Turgut Cansever'in demir tatil köyü projesinin yerel veri kullanımı açısından incelenmesi

Abstract

Yerel veriler, tarih boyunca mimari tasarım için önemli girdiler olmuşlar; toplumlar, bilinçli veya içgüdüsel olarak bulundukları coğrafyanın doğal ve kültürel verileri ile yapılar, şehirler inşa etmişlerdir. Fakat bu doğal durum, modernizm ve modernizmle gelişen evrensellik anlayışıyla tarihsel sürekliliğini yitirmiştir. Modern mimarlık erken dönemlerinde dünyanın tüm coğrafyalarında mimarlık üretimlerini birbirine benzetmiş, büyük ölçüde tektipleştirmiştir. Bu tavra tepki olarak birçok mimar, tekrar yerel verileri önceleyerek, önemseyerek mimarlık yapmak gerektiğini savunmuş ve bu güzergahta mimari üretimler yapmaya çalışmışlardır. Fakat bu mimarlar artık başka bir çağda, başka kullanıcı beklentileri, başka yapı malzemeleri, yapım teknik ve teknolojileri, yapı üretim süreçleri ile muhataptırlar ve böylece yerel veri kullanımını kendi çağlarında hangi şartlarda, nereye kadar var edecekleri sorusuna cevap aramak durumundadırlar. Sözgelimi doğal verilerin kullanımını hangi ölçüde önemseyip, hangi ölçüde ellerindeki yeni teknoloji ile doğaya galip gelmeyi tercih edecekler, kültürel verilerin hangilerini bugüne taşıyıp hangilerinin bugünün toplumunda karşılığı olmadığına karar vereceklerdir? Bu soruya verilen cevapların adedince çağımızda mimari tasarımda yerel veri kullanımı çeşitlenmiş, bu konuda birbirinden farklı tercihler ortaya çıkmıştır. Türkiye mimarlığında çağdaş dönemde yerel veri kullanımı konusu ele alındığında göze ilk çarpan isimlerden birisi, belki de en göze çarpanı Turgut Cansever'dir. Cansever, hem teorik üretimlerinde yerel veri kullanımı başlığı altında ele alınabilecek söylemlerde bulunmuş hem de mimari üretimlerinde yerel veri kullanımı açısından dikkat çekici örnekler tasarlamıştır. Tabiata saygı duyma, ona onu örselemeden ilişme, toplumun geçmiş birikimlerini bugüne taşıma gibi söylemler ile şekillenen Cansever'in teorisinin izleri pratiğinde de açıkça görülebilmektedir. 1946-47 yıllarından başlayarak 2009 yılına kadar yaklaşık altmış yıl süresince mimari üretimler yapan Turgut Cansever'in projelerinin neredeyse tamamında yerel veri kullanımı başlığı altında kabul edilebilecek tavırlar olduğu görülebilir.