İç mimarlıkta yer yapımı stratejileri

Abstract

Kent, mimarlık ve iç mimarlık gibi tasarım disiplinlerinin en önemli çalışma, uygulama ve araştırma alanlarından biri mekandır. İnsanların ilişki kurdukları, bağlılık ve aidiyetlik hissettikleri mekanların tasarlanması, 'mekan' ı 'yer' e dönüştürmenin temel basamağıdır. Bu anlamda, insan ve yapılı çevre ile kurduğu ilişki üzerine temellenen bir yaklaşım olarak 'yer yapımı' önem arz etmektedir. 1970'li yıllarda kentsel iyileştirmeye yönelik olarak ortaya çıkan yer yapımı olgusu ve uygulamaları, bir sonuç üründen ziyade sürece odaklanmaktadır. Yer yapımına ilişkin teorik çalışmaların yanısıra pratikte ağırlık kazanan yer yapımı uygulamalarında, birçok disiplinden alanında uzman kişiler bir araya gelerek ve potansiyel kullanıcıların görüşleri de önemsenerek kolektif bir proje üretim süreci esas alınmaktadır. Böylece, insanların duygularıyla empati kurabilecek mekan konfigürasyonları önerilmektedir. Günümüzde giderek artan sayıda kuruluş, kentsel tasarımda yer yapımına ilişkin uygulamaları kullanarak kentlerin yaşanabilirliğini arttırmayı hedeflemekte ve bu sayede yer yapımına ilişkin uygulamaların görünürlüğünü arttırmaktadır. Literatürde yer yapımı, daha ziyade şehircilik ve kentsel tasarım arakesitinde ele alınmaktadır. İnsanların mekanla ilişkisi üzerine temellenen bir yaklaşım olarak yer yapımının, iç mimari tasarım disiplini açısından çalışılmamış bir konu olduğu açığa çıkmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, yer yapımı kavramını ve yer yapımına ilişkin yaklaşımları, iç mimarlık disiplini çerçevesinde ve iç mekan ölçeğinde ele almak ve yer yapımı stratejilerini, hem bir tasarlama hem de bir okuma/değerlendirme aracı olarak belirlemektir. Tez çalışması, teorik ve uygulamalı çalışmalardan ve beş bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, çalışmanın amacı, araştırma soruları, kapsam ve yöntemi açıklanmıştır. Çalışmanın teorik altyapısını ve ikinci bölümü oluşturan literatür tarama aşamasında, yer ve mekan kavramları incelenmiş ve yer yapımına ilişkin literatür, kent, mimarlık ve iç mimarlık ölçeğinde irdelenmiştir. Böylece, literatüre dayalı olarak belirlenen iç mimarlıkta yer yapımı, binaların özgün niteliklerine dayalı olarak ve belirli bir amaca yönelik olarak yapılan iyileştirmelere yönelik "stratejiler" odağında incelenmiştir. Bu kapsamda, yer ile bağlamsal ilişkiyi tanımlayan 'yerin hikâyesini anlatma'; uyum veya zıtlık yoluyla sağlanan 'eski ve yeni arasında diyalog kurma'; binaların palimpsest özelliğine vurgu yapan 'katmanlaşma'; tasarımcının kullanıcıyı/'insan'ı merkeze alarak tasarlamasına zemin hazırlayan 'insanı merkezine alma' ve kullanıcıların tasarım sürecine katıldığı/katkıda bulunduğu 'katılımcı tasarım' olarak belirlenmiştir. Üçüncü bölümde iç mimarlıkta yer yapımı; hem iç mimarlığı sınırlandırılmış bir boşluk olarak kullanıcıların ihtiyaç ve istekleri, hem de kent ve iç mimarlığın arakesitinde kentsel iç mekanlar olarak çağın ve zamanın ruhunu dikkate alarak geliştirilen araştırma ve uygulamalar ekseninde ele alınmıştır. Örnek incelemelerinin amacı, yer yapımı stratejilerinin bir okuma aracı olarak kullanımına ilişkindir. Bu kapsamda Dünya ve Türkiye'den sekiz örnek, literatüre ve alansal gözleme dayalı olarak seçilmiş ve incelenmiştir. Bu örnekler; Köln, Almanya'da bulunan "Kolumba Müzesi"; Milano, İtalya'daki "Fondazione Prada"; Milano, İtalya bölgesinin düzenlenmesini kapsayan "Piazze Aperte 'Quadra' projesi"; Rijeka, Hırvatistan coğrafyasından "Level Up Sokak Pavyonu"; İstanbul, Türkiye'den "İstanbul Modern"; Brunswick, Avustralya'da bulunan "Teras Ev"; Melbourne, Avustralya'da RMIT Üniversitesi'ni kent ile birleştiren "Rodda Yolu Müdahalesi" ve Milano, İtalya'da tasarım haftası kapsamında öne çıkan "Milano Tasarım Haftası Enstalasyonu: 'Walk the