İstanbul metro sistemlerine engelsiz erişim analizi ve öneriler

Abstract

Kentsel erişilebilirliğin bağımsız ve kesintisiz olarak kişilerin ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. İç ve dış mekanlara erişimde engelli bireyler birçok zorluk yaşamakta olup mevcut yasa ve mevzuatlara rağmen günlük yaşama adapte olmakta sorunlar yaşamaktadırlar. Erişilebilirlik toplumda yaşayan engelli bireylerin günlük aktivite ve ihtiyaçlarının kesintisiz olarak sağlanması ile birlikte toplum içerisinde bağımsız olarak kendi ihtiyaçlarını giderebilmeleri ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için önemli bir rol oynamaktadır. Engelli bireyler için ulaşım araçlarına erişim daha düşüktür. Bu durum bireylerin seyahat davranışını sınırlamakta ve yapılan yolculuk sayısını azaltmaktadır. Günümüzde yaygın olarak tercih edilen metro sistemlerinde erişilebilirliğin zayıf olmasından dolayı engelli bireyler seyahat ederken ve toplu taşıma araçlarını kullanırken birçok zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Tüm dünyada ve ülkemizde çeşitli kanun ve tasarım kuralları olmasına rağmen standartlara uyulmaması toplumda yaşayan engelli bireylerin erişimini kısıtlamaktadır. Engellilere yönelik toplu ulaşımda yapılan düzenlemelerde bütüncül yaklaşımlar yerine genellikle yasal ve altyapısal olarak yetersiz çözümler getirilmektedir. Yüzeyi engebelli ve bozuk yollar, çok yüksek kaldırımlar ve merdivenler, engellilerin kullanımı için uygun olmayan sokak mobilyaları, engellilere hizmet edemeyen ulaşım araçlarının yer alması, sesli ve görsel uyarıcıların yetersiz olması kent ulaşımında engelli bireylerin yoğun olarak karşılaştıkları sorunlar arasındadır. Tez çalışması kapsamında hassas grupların ulaşım tercihlerinde metro ulaşım sistemlerinin kullanımının çok düşük olduğu saptanmıştır. Çalışma kapsamında İstanbul çalışma alanı özelinde yürüme, görme, işitme, ortopedik, dil ve konuşma, zihinsel yeti farklılığı bulunan 85 kişiyi kapsayan bireyler ile yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler analiz edilmiştir. Bireylerin sosyo- demografik özellikleri ve metro sistem ulaşım tercihlerini analiz etmek üzere örnekleme dahil olan engelli bireylerle yapılan görüşmelerde ve derneklerden alınan kişilerin iletişim bilgilerine ait listelerden rastgele seçilen kişiler ile telefon görüşmesi yapılmıştır. Çalışma içerisinde yeti farklılığı bulunan bireylerinde herkes gibi yaşamın tüm alanındaki hizmetlere ulaşabilmesi ve bu hizmetlerden yararlanabilmesi için metro araçları ile ilgili erişimi engelleyen durumlar detaylandırılmıştır. Çalışma kapsamında İstanbul'da metro sistemini kullanan ve hareket kısıtlılığı bulunan yolcuların ulaşım sistemine ilişkin bekledikleri ve algıladıkları erişilebilirlik problemlerini anlamak ve bu problemlerin hangi sebeplerden kaynaklandığı saptamak amaçlanmaktadır. Metro sistemlerinde erişim sorunu yaşayan engelli bireylerin karşılanamayan ihtiyaçları ve yaşadıkları erişim zorluklar ile yeti farklılığı bulunan bireyler için metro ulaşım sistemlerindeki erişiminin teşvik edilmesine yönelik stratejiler geliştirilmiştir. Tez çalışması belirtilen amaç ve yöntem kapsamında beş bölümden oluşmaktadır. Araştırma çalışmasının birinci bölümü "İstanbul Metro Sistemlerine Engelsiz Erişim Analizi Ve Öneriler" konusu özelinde hipotezin ortaya konulduğu, amaç, yöntem ve kapsamın yer aldığı giriş bölümünden oluşmaktadır. İkinci bölüm çalışma içerisine yayılmış olan literatür taramasının ele alındığı kısım olup; kentsel hareketlilik ve erişilebilirlik konusu literatüre göre açıklanmıştır. Genelden özele inilerek engelli bireylerde erişilebilirlik ve hareketlilik konusu bağlamında kavramsal çerçeve açıklanmıştır. Çalışmanın metodolojisinin ele alındığı üçüncü bölümde çalışma alanı olan İstanbul'daki mevcut durum, mekansal gelişim ve metro ulaşım sistemlerin tarihsel süreci incelenmiştir. Dördüncü bölüm İstanbuldaki metro sistemindeki karşılaşılan problemlerin saptanması üzerine engelli bireylerle yapılan anketlerin analiz ve sonuçlarını içermektedir. Son bölüm sonuç kısmı olup elde edilen bulgular doğrultusunda çalışmadaki hipotezin doğruluğu tartışılarak değerlendirmelerin yapıldığı kısımdır