Kuzey Kıbrıs’taki Tarihi Su Değirmenleri Ve Kırsal Peyzajın Parçası Olarak Korunmaları İçin Öneriler

Abstract

Su insan yaşamının en önemli gereksinmelerinden biridir. Uzun ve kurak yazlar nedeniyle su sıkıntısı çeken bir ada olmasına rağmen, Kıbrıs’ta su gücü 1200-1950 yılları arasında tahılın öğütülmesinde ana enerji kaynağı olarak kullanılmıştır. Su ile ilgili sistemlerin, Kıbrıs tarihi içinde ilk olarak Roma döneminde kurulduğu bilinmektedir. Daha sonra Bizans ve Lüzinyan dönemlerinde bu sistemler artmış ancak yeterli olmamıştır. Osmanlı döneminin daha ilk yıllarında vakıf kapsamında birçok su yolu, su kemeri ve değirmenleri yapılmıştır. Kırsal alanda yapılan incelemelerde endüstri arkeolojisi kapsamında incelenmesi gereken çok sayıda su değirmeni tespit edilmiştir. Kıbrıs’ın tarihinin ve kırsal peyzajının bir parçası olan su değirmenlerinin gelecek kuşaklara aktarılabilmeleri, yapıları uygun bir işlevle kırsal yaşama kazandırmanın yanı sıra, özgün kimliklerini de korumaya bağlıdır. Çoğu harap durumda günümüze ulaşan su değirmenleri, yörede son yıllarda suyun azalması ve gelişen endüstrileşmeyle yarışamayarak terkedilmişlerdir. Bu nedenle tespit edilen onsekiz su değirmeni, mimari, tarihi ve teknolojik miras olarak koruma altına alınmalıdır. Akdeniz bölgesinde su gücü ile çalışan değirmenler ayrıntılı olarak incelenmeye başladığı halde, Kuzey Kıbrıs’ta bu yönde bir çalışma bugüne dek yapılmamıştır. Bu çalışma, teknoloji tarihinin ve kırsal peyzajın önemli bir bileşeni olan su değirmenlerini belgeleme, uluslararası kabuller çerçevesinde koruma ve yeniden işlevlendirme önerileri getirmeyi amaçlamaktadır. Yazılı ve görsel kaynaklar incelenerek Kuzey Kıbrıs’ta inşa edilen su değirmenleri ve bunlardan günümüze ulaşanların belirlenmesinin ardından Osmanlı arşiv belgeleri taranmış, değirmenlerin 1/100 ölçekli rölöveleri hazırlanmış ve koruma sorunları gözlenmiştir. Akdeniz ülkelerinde yapılan çalışmalar değerlendirilerek, bulundukları yerleşimlerin ihtiyaçlarına uygun yeni işlev önerileri geliştirilmiş, Kuzey Kıbrıs’ın tanıtılmasına katkıda bulunacağına inanılan “Tarihi su değirmenleri” konulu gezi rotaları belirlenmiştir.

The water is one of the most important requirements of human life. The water power has been used as main energy source during grinding corn between the years 1200-1950 in Cyprus Island, despite of long and rainless summer days. It is known that the systems related to water at Cyprus firstly erected during the Roman period. Later on, during Byzantine and Eleusinian periods the number of these systems increased but could not be efficient as desired. At the first years of the Ottoman period various water conduits, water arches and mills have been built under the control of foundation. During the surveys at rural sites of the Cyprus Island, various water mills have been determined that should be examined within the context of industrial archaeology. Transfer of these water mills to next generations as an important component of Cyprus’s history and rural landscape depends on two main principles. One of them is to revitalize these buildings by searching their re-use potentialities; the other one is to conserve their original identity. Most of these water mills are dilapidated today. The existing ones have been abandoned because of decreasing water in recent years and developing industry. The determined eighteen water mills have to be registered as architectural, historical, technological heritage. Despite the detailed studies on water mills at Mediterranean Region have begun, studies on the same issue have not begun yet at North Cyprus. The aim of this study to document the water mills that are the components of Cyprus’s technological history and rural landscape and to develop preservation and re-use proposals for these mills within the context of international guidelines.