Talk'" tan oluşmaktadır. Dördüncü bölümde; İstanbul'un Şişli ilçesine bağlı Feriköy semtinde bulunan ve tezin vaka çalışmasını oluşturan "Feriköy Su Deposu" ile ilgili çalışmalar yer almaktadır. Geçmişte su saatlerinin ve araçlarının tamir edildiği bir atölye olarak kullanılan Feriköy Su Deposu, günümüzde su saatlerinin depolandığı bir depo olarak kullanılmaktadır. Bu çalışma ile endüstriyel miras niteliği taşıyan su yapılarının yeniden kullanım potansiyeline dikkat çekilerek, Feriköy Su Deposu'nun sosyal, kültürel, ekonomik ve simgesel değerinin ön plana çıkarılması hedeflenmiştir. Tasarım önerisinin geliştirilmesinde, Feriköy Su Deposu için iç mimarlığa ve iç mekana özgü yer yapımı stratejilerinden 'yerin hikayesini anlatma', 'eski ve yeni arasında diyalog kurma', 'insanı merkezine alma' ve 'katmanlaşma (palimpsest)' stratejileri temel alınmış ve 'Su Müzesi' olarak yeni bir işlev verilmiştir. Yapının önünde yer alan park ve park alanının altında bulunan sarnıçlarla birlikte binanın kendisini ve yakın çevresini ele alan öneride, endüstriyel miras niteliği taşıyan yapılara modern çağın gereksinimlerini karşılayan interaktif bir müze kurgusu eklenmiştir. Tasarım önerisi, binanın farklı dönemsel özelliklerini göz önünde bulundurup yapının geçmiş hikayesini anlatarak; endüstriyel miras özelliğindeki yapıya eklenen unsurlarla eski ve yeni arasında diyalog kurarak; yeni dönem ekleri ile iç mekânda katmanlaşmayı sağlayarak ve günümüz ihtiyaçlarını karşılayan tutumuyla insanı merkeze alarak geliştirilmiştir. Beşinci ve son bölümde, tez çalışmasına ilişkin sonuçlar, çalışmanın kısıtları ve gelecek çalışmalara etkileri yer almaktadır. Çalışma kapsamında elde edilen sonuçlara göre iç mimarlık, sınırlandırılmış bir boşluk olarak ele alındığında yerin hikayesini anlatma, katmanlaşma ve eski ve yeni arasında diyalog kurma stratejilerinin ağırlık kazandığı görülürken, kentsel iç mekan olarak ele alındığında katılımcı tasarım stratejisi öne çıkmaktadır. İnsanı merkezine alan yer yapımı stratejisi ise her iki durumda da sözkonusudur. Ayrıca, yer yapımının iç mimarlıkla ilişkisinin ağırlıklı olarak kentsel iç mekanlar ile ilişkili olduğu, buna karşın iç mimarlığın sınırlandırılmış bir boşluk olarak ele alındığında da yer yapımı stratejileri ile anlamlı ilişkiler kurulduğu sonucuna varılmıştır. Tez çalışması ile örnek incelemeleri kapsamında iç mimarlıkta yer yapımına ilişkin bir okuma, tasarım önerisi özelinde ise bir tasarlama altlığı sunulmuştur. Çalışmanın kısıtını, incelenen örneklerin çoğunun literatüre dayalı bilgiler ışığında incelenmiş ve analiz edilmiş olması oluşturmaktadır. İç mimarlıkta yer yapımı stratejileri kullanılarak bir veya birden fazla strateji ile yerin hikayesini anlatan, mevcut binanın özgün özelliklerini yeni bina programı ile buluşturan ve bütünleştiren, kullanıcının ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran bir yaklaşım geliştirmek mümkündür. Tez çalışması kapsamında belirlenen iç mimarlıkta yer yapımı stratejileri yeni okumalar ile çeşitlendirilebilir. Çalışmada, yer yapımı kavramının iç mimarlık ve iç mekan özelinde incelenmesi ve belirlenen stratejiler dikkate alınarak bir tasarım önerisi geliştirilmesi, disiplinlerarası ve/veya disipliner çalışmalara katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda; belirlenen yer yapımı stratejileri göz önünde bulundurularak, tasarım stüdyolarında uygulamalar yapılabilir ve öğrencilere ve eğitmenlere farklı bakış açıları kazanmak/kazandırmak ve yerin ruhunu kavrama, anlama ve tasarlamak için bir altlık sağlanabilir. Ayrıca disiplinlerarası çalışmalarda, sanatçılar, tasarımcılar ve kullanıcılar bir araya gelerek kentsel çevrede kolektif üretimler yapabilir ve farklı bakış açılarının katılımı ile amaç ve anlam odaklı yer yapımı uygulamalarının artmasına katkıda bulunabilirler.