Bir Medikal Cihaz Üzerine Birleştirilmiş Teknoloji Kabul Ve Kullanım Teorisi Temelli Kullanıcı Araştırması

Abstract

Kullanıcıların yeni teknoloji ve ürünleri nasıl ve neden kabul ettikleri merak konusu olmuştur. Yeniliklerin yayılımı, yeni ürün ve teknolojilerin kabul edilip kullanılması yada kullanılmayıp reddedilmesi pazar araştırmacılarının ilgi odağı olmuştur. Bu çalışmalar firma sahiplerinin ve yetkililerinin de ilgilerini çekmiş ve ürünlerinin kullanıcılar tarafından kabul edilip kullanılması için daha etkin ve başarılı yöntem arayışlarına girmişlerdir. Kullanıcı davranışlarını incelemek, pazar araştırmacıları için önemli bir metod olmuştur. Kullanıcı davranışlarını ürün kabulü bağlamında etkileyen faktörler, ürünün gerçek hayatta kullanılıp kullanılmayacağını öngörmek amacıyla araştırmacılar tarafından tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Teknoloji kabulü araştırmaları da, kabul ya da red ile sonuçlanan durumları, buna sebep olan faktörleri modellemeye çalışmaktadırlar. Bu çalışma, Birleştirilmiş Teknoloji Kabul ve Kullanım Modeli (UTAUT) temelli kullanıcı araştırması yaparak kullanıcı davranışlarını etkileyen faktörleri medikal cihazlar üzerinden analiz etmeyi hedeflemektedir. Ürün kabulünü sağlık sektörü bağlamında anlamaya çalışan bu çalışmada, ürün kabul fenomeni, ürün kabul modelleri, kullanılabilirlik, medikal cihaz ve teknolojiler ve insan-ürün etkileşimi konuları araştırılmıştır. Sağlık sektörü, teknolojik gelişmeleri yakından izleyen, izlemesi gereken bir sektördür. Bu nedenle her geçen gün, yeni bir medikal cihaz, yeni bir teknolojik gelişme ile karşı karşıyayız. Ancak, bu ürünlerin personel tarafından kabul edilip edilmeyeceğini tahmin etmek güçtür. Özellikle bilgi teknolojileri firmaları bu belirsizliği aralamak, yatırımlarını doğru yapmak, başarısız olmamak için teknoloji/ürün kabulü araştırmalarına gittikçe daha fazla önem vermektedirler. Medikal teknolojiler, devlet politikası olarak desteklenen, üzerinde çalışılması gerektiği düşünülen ve milli cihazlarının geliştirilmesi gereken bir alan olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) bünyesinde medikal cihaz geliştirmek için proje başlatılmıştır. Çeşitli cihazların geliştirildiği bu projenin bir parçası da “yenidoğanda transkutan bilirubin el ölçüm cihazı”nın araştırma ve geliştirme çalışmalarını kapsamaktadır. Bu tez, Birleştirilmiş Teknoloji Kabul ve Kullanım Modeli temelli bir kullanıcı araştırması yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu araştırma için de örnek ürün olarak TÜBİTAK bünyesinde geliştirilen medikal el cihazı seçilmiştir. Henüz araştırma geliştirme safhasında olan bir ürün ve teknoloji için elde edilecek veriler ürünün geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Tezin ilk bölümü, tezin amacını, hangi anahtar kelimelerle literature taraması yapıldığını ve tezin yapısını açıklamaktadır. Tezin ikinci bölümünde, teknoloji kabulü fenomeninin ne olduğu, yeni teknoloji ve ürün karşısında tüketici davranışlarını tahmin etmek için zaman içinde gelişen teori ve modeler anlatılmaktadır. İkinci bölümde, teknoloji kabul modellerini kullanan çalışmalardan örnekler verilmiştir. Tezin üçüncü bölümünde, kullanılabilirlik kavramı tanımlanmış, ürün kabulü ve kullanılabilirlik arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışan araştırmalara yer verilmilştir. Tezin dördüncü bölümünde, medikal cihaz ve pediatrik medikal cihaz tanımları yapılmış, yenidoğanda bilirubin ölçümü yapan medikal teknolojiler tanıtılmış, tasarım ve medikal ürünler arasındaki ilişkiye yer verilmiştir. Bölüm sonunda da, medikal cihazlar üzerinde yapılan ürün kabul modeli çalışmaları örneklendirilmiştir. Tezin beşinci bölümünde, tezin araştırma yöntemi detaylandırılmıştır. Araştırmada, hem yapılandırılmamış mülakat hem de anket yöntemleri kullanılmıştır. Kullanılan araştırma yöntemlerinde, UTAUT soru içerikleri ve yapıları temel alınmıştır. Araştırma yeri olarak iki lokasyon belirlenmiştir. Bunlardan biri Kartal Eğitim Araştırma Hastanesi, yenidoğan bölümü, diğeri ise TÜBİTAK sağlık birimidir. Araştırma konusunun hassasiyeti ve gerekliliği itibariyle Kartal Eğitim Araştırma Hastanesi etik kurulundan izin alınmış, araştırma öncesinde hastane yönetimine gerekli bilgi verilmiştir. Araştırmanın ilk kısmında, doktor, hemşire ve sağlık memurundan oluşan 20 sağlık personeline araştırma konusu olan transkutan el cihazı kısaca tanıtılmış ve kullanıcıların bu ürünü serbest bir şekilde 2-3 dakika kullanmaları, keşfetmeleri istenmiştir. Kullanıcıların ürünle etkileşimleri gözlemlenmiş, ürünle ilgili soruları cevaplanmış, yapılan her yorum not alınmıştır. Araştırmanın ikinci kısmında, her kullanıcı ile yapılandırılmamış mülakatlar yapılmıştır. Mülakatlar esnasında araştırma yapılan ürün ortamda tutulmuş, kullanıcının kullanmasına, ürün hakkında fikirler öne sürmesine olanak sağlanmıştır. Her kullanıcının tepkisi, soruları, talepleri farklı oluğundan yapılandırılmamış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Ama genel olarak, kullanıcıların, ürünle ilgili yorumları, ürünün kullanıcı tarafından düşünülen pozitif veya negatif özellikleri, başka ürünlerle karşılaştırıp değerlendirme yapmaları istenmiştir. Kullanıcı düşünceleri, not alınarak kayda geçirilmiştir. Araştırmanın son kısmında ise, katılımcıların 5 bölümden oluşan bir anket doldurması istenmiştir. Anketin ilk bölümü, kullanıcıların yaş, cinsiyet, meslek ve öğrenim bilgilerini toplamayı hedeflemektedir. İkinci bölüm, katılımcıların medikal cihaz kullanımlarını, önceki tecrübelerini ve eğer var ise transkutan cihazı deneyimlerini anlamaya çalışmaktadır. Anketin üçüncü bölümü, son geliştirilen ürün kabul modellerinden biri olan Teknoloji Kabulü ve Kullanımı Birleşik Teorisi (UTAUT) sorularını içermektedir. Üçüncü bölümdeki bu 34 soru, 5’li likert ölçeğine göre derecelendirilmiştir. 1 “Kesinlikle katılmıyorum”, 2 “Katılmıyorum”, 3 “Kararsızım”, 4 “Katılıyorum”, 5 “Kesinlikle katılıyorum” u ifade etmektedir. Katılımcıların, verilen 34 farklı madde ile ilgili fikirlerini bu derecelendirmeye göre ifade etmeleri istenmiştir. Anketin dördüncü kısmında, kullanıcıların tanıtılan yeni ürünle ilgili düşünceleri, verilen anahtar kelimeleri seçmeleri yoluyla elde edilmeye çalışılmaktadır. Beşinci ve son kısım ise açık uçlu bir soru olup, katılımcıların ürünle, ürün kullanımı ile ilgili genel görüşlerini elde etmeyi amaçlamaktadır. Tezin altıncı bölümünde, araştırmalarla elde edilen veriler analiz edilmiş, sonuçlar elde edilmiştir. Araştırma sonuçları ayrı ayrı detaylandırılmıştır. İlk bölümde gözlem ve görüşmelerde alınan notlar detaylandırılmış, UTAUT ile ilişkilendirerek yorumlanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde ise, anket sonuçları verilmiştir. Anket içeriğindeki her soru grubu kendi arasında değerlendirilmiş, sonuçlar grafikler yardımıyla görselleştirilmiştir. Bölüm sonunda, araştırmada kullanılan ürün kabul modelinin medikal sektör bağlamında değerlendirmesi ve tartışması yapılmıştır. Tezin yedinci bölümü sonuç bölümüdür. Araştırma sonuçları özetlenmiş, çalışmada yaşanan kısıtlar değerlendirilmiştir ve gelecek çalışmalar için tavsiyelerde bulunulmuştur. Son olarak, bu tez, bir kullanıcı araştırması yaparak medikal alanda geliştirilen bir ürünün kabulünü etkileyen faktörleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle, sonuçları itibariyle, hem medikal sektöre, hem de özellikle medikal sektörün sorularını cevaplayacak ürün kabul modeli oluşturacak çalışmalara katkı sağlamayı hedeflemektedir.

