Tasarıma Evrimsel Bir Bakış: Türkiye’ye Özgü Sigara Paketlerinin Üzerinden Tasarımda Değişimin Tasviri

Abstract

Bu tezde 20. yüzyılın başından günümüze kadarki tarihi kapsayan ve 1161 adet Türkiye’ye özgü sigara paketini içeren bir koleksiyon üzerinden, ‘zaman içinde objelerin tasarımı nasıl ve neden değişir’ sorusu incelenmektedir. Bu soru ile tasarım objelerinin görünüşlerinin uzun zaman içindeki değişimine anlamsal bir katkı sağlanması hedeflenmiştir. Tezin kavramsal çerçevesi şu şekilde kurulmuştur: i) Evrimsel düşünce ve bilimde biyoloji anlayışı, ii) Darvinci evrim teorisi ve memler, iii) Tasarım objeleri üzerine çalışma: Türk sigaraları ve sigara paketleri. Evrimsel düşünce ve bilimde biyoloji anlayışı, biyolojik dünyayı karmaşık bir sistem olarak algılar ve bu sistemin özelliklerini tanımlar. Dünyaca kabul gören Darvinci evrim teorisi, canlıların evrimsel mekanizmasını açıklar. Memler, kültürel evrimde kopyalanan fikir örüntülerini tanımlar. Biyolojik dünya ile insan yapımı dünya birbirine benzer. Evrimsel bakış açısı; tasarımcı, tasarım bağlamı ve zaman etkilerini bir araya getirerek sigara paketlerinin tasarımlarındaki değişime geniş ölçekli açıklamalar getirir. Sigara paketleri, tasarımcı fikirlerinin ve çevresindeki diğer fikirler ile olan etkileşiminin biçimsel uzantısıdır ve memler olarak incelenebilir. Memler Darvinci evrim teorisinin gereklerini yerine getiren fikir örüntüleridir. Farklı tipteki memler, Türk sigara paketlerinin bu karmaşık sistemini sadeleştirmeye yardımcı olur. Bu tezde açıklayıcı, betimleyici ve keşfedici araştırma amaçları ile niteleyici ve niceleyici yöntemler içeren ‘biyolojik’ bir örnek alan çalışması ele alınmıştır. Sigara paketleri çalışmalarından elde edilen ve değerlendirilen veriler, yapılan literatür çalışması ile karşılaştırıldığında olumlu sonuçlar vermiştir. Bu metodolojik çerçeve ile gerçekleştirilen çalışmalar, ‘Türk sigara paketi tasarımlarının zaman içinde değişimi’ olgusunun anlaşılmasına ve tasarım evrimi ile tasarım tarihi temel bilgilerine katkı sağlamıştır.

This thesis examines ‘how and why the design of objects changes over time’ through a collection of 1161 Turkish cigarette packages which date from the 1900’s up to the present. By doing so this thesis adds understanding to the change in the appearance of designed objects over time. The conceptual framework is based on: i) Evolutionary thinking and the biological view in science, ii) Darwinian evolution theory and memes, iii) The study of designed objects: Turkish cigarettes and cigarette packages. Evolutionary thinking and the biological view in science perceive and define the biological world as a complex system. Darwinian evolution theory provides an accepted explanation for the evolutionary mechanism of living organisms. Memes define idea patterns that get replicated in cultural evolution. The biological world and man-made world are similar to each other. Evolutionary perspective provides long range explanations for change in designed objects by combining the effects of the designer, the design context and time. Designers’ ideas contend in a cigarette package design environment as memes to be investigated. Memes fulfil the requirements of Darwinian evolution theory. Different types of memes help simplify this complex system of Turkish cigarette packages. Following explanatory, descriptive and exploratory research purposes, a ‘biological’ case study was undertaken within quantitative and qualitative studies. Comparisons of the data and cigarettes package evaluations correlate with the established literature. The methodological framework and studies undertaken in this thesis contribute to understanding ‘changing design of Turkish cigarette packages over time’ and the wider knowledge base of design evolution and history.