Modernleşme Ve Konut; Cumhuriyet’in Sanayi Yatırımları İle Kayseri’de Mekansal Ve Toplumsal Değişim

Abstract

Cumhuriyet sonrası modernleşme deneyiminin, siyasal olarak yeni bir yapılanma niteliği taşımasının ötesinde, mekansal ve toplumsal kimliği etkileyen değişimler içerdiği söylenebilir. Yaşama alışkanlıklarının ve biçimin her alanında yenilenme içeren devrimler ile ‘modern’ kimliğin inşası hedeflenmiştir. Bu kapsamda, devletin değişim ve kalkınma hedeflerini bir araya getirerek kurduğu sanayi yerleşkeleri, Anadolu kentlerindeki mekansal ortamın ve toplumsal yapının yenilenmesine katkı sağlamıştır. Kayseri, devletin -bu amaçla- ilk sanayi yatırımlarını gerçekleştirdiği kenttir. Ülkenin ilk ağır sanayi yatırımı olarak kurulan Tayyare (uçak) Fabrikası (1926), devlet merkezli yapılanmanın ilk örneği Sümerbank Bez Fabrikası (1935) ve Şeker Fabrikası (1955), yarattıkları iş olanakları ve barınmadan eğitime sundukları hizmetler ile kentleşme sürecini, konutun biçimi ile üretimini ve sosyal ortamı etkilemişlerdir. Özellikle lojmanları ve çevrelerinde çalışanlarınca kurulan kooperatifler ile devam eden konutlar, ortaya çıkardıkları biçimsel ve kurgusal farklılık ile kentin gelişimine ve kimliğin değişimine yön vermiştir. Modernlik olgusunun birey merkezli tartışmaları, içerdiği farklılık arayışı ve ortaya çıkardığı kriz hali ile devletin sanayi yatırımlarını kurarken ve işletirken ortaya koyduğu yöntem arasındaki çelişki, Türkiye Modernleşmesi’nin kendine has bir deneyim olarak kavranmasını gerektirmektedir. Bu bakışla çalışma, Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanı sonrası modernleşme deneyimine bağlı olarak, Kayseri’de devlet tarafından kurulmuş bu üç işletme ve çevrelerinde gelişen konut yerleşimlerinin, kentteki modernleşme sürecine; mekansal ve toplumsal değişime etkilerini incelemeyi amaçlamıştır.

Modernization experience after the founding of Turkish Republic could be comprehended as a shifting process on spatial and social identity, rather than a political re-construction. It was aimed to renovate whole life styles and stereo types by revolutions. Thus, the identity of space, urban form and social order were modified by the industrial settlements in Anatolian cities, founded under the ideology based on creating transformation and providing the development. Kayseri is the city in which the State initialized the industrialization by abovementioned aim. Tayyare (Plane) Factory (1926) -as the first establishment of the Turkish heavy industry-, Sümerbank Textile Factory (1935) -as the first state-based industrial organization-, and Sugar Factory (1955) affected the social order, urbanization process and the construction of the space. These factories introduced new approaches to housing and to daily life by including educational, sportive and cultural facilities. Especially their residences and the houses constructed by workers cooperatives led to a chance in the urban identity and motivated the urbanization of the city by the contrasts of the form and spatial order. Turkish modernization could be comprehended as unique experiment due to the contradictions between the individual based discourses of modernity phenomenon and the fact that industrialization of the early republic was state-based. According to this approach, this study aims to criticize the effects of these three industrial settlements, established in Kayseri by state, and their housing settlements on the modernization process; spatial and social change of the city, through the modernization experience of early Turkish Republic.