How and why people accept new technologies and products. Academics and scholars try to explain this complex interplay between people and technology. Technology acceptance studies try to explain the factors that return acceptance of new technology and products. Hereby, this study makes a user research for a medical device based on Unified Theory of Acceptance and Use of Technology (UTAUT) for analyzing the factors that influence new product acceptance in medical context. In order to clarify product acceptance phenomenon in medical context, medical technologies and human product interaction will be examined. In this study, observation, interview and questionnaire research methods are utilized. This study starts with the introduction of a new hand-held transcutaneous bilirubin assessment device to 20 participants who are doctors, nurses and medical officer. This phase aims to get very first ideas and usage experiences of users. After the introduction phase, a small un-structured interview is done with each of the users. During the interview, users’ positive and negative ideas are noted down. Finally, questionnaire is administrated to all users. The questionnaire consists of five sections. First section tries to collect demographic information, second section tries to analyze medical device background of users, third section consist of five point likert scale UTAUT questions, fourth section includes keywords that can identify sample product according to users and fifth and the last part questions the general ideas about the product. The main part of questionnaire is UTAUT questions that are used to understand factors of new product acceptance. The interview questions and questionnaire are mainly based on UTAUT in order to understand user behavior in medical context. The results are used to predict the factors that affect acceptance of sample product, namely SOBE. In conclusion, this study aims to collect information about the factors that influence new product acceptance in health care. Findings serve both medical sector and product acceptance model studies that try to clarify acceptance phenomenon in health context.