FBE- Mimarlık Lisansüstü Programı - Doktora
Bu koleksiyon için kalıcı URI
Gözat
Yazar "Aksel Çiçekçi, Havva" ile FBE- Mimarlık Lisansüstü Programı - Doktora'a göz atma
Sayfa başına sonuç
Sıralama Seçenekleri
-
ÖgeYapılarda yapım süreci çevresel etkisinin azaltılmasına yönelik atık yönetim modeli önerisi(Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020) Aksel Çiçekçi, Havva ; Çetiner, İkbal ; 656932 ; Mimarlık Ana Bilim DalıGelişen teknoloji ile birlikte ekonomik ve sosyal değişimlere bağlı olarak günden güne doğaya yabancılaşan insan, doğal döngü içerisinde var olmayan birçok atık üretimine neden olmaktadır. Kentsel alanlarda üretilen atığın önemli bir bölümü yapı endüstrisi kaynaklı olup, yapı endüstrisi kaynaklı atık oluşumu nüfus büyüklüğü ve ekonomik aktivitelerle doğrudan ilişkilidir. Türkiye'de ekonomik değişiklikler ile nüfus artışı, kentleşme, göç gibi sosyal değişiklikler vb. etmenlere bağlı olarak, özellikle son on beş yıl içerisinde yapım faaliyetlerinde önemli oranda artışlar gözlenmiştir. Yapım faaliyetlerindeki bu artışın, ülkemizde oluşan yapım atığı miktarını arttırması kaçınılmazdır. Ülkemizde yıllık yapı endüstrisi kaynaklı atık oluşumu miktarına ilişkin yayınlanmış bir veri bulunmamakla birlikte, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapı endüstrisi kaynaklı atık oluşum miktarının 2023 yılı itibariyle 300 milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir. Bu bağlamda, Türkiye'de yapı endüstrisi kaynaklı atıklar için sürdürülebilir atık yönetim stratejilerinin geliştirilmesi ve uygulanması konusu, çevresel açıdan günden güne önemini artıran bir konudur. Yapı endüstrisi kaynaklı atıkların yönetimi konusu, ülkemizde henüz gündeme gelen bir konu olarak nitelendirilebilir. Türkiye'de yapı endüstrisi kaynaklı atık oluşumuna ilişkin veri eksikliği araştırmacılar için en önemli kısıtlardan biridir Literatürde yapı endüstrisi kaynaklı atıklar için; "Yapım ve Yıkım Atığı", "Yapısal Atık", İnşaat ve Yıkıntı Atıkları", "Yıkım Atığı", "Tadilat Atığı" olmak üzere çeşitli kavramlar yer almaktadır. Bu kavramların kullanımları, kapsam ve içerikleri araştırmacılar arasında değişkenlik göstermektedir. Tez çalışması kapsamında yapım sürecinde oluşan atığı ifade eden bir kavram olarak Yapım Atığı kavramı kullanılmıştır. Yapım atığının, yıkım vb. atık türleri ile kıyaslandığında, en belirgin özelliği önlenebilir nitelikte olmasıdır. Buna rağmen, yapım atığı konusu genellikle miktarının görece az olması nedeniyle az sayıda araştırmacının dikkatini çekmiştir. Yapım sürecinde belirli bir zamanda az miktarda atık oluşurken, yapım sürelerinin uzun olması ve yapım sürecinin tekrar eden alt süreçlerden oluşması gibi nedenler ile zaman içerisinde oluşan toplam atık miktarı artabilmektedir. Bu durum, kısa vadede yapım atığının görünürlüğünü etkileyen önemli bir etmendir. Yapım süreci doğası gereği, tasarımcı, yüklenici, alt yüklenici, tedarikçi vb. birden fazla aktörün dahil olduğu; arazi ve iklim koşulları, uygulanan projeye özgü farklılıklar, kullanılan yapım tekniği ve araçlar gibi birçok değişkeni bünyesinde barındıran karmaşık bir süreçtir. Tüm bu değişkenlere bağlı olarak yapım sürecinde üretilen atıklar; tür, miktar bitirilmişlik düzeyi vb. (malzeme, bileşen vb.) özelliklere göre çeşitlenmektedir. Tüm bu değişkenlerin yapım süreci atık yönetiminde değerlendirme ve karar verme sürecine nasıl dahil edileceği konusu önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapım süreci kaynaklı atıkların yönetilmesine ilişkin farklı kuruluşlarca geliştirilmiş literatürde