Tüketim ve üretim diyalektiğinde kentsel praksisin dışsallaşma hâli: Sokak sanatı

Abstract

Kapitalist ekonomik sistemin yaratmış olduğu mevcut koşullar altında bireyler sürekli tüketim hâlinde bulunmaktadır. Yaşamın zorunlu bir parçası olan tüketim, ihtiyaçlar doğrultusunda yapılmaktan uzaklaşarak başlı başına bir amaç hâline gelmiştir. Kapitalizm, bireyleri durmaksızın tüketime teşvik etmek suretiyle kendi sürekliliğini sağlamakta ve mevcudiyetini devamlı kılmaktadır. Tüketim toplumu olarak adlandırılan bu yaşam tarzı içinde bireyler, kendilerine ve topluma yabancılaşma hâli içinde bulunmaktadır. Para-meta-para döngüsünün en yoğun olarak gerçekleştiği kent mekânları ise yabancılaşma hâlinin merkezi olarak nitelendirilmektedir. Toplumsal ve maddi birer ürün olmaları sebebiyle kentsel mekânlar, içinde barındırdığı topluluklardan etkilenmekte ve bu topluluklar da mekânları etkilemektedir. Bu sebeple kapitalizm, mekânlara yerleşerek kendisini yeniden üretmekte, canlılığını ve varlığını sürdürülebilir kılmaktadır. Sahip olduğu kalabalıklar kadar karmaşa ve çelişki barındıran kentsel mekânlar, aynı zamanda kapitalizme karşı direniş ve devrim imkân ve potansiyelini de içermektedir. Kentlerin barındırdığı bu imkân ve potansiyelleri kapitalizme karşı kullanabilmek adına, praksis kavramına odaklanılmaktadır. Teorik ve pratik etkinliğin birliği; bilgi, deneyim ve eylemlerin toplamı olarak tanımlanmakta ve eylemlilik hâli olarak ifade edilmekte olan praksis için ise, araştırmanın başlangıç noktasında konumlanan tüketim hâlinin karşısında, diyalektik bir yaklaşım ile, kentsel mekân düzleminde üretim hâli esas alınmaktadır. Araştırmada sanatsal üretim çerçevesinden değerlendirmeye alınan üretim hâli, kapitalizm tarafından tüketim nesnesi hâline getirilerek metalaştırılmış sanat pratiklerinin aksine, kentsel mekân düzleminde muhalif kimliği, eleştirel dili ve karşı-hegemonik söylemleri ile öne çıkan sokak sanatı üzerinden yürütülmektedir. Araştırma, mekân felsefesi bakışı ile, kapitalist ekonomik sistemin tüketim pratiklerinin karşısına üretim pratiklerini koyarak, praksis kavramını kentsel mekân düzlemindeki sanatsal izleri üzerinden irdelemeyi amaçlamaktadır. Belirtilen bu amaç çerçevesinde, kapitalizmin tüketim ve üretim karşıtlığına dair kavramsal bir bakış sunmayı; kapitalizme karşı eylemlilik hâli olarak praksis kavramının kent, mekân ve sanat ile ilişkisini incelemeyi; kentsel praksisin dışsallaşma hâlini, kentsel mekânda üretilen sanatsal izler üzerinden diyalektik bir yaklaşım ile değerlendirmeye almayı hedeflemektedir. Belirtilmiş olan amaç ve hedefler doğrultusunda araştırmada, başlıca "Kentsel praksisin dışsallaşma hâli, kentsel mekânda üretilen sokak sanatı üzerinden değerlendirilebilir mi?" sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu ana soruya bağlı olarak ise, kapitalist toplumun tüketim pratiklerine karşı üretim hâlinin nasıl ele alınabileceği, eylemlilik hâli olarak praksisin kentsel mekânda nasıl okunabileceği, kentsel praksisin dışsallaşma hâli olarak sanatsal üretimin kentsel mekânda nasıl izlenebileceği ve kentsel praksisin diyalektik bir yaklaşım ile sokak sanatı üzerinden nasıl incelenebileceği araştırılmaktadır. Kentsel praksisin dışsallaşma hâli olarak kentsel mekân düzlemindeki sanatsal izlerin arayışında olan bu araştırma, bireysel söylemleri ile toplumsal yansımanın kentteki izleri olması sebebiyle sokak sanatının grafiti (duvar resmi ve/ya yazısı) boyutuna odaklanılarak yürütülmektedir. Araştırma, dört farklı coğrafyadan, dört farklı çatışma sebebi ile kentsel mekânda üretilmiş dört farklı kapitalizm karşıtı grafiti çalışmasının, diyalektiğin dört temel yasası esas alınarak kentsel praksis bağlamında değerlendirilmesine yönelik tasarlanmıştır.