Türk Musikisi Meşk Geleneğinde Bir İcra; Hafız Sami

Abstract

Türk musikisinde özellikle yirminci yüzyılda belirgin olmak üzere müzik notasının kullanılmaya başlandığı zamandan günümüze dek meşk yöntemi giderek işlevini yitirmiştir. Notanın kullanımı, meşk yönteminin sakıncalarından biri olan eser kaybını engellemiş fakat ancak bu yöntemle eşzamanlı olarak aktarılabilcek olan usül bilgisi, makam bilgisi, beste tekniği ve tavır gibi hususların aktarımına zarar vermiştir. Hatta, Türk Musikisi geleneği bilgisinden ve birikiminden yoksun olan zihniyet tarafından, meşk silsilesiyle aktarılmış olan bu icra tavrı, Türk musikisine ait ses tekniği, makam ve usül anlayışı ?yanlış? olarak nitelendirilmiş, görmezden gelinmiş ve yok edilmek istenmiştir. Türk musikisinde Avrupa müzik notası kullanılırken eksik kullanılmış, bu nota yazım sisteminde bulunan üçleme, mordan, grubetto, portamento, glisendo, apojiyatür, çarpma gibi süsleme teknikleri ve nüans işaretleri dikkate alınmamıştır. Oysa ki bu süsleme teknikleri ve nüans işaretleri, Türk Musiki meşk geleneğine ait olan okuyuş tavrının özüne en yakın bir şekilde gelecek nesillere intikal ettirilmesinde büyük öneme sahiptir. Ayrıca bu teknikler ve işaretler; Avrupa müziği ses tekniği ile değil, bu bilgi ve birkim eksikliğine sahip olan zihniyetin yanlış addeddiği Türk musikisi meşk geleneğine ait olan ses tekniği ile icra edildiği zaman Türk Musikisi'nin hüviyetine uygun olarak tınlamaktadır. Bu bağlamda Türk musikisinin karakteristik makam anlayışını ve tavrını anlamada, bu musikinin meşk geleneğinden yetişmiş referans icracıların icraları ve uyguladıkları teknikler büyük önem taşımaktadır. İşte bu anlayışla bu tez Tanburi İsak'dan, Hamamizade İsmail Dede Efendi'den, Dellalzade İsmail Efendi'den, Bolahenk Nuri Bey'den oluşan bir meşk silsilesine bağlı bulunan Hafız Sami'nin makam anlayışını, üslubunu ve tavrını Ferahnak makamında okuduğu gazel üzerinden ortaya koymakta, bu makam anlayışını ve icrayı uygulamak ve analiz etmek isteyen Türk musikisi icracılarına elle tutulur somut bir çalışma olarak sunumayı amaçlamaktadır. Türk musikisi bestekarları, icracıları ve teorisyenleri tarafından; kendisini oluşturan dizileri, içerdiği geçkileri ve seyir anlayışı konularında üzerinde ortak kanaata varılamayan Ferahnak makamı bu çalışmaya örnek olarak seçilmiştir. Bu makamda okumuş olduğu gazel Türk musikisinin önemli bestekarlarının eserleriyle, teorisyenlerinin tanımlamalarıyla ve icracılarının icralarından örneklerle desteklenerek; form özellikleri, biçimi, yapısı, makamsal özellikleri, güfte prozodisi ve ritm özellikleri, motifleri ve kullanılan süsleme teknikleri bakımlarından analiz edilmiştir. Analizde Hafız Sami'nin bağlı bulunduğu meşk silsilesinden edindiği birikimle gazel icrasında formal yapıları nasıl kurduğu, ferahnak makamını nasıl icra ettiği, güfteyi ve ritmik yapıları nasıl kullandığı, motifleri nasıl işlediği ve hangi süsleme tekniklerini kullanmayı tercih ettiği ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

In Turkish music, especially in the twentieth century, it is clear that from the time music notation came into use until today, the meşk system has gradually lost its function. The use of notation addressed one of the drawbacks of the meşk system, namely, the loss of musical works, but at the same time it hindered the transferring of knowledge of usuls and makams, composition technique, and matters such as style. Furthermore, the perception that the Turkish music tradition was being deprived of the knowledge and accumulation of its works led to the characterisation as 'erroneous' and undesirable of those things that were handed down through the meşk line of descent: the meşk playing and singing style, the performing technique of Turkish music, and makam and usul comprehension. The use of European music notation in Turkish music has been deficient in its application. Consideration was not given to the ornamentation techniques existing in this notation system, such as triplets, mordant, grupetto, portamento, glissando, appoggiatura, çarpma, and nuance indications. However, these ornamentation techniques and nuance indications are very important to the passing on as accurately as possible to future generations the true performance manner of the Turkish music meşk tradition. In particular, these techniques and performance indications ring true to the character of Turkish music when they are performed not with the singing and playing technique of European music, but with the technique of the Turkish meşk tradition, which is wrongly considered deficient in the areas of repertoire knowledge and accumulation. In this context, the performances of key performers educated in the mesk tradition and the techniques they practised carry great importance in Turkish Music's characteristic understanding of the makam concept. With this understanding, then, the aim of this thesis is to present a concrete study of Hafız Sami's concept of makam, his style and playing manner, linked to the meşk lineage of Tanburi İsak, Hamamizade İsmail Dede Efendi, Dellalzade İsmail Efendi and Bolahenk Nuri Bey, and demonstrated in a gazel performed in Ferahnak makam, to provide a study and a resource for performers of Turkish music wishing to emulate his concept of performance and to carry out analysis. Ferahnak makam has been chosen for this study as an example in which Turkish Music composers, performers and theoreticians have been unable to reach a common view on the scales it comprises, the modulations it contains, and its progression. The gazel performed in this makam has been analysed with regard to its formal characteristics, shape, construction, makam characteristics, prosody of the text, rhythmic characteristics, motifs and the ornamentation techniques used, with supporting examples from the works, definitions and performances of important Turkish Music composers, theoreticians and performers respectively. This analysis attempts to put forward for consideration how formal structure is assembled, how Ferahnak makam is performed, how words and rhythmic structure are used, how motifs are worked, and which ornamentation techniques are used by preference, in Hafız Sami's gazel performance, derived from the meşk lineage and its accumulated body of knowledge.