Sudan yazılan yer: Mimarlıkta bir kuramsal yazım çalışması

Abstract

Yer, günlük dilde ve mimarlık içinde sıkça kullandığımız bir kavramdır; fakat bu sıklık ve aşinalık, kavramın anlamını kayganlaştıran bir muğlaklık üretir. Bu durum, yeri aracısız olarak görmediğimiz, bütünüyle ele alamadığımız, onu bildiğimizi sanarak indirgediğimiz ve sabitlediğimiz kabulleri güçlendirir; dolayısıyla mimarlık aracılığıyla yere dahil olma biçimlerimizi de bir statiklik içine sıkıştırır. Bu tez çalışmasıyla, yere kanıksadığımız önkoşular ve kabuller olmadan bakmayı ve yerin bilgisinin bu devinim içinde üretmeyi araştırıyorum. Çalışmanın başlığını da oluşturan yere sudan bakmayı eleştirel bir yöntem olarak kullanıyorum ve mevcut kabullerimizin işlemedeği suyun ortamında yeri tartışmaya açarak süregelen mimarlık pratiklerimizde bir bakış açısı değişikliğini tetiklemeyi deniyorum. Sudan bakmakla, suyun bir konfor alanı, durağanlık veya bilirkişilik hiyerarşisi üretmeye açık olmayan yapısıyla yere dair mevcut bilgilerimizin ve kavrayışlarımızın dışında kalan ihtimalleri kapsayabilecek düşünce biçimlerine ulaşmayı amaçlıyorum. Girişten sonraki bölümde temsilin yer bilgisini üreten ve tartışmaya açan bir mecra olarak yeri anlamlandırmamız konusunda önemli bir rota oluşturabileceği düşüncesiyle su ile ilişkilenerek üretilen yer temsillerinin yerin bilgisini nasıl ürettiği, sudan yere yaklaşımların yer bilgisini üretme sürecine nasıl bir alternatif katkı sağladığını tartışıyorum. Bunun için alternatif yer kavrayışlarını hayal etmek adına suyun varlığında yer ve yerin bilgisini üreten; su aracılığıyla farklılaşan denemelere bakıyorum. Ele aldığım yer temsilleri su ve yer ile farklı öznellikler ve mekânsallıklar tanımlayan yaklaşımları içeriyor: Antik dönem periplusları, Ortaçağ ve Rönesans dönemi deniz haritacılığı, tarih öncesine ait yer mitleri, Roni Horn, Pam Longobardi, Edward Burtynsky, Mark Dion, gibi çağdaş sanatçı ve araştırmacıların çalışmaları ile Lewis Carroll'un Snark'ı Avlamak kitabında yer alan Okyanus Haritası gibi çizimler, Feral Atlas'ın Missisippi Nehri'nde yürüttüğü su altı ses kayıtları çalışmaları, Forensic Arcihtecture'ın Mart 2011'de NATO gözetim alanında sürüklenerek ölüme terk edilen Libyalı mültecilerin taşındığı bot vakası üzerinden geliştirdiği araştırma metodları gibi temsilin görsel, işitsel, yazınsal türleriyle çeşitlendirerek suyun aracılığında yer temsillerinin imkanlarına geniş bir perspektiften yaklaşmaya çalışıyorum. Yer alan çalışmaları belirli sorular eşliğinde inceliyorum: (1) Yerin bilgisi temsil aracılığıyla nasıl üretiliyor? Yerle nasıl ilişkileniyor? (2) Suyun varlığı, yere dair kavrayışları nasıl dönüştürüyor? (3) Yer ve özne arasında nasıl bir etkileşim doğuyor? Bu yer kavrayışında hangi bedenler, özneler var? Yer ile bu şekilde ilişkilenmek hangi bedenlere alan açıyor ve beden aracılığıyla nasıl bir bilgi açığa çıkıyor? Yerin bilgisini üretme biçimlerimiz suyun eşliğinde incelendiğinde, katılaşmış ve kalıplaşmış reflekslerimizi sorgulamaya olanak oluşturacak bir akışkanlık sağlayabilir. Bu dürtüyü takip ederek, suyun varlığında yer ve yerin bilgisini üreten; su aracılığıyla farklılaşan denemelerle yer ile mesafesini kırmayı araştıran örneklere bakışımızı çevirmek, öteki yer kavrayışlarını hayal etmek için faydalı olabilir. Yere su aracılığıyla yaklaşan ve suyun içkin özelliklerini temsil araçları ile aktarmayı araştıran farklı mecra ve disiplinlerden bu örnekler; suyun mekânsallığının tamamına doğrudan erişemediğimiz için, onu temsil aracılığıyla kavramaya, bilgisini analiz edebilmemize ve tasarım pozisyonları alabilmemize, bu indirgemeci olmayan eleştirel ve dinamik bilgi üretme yöntemleriyle alternatif gelecekler kurgulayabilmemize katkı sağlıyor. Yeri topraktan yola çıkarak tanımlamaya yatkın olan mimarlık disiplini içinde su, maddesel ve kuramsal özellikleriyle yer tartışmalarına bu açıklıkta dahil olmuyor.