İstanbul Samatya'da Karpos Papylos Martyrıon'u

Abstract

Bu çalışmada, İstanbul Samatya’da günümüzdeki Aziz Menas Kilisesi’nin altında kalmış olan dairesel planlı bir erken Bizans yapısı ele alınmaktadır. Alfons Maria Schneider tarafından 1935 yılında incelenen yapı, onun tarafından Karpos Papylos Martyrion’unun altyapısı olarak nitelendirilmiş ve 4./5. yüzyıllara tarihlendirilmiştir. Üst yapı ile ilgili bir bilgi mevcut değildir. Aziz Menas’tan önce burada bulunan Aziz Polykarpos Kilisesi’nin Karpos Papylos Martyrion’u ile aynı yapı olup olmadığı, üst yapı ile alt yapının ilişkisi, bu kubbeli ve büyük altyapının bir temel yapısı olmak dışında başka bir işlevinin olma olasılığı, azizlerin mezarlarının burada bulunduğuna dair herhangi bir arkeolojik verinin bulunmayışı ve Karpos Papylos’un Kudüs’teki Yeniden Diriliş Kilisesi’nin bir kopyası olması gibi sorunlar Patria metinleri, Synaxarium, gezginlerin notları ve günümüz tarihçilerinin araştırmaları ışığında tartışılmaktadır. Tarihlendirme amacıyla bir alan çalışması yapılarak, yapının yapım tekniği ve malzemesi, İstanbul’daki diğer 5. yüzyıl yapılarının yapım tekniği ve malzemeleriyle karşılaştırılmaktadır. Yapı, mimari özellikleri bakımından erken Hıristiyanlık dönemi martyrionları ile benzerlik göstermektedir. Konstantinos döneminde asıl şeklini alan martyrionların, tarihsel gelişim süreci ortaya koyulmaktadır. Batıda ve doğuda martyrion yapılarının gelişimi farklı olmakla birlikte, Kutsal Topraklar’da ortaya çıkan bağımsız dairesel planlı martyrion tipi, doğuda çoğunlukta olmak üzere imparatorluğun birçok bölgesinde görülmüştür. Bu yapı türünün kökeni, Roma imparatorluk yapıları ve pagan mozoleleriyle bağlantılandırılabilir. Yapının önemli mimari öğeleri olan çevre koridoru ve bema yan odası, tarihsel gelişim ve yapılardaki kullanımları anlamında incelendiğinde, yapının kullanımına dair ipuçları vermektedirler. Öte yandan, yapı içindeki gerçekleştirilmiş tamir faaliyetlerinin de, tarihsel bir bağlama oturtulması ile, yapının kullanımına dair iki aşamalı bir öneri geliştirilebilir.

In this work, an early central planned Byzantian substructure underneath the recent Greek Church of Hagios Menas in Samatya quarter of İstanbul is being discussed. Firstly investigated by Alfons Maria Schneider in 1935, it is identified as the substructure of Saints Karpos Papylos Martyrion and dated to 4./5. centuries by him. There’s no information about the upper structure. Such problems, whether Hagios Polykarpos Church, the structure before Hagios Menas, was the same with Karpos Papylos Martyrion, the connection between the upper one and the substructure, the possibility of that domed large substructure being more than an ordinary foundation work, having no archaeological evidence about the martyrs’ tombs and considering Karpos Papylos Martyrion as a copy of Holy Sepulchre Church in Jerusalem, are being disscussed. The structure displays some similarities with the early Christian martyrions in architectural respect. Altough, the progress of martyrions in the east and west has been different from each other, free standing circular planned martyrions that has sprung up in the Holy Land are found all over the empire but mostly in the east. The origin of this building type can be said to be derived from Roman imperial architecture and pagan mausoleums. The significant architectural elements which are the ambulatory and bema side room, give important hints concerning the function, while their historical progress and the use in the buildings are researched. While the repairs that had been carried out in the structure, are considered in the historical context, a suggestion with two phases can be made.