Sürdürülebilir Kentsel Tasarımda Kentsel Tarımın Rolü, “istanbul Örneği”

Abstract

20. yüzyıldan itibaren tarım ve tarıma bağlı faaliyetler büyük ölçüde kentlerden uzak tutulduğundan dolayı, özellikle nüfus yoğunluğu yüksek olan kent merkezleri ve banliyöler, tarımsal gıda üretimi alanlarından yoksun kalmıştır. Günümüzde ise söz konusu kentsel alanların en yoğun bölgelerinde bile belirli sayı ve çeşitli ölçülerde kentsel tarım faaliyetleri açısından, potansiyel boş arazilerin bulunmasına rağmen, kentlilerin günlük gıda tüketim ihtiyaçları, kimyasal, koruyucu, işleme ve taşıma gibi çeşitli nedenlerden dolayı besin değeri ve tazeliğini yitirmiş şekilde uzak mesafelerden kentlere ulaştırılmaktadır. Son yıllarda ise kentsel mekanların tasarım ve geliştirilmesi konusunda kentsel tarımın yenilikçi yaklaşımı plancı ve tasarımcılar tarafından benimsenerek, kentsel tarımın çeşitli fiziksel, mekansal, sosyal, ekonomik ve çevresel boyutları plancı, tasarımcı ve gıda üreticileri için ortak faaliyet alanları sağlayarak kentsel tarımı etkin bir planlama ve tasarım aracı olarak ortaya çıkarmaktadır. Kentsel tarımın arazi kullanım planlaması gibi çeşitli uzmanlık alanları ile bulunan güçlü bağlantıları kentsel tarımın sosyo-ekonomik ve mekansal boyutlarını bütüncül biçimde destekleyerek, sağlıklı ve karşılanabilir gıda erişimi gibi sağlık konularında da değerli bir araç haline gelmektedir. Kentsel tarım toplumsal gıda sisteminin bir parçası olarak kırsal alanlar, kent çeperleri, banliyöler ve kentsel alanların bütünleştirilmesinde önemli role sahip olmaktadır. Topluma dayalı gıda sistemleri toplum içinde gıda güvenliği, toplumsal sağlık ve eşitlik, çevresel sağlık ve iyileştirmenin yanı sıra ekonomik olarak da verimli ve dayanıklı ekonomik faaliyet olanakları sağlamaktadır. Kentsel tarımın mekana dayalı olması, ekolojik açıdan duyarlılığı, ekonomik olarak verimliliği, sosyal açıdan bütünleştiriciliği ve gıda üretimi ve erişimi konusunda güven sağlaması, söz konusu yaklaşımın çeşitli yönlerini ortaya çıkarmaktadır. Özellikle çevresel ve ekonomik sorunlar yaşayan kentlerde, kentsel tarım kentlerin dayanıklılığı açısından önemli bir faktör olarak görülmektedir. Post-endüstriyel kentlerde, nüfusun kaçışı ve yatırımların azalması gibi çeşitli etkenlerden dolayı ortaya çıkan büyük ölçüdeki boş araziler, kentsel tarım faaliyetleri için potansiyel alanlar oluşturarak, söz konusu faaliyetlerin yoğun kentsel alanlarda önemli bir arazi kullanım biçimi olarak yeniden değerlendirilmesine yol açmaktadır. İstanbul’da yakın geçmişte yaşanan kentsel gelişim süreçlerine bakıldığında, özellikle uzun ve zengin bir tarihe tanıklık etmiş, günümüzde ise kentin merkezi ve yoğun bölgeleri olarak bilinen ilçelerin yakın geçmişlerinde çok sayıda ve çeşitli ölçek ve biçimlerde kentsel tarım faaliyetlerinin yapıldığı görülmektedir. 20. yüzyılın sonlarından itibaren plancıların ve yerel yönetimlerin kentsel gıda sistemleri için getirdikleri kısıtlamalar sonucunda, kentlilerin konuya yönelik ilgi ve duyarlılıkları azalarak, yeni kentsel düzenleme ve projeler sayesinde bu ilgi tamamen kaybolmuştur. Bu araştırma kapsamında kentsel tarım faaliyetleri için İstanbul ili genelinde bulunan ve söz konusu çalışmalar açısından tarihi değerler taşıyan potansiyel alanlar tespit edilerek, geleceğe yönelik sürdürülebilir kentsel mekanlar, sağlıklı toplumlar ve güvenilir gıda üretim sistemleri oluşturmak amacıyla yapılan değerlendirmeler sunulmaktadır.

For decades agriculture has been largely absent from cities. The places that food production activities can occupy have been ignored from densely populated areas and vast suburban spaces in addition to unused parcels of land where significant urban agriculture could occur. In most urban areas food arrives to the city from distances noticeably away from the city while the nutritional value and freshness of it has been reduced by pesticides, transport, and processing. Designers have recentley considered the effective role of urban agriculture in developing new types of urban places. The physical and spatial aspects of urban agriculture activities could significantly interface food issues with urban planning and design. Along with its connections to land use planning urban agriculture can contribute to the empowerment of social connections. Urban agriculture also offers mechanisms for health promoting activities with improving access to healthy and affordable food, so it could became a valuable tool in promoting community food security, particularly in low income neighborhoods. In cities that have been especially hit by economic decline or that suffer from degraded environments, urban agriculture is increasingly being viewed by communities as a useful indicator of resilience. Post-industrial cities with acres of vacant land resulting from depopulation and disinvestment could be emerged as centers for urban agriculture initiatives. Yet urban agriculture is also an increasingly important land use in densley built and populated cities. Finally, urban agriculture is part of a larger community based food system that ties rural, periurban, suburban and urban areas. A community based food system approach has the potential to address issues of food security, public health, social justice and ecological health as well as economic vitality. Such approach emphasizes on different aspects of urban agriculture, aiming to be place based, ecologically sound, economically productive, socially cohesive, food secure and literate. Placed in the city of Istanbul, there could be found vast numbers of urban agriculture activities, legally implicated as a land use during its history. Planners and local governments have had limited interests in food system issues and food policies while urban programs and projects hindered the replication and effectiveness of these sustainable and healthy urban food systems by absence of public policies that provide governmental and istitutional support for their continuum from past decades. This study aims to recover the potentials for urban agriculture activities in Istanbul metropolitan area throughout its historical background to address issues of creating more sustainable urban spaces and communities as well as healthier food systems.