bazı araçlar bulunmaktadır. Ancak sözü geçen araçlar; veritabanlarının üretildiği ülkeye ait yerel verilere (atık oluşum endeksleri ve hacimsel veriler) dayanılarak üretilmiş olması nedeniyle, farklı ülke ve koşullarda kullanılmaları durumunda güvenilir sonuçlar vermemektedir. Ayrıca sözü geçen araçlarda; atıklar genellikle miktar ve tür olarak kayıt altına alınmakta, atıkların boyutsal özellikleri ile atık oluşum nedenlerine ilişkin bilgiler bulunmamakta ve atık oluşumunu etkileyen proje türü, büyüklüğü, yeri, yapım tekniği vb. değişkenler değerlendirmeye alınamamaktadır. Dolayısıyla, projeye özgü değişkenler ile şantiyeye özgü koşulların değerlendirmeye alındığı bir "Yapım Süreci Atık Yönetim Modelinin" geliştirilmesi; atık oluşumunun önlenmesi/azaltılması ile yapım atığının geri kazanımının sağlanarak ve/veya arttırılarak, yapım sürecinin çevresel etkisinin azaltılması açısından önem taşımaktadır. Tez çalışması kapsamında yapım sırasında ortaya çıkan atıkların; önlenmesi/azaltılması, geri kazanımının (yeniden kullanım ve geri dönüşüm) sağlanması/arttırılması ve geri kazanım seçenekleri arasından çevresel açıdan seçim yapılmasının, değerlendirme ve karar verme sürecine yapım süreci değişkenleri, yerel veriler ve literatür verilerinin dahil edilerek, konunun sistematik bir yaklaşımla ele alınmasının sağlanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda, yapıların yapım sürecinin çevresel etkisini azaltmaya yönelik bir atık yönetim modeli geliştirilmiştir. Modelin kullanıcıları; şantiyelerde proje müdürü, şantiye şefi, kısım şefleri vb. pozisyonlarda görev alan mimar, inşaat müh. vb. meslek insanları şeklindedir. Modelin, başta doğal kaynak tüketimi ile atık oluşumu (kirlilik) olmak üzere yapım sürecinin çevresel etkisinin azaltılmasında etkin rol oynayacağı kabul edilmektedir. Çevresel açıdan etkin bir atık yönetiminin ortaya konulabilmesi için öncelikle atığın köken, içerik ve özelliklerinin tanımlanması gerekmektedir. Bu bağlamda, Türkiye'de şantiyelerde yapım süreci atık yönetim uygulamalarına (toplama, ayırma, geri dönüşüm, yeniden kullanım vb.) ilişkin verilerin elde edilebilmesi için; nitel araştırmalarda yaygın olarak yararlanılan bir teknik olan yüz yüze görüşme tekniği ile gerekli izinlerin alınabildiği şantiyelerin yerinde incelenmesi yoluyla nitel bir çalışma (alan çalışması) gerçekleştirilmiştir. Tez çalışması 7 Bölümden oluşmaktadır. 1. Bölümde, çalışmanın problemi tanımlanmış, çalışmanın arka planına ilişkin bilgiler sunularak, amaç ve kapsamı açıklanmıştır. 2. Bölümde çalışmaya temel oluşturan kavramlar (Atık Yönetimi, Yapım ve Yıkım Atığı Yönetimi, Yapım Süreci ve Yapım Süreci Atık Yönetimi) açıklanmıştır. 3. Bölümde; Türkiye'deki şantiyelerde yapım süreci atık yönetim uygulamalarına ilişkin verilerin elde edilebilmesi amacıyla gerçekleştirilen alan çalışmasına ait veriler sunulmuştur. 4. Bölümde; değerlendirme ve karar verme ile ilgili genel bilgiler aktarılmış, tez çalışması kapsamında önerilen model kapsamında yararlanılan çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden "Analitik Hiyerarşi Prosesi" yöntemi açıklanmıştır. 5. Bölümde; tez çalışması kapsamında geliştirilen "Yapım Süreci Atık Yönetim Modeline (YS-AYM)" ilişkin bilgiler sunulmuştur. Öncelikle, YS-AYM kapsamında kullanılan temel kavramlar açıklanmış ve modelin amaç, kapsam, zorunlulukları ile kabulleri aktarılmıştır. Daha sonra modelin temel akışı sunularak, modelin adımları açıklanmıştır. 6. Bölümde; YS-AYM'nin şantiye ortamında uygulaması gerçekleştirilerek, uygulama sırasında elde edilen sonuçlar ortaya konulmuştur. 