İtalya'daki sur kentlerinin doğal ve kültürel peyzaj değerleri açısından irdelenmesi

Abstract

Tarih süresince surlar, kenti dış saldırılara karşı korumak amacıyla inşa edilmiş, ilk dönemlerinden modern çağlara kadar şehirlerin biçimlenmesinde ve kimliklerinin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. İçinde bulundukları dönemlere bağlı olarak hem işlevsel hem sosyal açıdan, geçmişten günümüze kent tarihi için etkin bir öğe olmuştur. Tezin temelini oluşturan "sur" kavramının tercih edilmesi ve çalışılması, Doğu Roma İmparatorluğu'na başkentlik yapmış, dünyada başka bir benzeri bulunmayan tek üçlü sur yapısına sahip olan İstanbul şehrine duyulan ilgiye dayanmaktadır. Yapımına 5. yüzyılda başlanan Theodosius kara surları, zaman içerisinde yıkım ve tekrar yapımlarla birlikte birçok müdahaleden geçmiştir. Günümüzde, tarihi Konstantinopolis'i çevreleyen kara surları, 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır. Surların tarih boyunca süregelen yolculuğu, gerek sur kavramının bizatihi yapısı, gerekse doğal ve kültürel peyzaj değerlerine olan etkisi ve bu değerlerle surların kurmuş olduğu ilişki, her zaman ilgi odağında olmuştur. Surlar genellikle arkeolojik bağlamda, kentlerin en büyük ve en kapsamlı kalıntıları ve izlerini oluşturmuştur. Devasa ölçekleri, ayakta kalmalarının ana nedenidir ve toplulukların inşa süreçlerindeki doğal ve yapay parametreleri göstererek, toplumun hem sosyolojik yaşamı, hem de dönemin malzeme, teknoloji ve kaynak varlığı hakkında fikir vermektedir. Sur kentleri, binlerce yıldır içinde bulundukları dönemlere ve coğrafyalara tanıklık etmekte, anıt eserler listesinde yer almakta, beraberinde kent yaşamına ait birçok eşsiz özelliği ve eseri bünyesinde barındırmaktadır. Bu değerlere sahip olan sur kentlerini, dünya üzerindeki en iyi korunmuş örneklere ev sahipliği yapan İtalya özelinde yerinde incelemek, bu tezin özgün yönünü ortaya koymaktadır. Bu tezin amacı, Türkiye'deki sur varlığının çevresiyle olan ilişkisine bir rehber oluşturmak ve İtalya'daki farklı dönem sur kentlerini doğal ve kültürel peyzaj değerleriyle birlikte bütünsel bir çerçevede incelemektir. Bu kapsamda tez çalışmasında ilk olarak sur kavramı, sur kentlerinin oluşum amacı ve işleyiş mekanizmaları, en eski sur şehirlerinin hangileri olduğu ve nasıl geliştikleri detaylı bir şekilde açıklanmıştır. İtalya'nın çeşitli bölgelerinde yer alan ve örneklem olarak ele alınan yirmi sur kenti; kuruluş dönemlerine göre İlk Çağ, Orta Çağ, Rönesans ve surun temel yapılma amacı olan savunma işlevini yitirdiği Sanayi Dönemine kadar detaylı bir şekilde ele alınmış, doğal ve kültürel peyzaj değerleri doğrultusunda incelenmiştir. İtalyanca kaynaklar başta olmak üzere yapılan geniş kapsamlı literatür taraması sonucunda tezde yer alan İtalya sur kentleri arasından Pompeii, Roma, Verona, Lucca, Viterbo, Siena, Cittadella, Pisa, Montagnana ve Palmanova yerinde ziyaret edilerek incelenmiş, fotoğraflarla belgelenmiştir. Bu değerlendirme kapsamında, sur kavramının tarih boyunca İtalya'da izlediği süreç, bu sürecin hem doğal hem kültürel peyzaj üzerindeki etkisi, sur kentlerinin çevreleriyle kurduğu dinamik ilişkinin literatür taraması ve yerinde gözlemle belgelenmesi, bu çalışmanın özgün katkısını oluşturmakta ve Türkiye'deki sur varlıkları için bir rehber olma potansiyeli sunmaktadır.