Gemi kaptanları ve güverte zabitlerinde iş yükü, iş stresi ve tükenmişlik ilişkisi

Abstract

Tarih boyunca denizcilik; ticaret, ulaşım ve siyasi güç unsuru olarak her zaman en ön planda olmuştur. Günümüzde de tarihin her bölümünde olduğu gibi denizcilik sektörünün yapıtaşları denizcilerdir. Denizcilik doğası gereği zorlu deniz ve hava koşullarında dikkat bununla birlikte fiziksel ve psikolojik güç gerektiren bir meslektir. Denizciler gemilerde bulundukları hizmet süreleri boyunca aşırı iş yükü, uygun olmayan çalışma ortamı, düzensiz ve yetersiz dinlenme saatleri, üstler ve armatörler tarafından yapılan mobing gibi çeşitli sorunlarla karşılaşabilmektedirler. Ek olarak sosyal yaşam ve sevdiklerinden uzakta olmak eklenince tükenmişlik durumu ortaya çıkabilmektedir. Bu durum tüm örgütü etkileyip etik ve insani değerlerde sorun oluşturabilmektedir. Personelin mesleki tükenmişlikle bağlantılı olarak duygusal tükenmişlik, iş tatminsizliği oluşmakta bununla birlikte iş verimliliği azalıp gemiden ve meslekten ayrılma gibi durumlar ortaya çıkabilmektedir. Yetişmiş personelin iş yükü, stres ve tükenmişlik sebebi ile meslekten ayrılmasıyla iş gücü ve tecrübe kaybı yaşanabilmektedir. Bu gibi durumlarda işveren de ciddi kayıplara uğramaktadır. Denizcilerin iş tatmini ve iş refahı cazip hale getirilmelidir. Özellikle mesleğe yeni başlayan zabitler öncelikli olmalıdır. Devamlılık ve verimlilik unsurları açısından bu hususlar çok önemlidir. Bu çalışmada her gemi insanının benzer durumlarla karşılaştığını bilmekle beraber, gemi kaptanları ve güverte zabitlerinin iş yükü, iş stresi ve tükenmişlik ilişkisi incelenmiştir. Kısa versiyon örgütsel stres ölçeği kullanılarak iş yükü ve stres durumları ve maslach tükenmişlik ölçeği ile tükenmişlik durumları incelenmiştir. Bu araştırmada yerli ve yabancı gemilerde çalışan Türk uzakyol gemi kaptanı, uzakyol birinci Zabiti, uzakyol vardiya zabiti, kaptan, birinci zabit, vardiya zabiti yeterliliklerine sahip 203 kişiye ulaşılmıştır. Çalışmanın veri değerlendirilmesi SPSS 27 programıyla yapılmıştır. Araştırma neticesinde gemi insanlarının Örgütsel Stres Ölçeğinin kontrol alt boyutunun yaş, medeni durum, eğitim, çocuk sahibi olma, yeterlilik, gemide çalışılan süre ve hobi alışkanlığı olup olmama durumu gibi demografik değişkenlerle anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Örgütsel Stres Ölçeğinin sosyal destek alt boyutunun cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim, çocuk sahibi olma, yeterlilik, gemide çalışılan süre, kendine vakit ayırma ve hobi alışkanlığının olup olmama durumu gibi değişkenlerle anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Örgütsel Stres Ölçeğinin iş yükü boyutunun ise kendine vakit ayırma ve hobi alışkanlıkları demografik değişkenliklerinde anlamlı farklılık gösterdiği görülmüştür. yeterlilik değişkenine göre ise iş yükü, kontrol boyutu ve sosyal destek alt boyutları olmak üzere tüm alt boyutlarında anlamlı farklılık görülmektedir. Maslach Tükenmişlik Envanterine baktığımızda ise duygusal tükenmişlik alt boyutunda gemi türü, kontrat süresi, çalışan sayısı demografik değişkenlerinde anlamlı farklılaşmadığı, diğer diğer tüm demografik değişkenlerde anlamlı farklılık gösterdiği görülmüştür. Duyarsızlaşma alt boyutunun ise yaş, medeni durum, eğitim, çocuk sahibi olma durumu, gemide çalışılan süre, gemi türü, kendine vakit ayırma ve hobi alışkanlıkları olup olmama demografik değişkenlerinde anlamlı farklılık göstermiştir. Maslach tükenmişlik envanterinin son alt boyutu olan kişisel başarıda ise cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim, çocuk sahibi olma, yeterlilik, gemide çalışılan süre ve hobi alışkanlılıklarının olup olmama demografik değişkenlerinde anlamlı farklılık görülmüştür. Çalışmanın neticesinde gemi kaptanları ve güverte zabitlerinin tükenmişlik duygusu hissetmelerindeki en önemli sebepler sosyal destek, karadan uzakta kalma ve iş yükü gibi durumlar olarak bulunmuştur.