7. Bölümde; tez çalışmasına ait sonuçlar ve öneriler aktarılmıştır. Bu bölümde tez çalışması sonuçları, alan çalışması sonuçları ile modele ait bilgiler olarak aşağıda özetlenmiştir. Alan çalışması sonuçlarına göre; yapım süreci devam ederken, projede revizyona gidilmesi ve malzemelerin boyutlandırma amaçlı kesilmesi en etkili atık oluşum nedenleridir. Revizyonlar genellikle kullanıcıların istekleri doğrultusunda yapılmaktadır. Ticari alanlarda genellikle mekânsal değişiklikler (duvar yerlerinin değiştirilmesi vb.) talep edilirken, konut işlevli yapılarda ise ince yapı elemanlarında değişiklik talep edilmektedir. Görece daha az etkili olmak üzere diğer atık oluşum nedenleri; proje kaynaklı hatalar; iş koordinasyonu sorunları ve depolama organizasyonu bozuklukları, malzemelerin işçiler tarafından amacı dışında kullanımı şeklindedir. Ayrıca şantiyelerde yeterli denetimin sağlanmaması; işçilik, montaj ve uygulama hatalarını arttırarak atık oluşumuna neden olmaktadır. Çalışma sonuçlarına göre; •Türkiye'de atık oluşumuna neden olan faktörler (NE) ile atık oluşumunu azaltan faktörler (AF) izlendiği gibi belirlenmiştir: -NE1. Kullanıcı istekleri, -NE2. Malzeme dayanımı düşüklüğü, -NE3. Uygulanan yüzey alanı, -AF1. Projeye özgü ebatlarda sipariş, -AF2.Tasarımda standart ürünlerin kullanımı, -AF3. Şantiyede prototip yapılması, -AF4. Yüklenici firmanın ölçeği •Türkiye'de yer alan şantiyelerde atık yönetimi genellikle atık yönetimi planı çerçevesinde uygulanmamaktadır. •Şantiyelerde mali kazanç, geri dönüşüm veya yeniden kullanım amacının en önemli tetikleyicisidir. Görüşme çalışması sırasında katılımcılar, geri kazanımın sağlanması için geri dönüşüm firmaları ile yükleniciler arasında yeterli iletişim ağı bulunmamasının, geri dönüşüm uygulamaları açısından önemli bir kısıt olduğunu bildirmiştir. •Türkiye'de atıkların toplama-ayırma, depolama ve bertaraf uygulamalarında etkili faktörler; atık miktarı, şantiye olanakları, depolama olanağı, yüklenici firmanın ölçeği şeklindedir. •Türkiye'de atıkların Geri Kazanım Uygulamalarına etki eden faktörler; geri kazanım uygulamalarını Azaltan (AF) ve Arttıran Faktörler (ATF) olarak izlendiği gibi belirlenmiştir: -AF1. Geri dönüşüm firmaları ile bağlantı kurulamaması, -AF2. Atıkların geri kazanım olanakları ile ilgili yeterli derecede bilgi sahibi olunmaması, -ATF1. Atığın Ekonomik Değeri, -ATF2. Yüklenici firmanın vizyonu, -ATF3. Yapım alt süreçleri arası koordinasyonun sağlanması, -ATF4. Şantiyelerde görev yapan teknik personelin geri kazanım konularında farkındalığı ve yaratıcılığı Modele ait bilgiler; YS-AYM, uygulaması yapılacak olan projeye ait elde edilen verilerin model ortamında analiz edilerek, analiz sonuçlarına göre uygun görülen veya belirlenen atık yönetim stratejilerinin şantiye ortamında uygulanması şeklinde bir yaklaşım ortaya koymaktadır. YS-AYM, yapım sırasında ortaya çıkan atıkların önlenmesi/azaltılması, geri kazanımının (yeniden kullanım ve geri dönüşüm) sağlanması/arttırılması ile geri kazanım seçenekleri arasından çevresel açıdan seçim yapılmasını sistematik bir yaklaşımla sağlamaktadır. YS-AYM ayrıca projeye ve şantiyeye özgü değişkenler ile süreç içi değişkenlerin (yapım süreci) dikkate alınmasını sağlayarak, atık yönetim stratejilerinin yerel verilere dayalı olarak belirlenmesini sağlamaktadır. YS-AYM, ayrıca, kullanıcıların yerel verilere dayalı olarak belirlemiş olduğu yapım süreci atık yönetim stratejilerinin şantiye ortamında uygulanmasını sağlayarak, yapım sürecinin çevresel etkisini azaltmaktadır.