Yerleşmelerde sanayi alanları yer seçimi eğilimi alan tahsisleri ve yeni düzenleme stratejileri İstanbul örneği

Abstract

Şehir, uzmanlaşmış aktiviteler merkezidir. Şehirleşme ise bu aktivitelerin organizasyonunun kurulabilmesi bağlamında bir değişim ve gelişim süreci olarak kabul edilebilir. Trenler, elektrikli tramvaylar, arabalar gibi teknolojik ilerlemelerin ilk sanayi şehirlerinin biçimlenmesine yardım etmesi gibi, bugün de yeni teknolojilerin gelişimi demografi, sosyal yapı ve değişen sanayi organizasyonu ile ekonomik aktiviteler arasındaki ilişkilerin zaman ve mekana göre farklılaşmasına neden olmakta ve sanayi ve ticaret üzerindeki etkileriyle metropoliten alanları yeniden biçimlendirmektedir. Büyük metropoliten alanların avantaj ve dezavantajları arasındaki karşılıklı etkileşim, metropoliten alanların geleceğinin şekillenmesinde önemli rol oynamaktadır. İyi ücret alan vasıflı işgücü, düşük dışsal şehirleşme ekonomileri, sanayi tabanlı ileri-yenilikçi şirketler ve yüksek yaşam kalitesi ile avantajlı alanlar ekonomik olarak sürdürülebilirken, dezavantajlı alanlar küçülmeye devam ederek firmaların desantralizasyonuna sebep olmaktadır. Desantralizasyon, bir taraftan yeni yerleşmelerin organizasyonunu gündeme getirirken diğer taraftan şehir merkezlerinde dönüşüm ve dönüşüm sonrası alan tahsisi ve kullanımı olgusunu önemli kılmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın amacı metropoliten kentlerdeki üretim aktivitelerinin yerleşmeler üzerindeki etkilerinin belirlenmesi, desantralizasyon koşullarının test edilmesi, sanayi yer seçim eğilimlerine bağlı olarak yeni düzenleme stratejileri geliştirmek ve planlama sürecinde bir araç olarak sanayi yatırımlarını kullanma politikalarını belirlemektir. Araştırmanın kapsamı gelişme sürecinde sanayi yatırımlarının değişimini belirlemek, metropoliten merkez ve alt merkezin yapısal özelliklerini tanımlamak, araç olarak kullanılacak modelleri (anket, alan araştırması vb) test etmek ve yeni alan tahsisleri için stratejiler belirlemektir. XIII Araştırma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde girişten sonra, araştırmanın amacı, kapsamı, yöntemi, parametreleri ve varsayımları yer almaktadır. İkinci bölümde, sanayi ve sanayileşme kavramları, sanayi yer seçimi kavramına katkıda bulunan bazı teorisyenler, tarihsel perspektifte imalat sanayi gelişimi süreci, sanayi yer seçimi tipolojileri ve faktörleri ile sanayi yer seçimleri eğilimlerinde farklılaşmalar incelenmiştir. Üçüncü bölümde, sanayide yapısal değişim ve son dönemlerde yaşanan önemi azalmış sanayileşme (deindustrialization) kavramı ve kuramları, sanayi dönüşümü, sanayi bölgeleri teknolojik gelişme ilişkisi ve ileri teknoloji kullanan sanayilerin yer seçim tercihlerinde görülen farklılaşmalar ve Türkiye'deki sanayileşme süreci tartışılmıştır. Dördüncü bölümde, metropoliten şehir ve metropoliten alan kavramları, metropoliten şehir merkezleri ve süreç içindeki yapısal değişimler, merkezi iş alanında imalat sanayi ve yapısal farklılaşmalar değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde, İstanbul metropolünün Türkiye içindeki konumu, gelişim süreci, sanayi yapısı, planlama süreci, Merkezi İş Alanı (MİA) ve Alt Kademe Merkezlerindeki imalat sanayinin yapısal özellikleri ortaya konulmuştur. Altıncı ve son bölümde İstanbul'da farklı özelliklere sahip alanlarda yapılan sanayi anketleri sonucunda ortaya çıkan veriler başta belirlenen varsayımlarla test edilmiş, buna göre araştırmanın genel sonuçlan elde edilerek değerlendirmeler yapılmıştır.

Cities are centers of specialized activities. Urbanization is the process of change and development in the organisation of these activities. As technological advances such as cars, trains, electric trolleys etc. helped shape the first industrial cities, today the development of new technologies particularly information and telecommunications technologies cause the variation of relationships among demographic, social structure and changed industrial organizations and economic activities according to time and space. With their impacts on industry and commerce, metropolitan areas have been reshaped and post-industrial metropolis have occurred. Reciprocal interaction between the advantages and disadvantages of metropolitan areas have an important role in the shaping of the future of metropolitan areas. While places with the advantages - including a skilled, moderately priced labour force, low urbanization diseconomies (crime, congestion and environmental pollution etc), an industrial base of advanced innovative companies and high quality of life- will continue to do well, places without these advantages are likely to continue to lose out economically and this cause the decentralization of firms. On the one hand, decentralization makes currently use of new settlement organizations on the other hand, it makes important the transformation in city centers, the area allocation after transformations and the use of these areas. In this circumstance the purpose of the research is to put forward the effects of economic activties on settlements, define the factors that describe the space organization of settlements after transformation and differentials, develop new arrangement strategies depend on industrial location tendencies and define new politics that makes the use of industrial enterprises in planning process as an instrument. xv The content of the research is introduce the change of industrial enterprises in development process, define the structural specialities of metropolitan center and sub-centers, test the models (questionnaire, survey etc.) that can be used as an instrument in this research and define the strategies for new space allocations. The research consists of six chapters. In the introduction part, the subject is introduced with it's basic lines- the selection of the subject, the aim and the objectives, methodology, approaches. In the second chapter, industry and ifs concepts, the evolution of manufacturing industry, industrialization and economic development, some theorists contributing to industrial location concept, industrial location factors, typologies and differentials in industrial location tendencies, determination of industrialization process (Kontratieff waves, techno-economic paradigms, flexible specialization and mass production in the determination of industrial process) are examined. In the third chapter, structural change in industry and deindustrialization concept, industrial transformation, the relationship between industry and technological advance and differentiations seen in the location preferences of industries which use advance technology, effects of new technologies on various sized settlements, urban adaptation and Turkey's industrial process are discussed. In the fourth chapter, metropolitan city and metropolitan area concepts, metropolitan city centers and structural changes in the development process, definitions of Central Business Districts (CBD), manufacturing industry in CBD and structural changes are evaluated. In the fifth chapter, the location of Istanbul metropolitan area in Turkey, development process, industrial structure, planning process of Istanbul from Republic times to nowadays, distribution order of CBD and sub centers of Istanbul, their properties and some examples are examined. In the last evaluation and conclusion chapter, data of the industrial questionnaires done in the various sub centers of Istanbul are tested according to suggestions defined at first part and general results of the research are evaluated.