriyle ilgilenen coğrafya, ekonomi, siyaset ve şehir planlama disiplinleri, ilgilendikleri şehri müstakilen değerlendirerek, şehri maksimum kapasite kullanımı ile maksimum fayda üretme üzerine kurgulamaktadırlar. Oysa şehirler müstakil mekânlar olmayıp, ülkenin dengeli gelişmesi ve kalkınması adına ülke bütünlüğü içerisinde diğer şehirlerle birlikte bir sistemi oluşturmaktadırlar. Şehirlerin fonksiyonları ve büyüklükleri de bu sistem içerisinde belirlenmelidir. Bir mekânda var olan şehirlerin fonksiyonlarını ve kapasitelerini öncelikli olarak belirleyecek ve sınırlayacak olan bu mekânın özellikleridir. Bu nedenle her yerleşim yerinin coğrafi özellik ve doğal şartlarından yola çıkılarak ve sistemi oluşturan diğer yerleşim yerleri ile birlikte etkileşimi modellenerek yerleşim yerlerinin alması gereken nüfusun tespit edilmesine çalışılmıştır. Bu doğrultuda, yerleşim yerlerinin nüfus alma kapasitelerinin belirlenmesinde; "Yerleşim yeri alanı, Topoğrafik koşullar, İklim özellikleri, Su kaynakları potansiyeli, yerleşim yeri Ekonomik Faaliyet potansiyeli, Afet riski, Ulaşım ve Erişilebilirlik olanakları" dikkate alınmıştır. Bu özelliklerin yerleşim yeri seçimindeki ağırlıkları, yapılan uzman anketi ile belirlenmiştir. Türkiye örneğinde 81 il, bu özelliklerine bağlı puanlanmış, ağırlık katsayıları ile çarpılıp, toplanıp, oranlayarak illerin nüfus alma kapasiteleri (rijitlikleri) hesaplanmıştır. Hesaplanan bu rijitlikleri üzerinden ülke nüfusundan almaları gereken nüfus miktarı hesaplanmış, hesaplanan bu nüfus miktarları ile halihazırdaki nüfus miktarları karşılaştırılarak şehirlerin nüfus yükleri belirlenmiştir. Bu belirlenen nüfus yüklerine göre iller, geliştirilen şehir-kitle endeksine göre; "Seyrek Yoğunluklu", "Düşük Yoğunluklu", "Dengeli Yoğunluklu", Yoğun" ve "Aşırı Yoğun (obe-city)" olarak sınıflandırılmışlardır. Bir ülke için esas olanın, şehirler ve bölgeler arası gelişmişlik ve yoğunluk farklarını çok olmaması, dengeli olmasıdır. İllerin hesaplanan nüfus alma kapasiteleri ile nüfus yükleri birlikte değerlendirilerek, nüfus alma kapasitesi yüksek olmasına rağmen bu kapasitesini kullanamayan iller ile kapasitesinin üzerinde nüfusu olan iller tespit edilmiştir. Nüfus yükü az olan illerde yerleşilebilir alan üreterek, nüfus yükü fazla olan illerden buralara nüfus hareketini planlamak ve teşvik etmek ülke genelinde nüfus ve kalkınmanın daha dengeli olmasını sağlayacaktır. Seçilen yerleşilebilir alan kabullerine göre Türkiye illerinin yaklaşık %70'i Seyrek ve Düşük Yoğunluklu, %22'si Dengeli Yoğunlukta ve Yoğun çıkmıştır. Bir kabule göre 6, diğer kabule göre de 4 ilimiz Aşırı Yoğun (obe-city) çıkmıştır. Bu çalışma ile bu dengenin ne yönde bozulduğunun tespiti ve hangi şehirlerde nüfusu ve istihdamı arttırıcı politikaların geliştirmesi gerekeceği, hangi şehirlerde yatırımlara öncelik verileceği konularında yön gösterici olunması amaçlanmıştır. Özellikle bölgesel stratejik mekânsal planlama kararlarının alınmasında bu tespitler altlık olarak kullanılabilir. Bu kapsamda öncelikle kapasitesini kullanamamış olan illerin kapasitelerini kullanma ve arttırmalarına yönelik ekonomik, sosyo-kültürel, altyapı ve üst yapı yatırımları planlanmalıdır. Geliştirilen bu metod, farklı kriterler ile farklı şekilde modellenebilir, özelleştirilebilir ve genişletilebilir niteliktedir.