Cumhurı̇yet Dönemı̇ basınında (1928 - 2000) harı̇ta ı̇çerı̇klerı̇nı̇n kartografı̇k yönden araştırılması, arşı̇vlenmesı̇, sınıflandırılması

Abstract

Yazılı ve görsel medya organları; mekânsal bilginin topluma ulaşması için önemli iletişim aracıdır. Hiçbir grafik araç ya da metinsel anlatım, mekânsal bilgiyi haritalar kadar doğru ve hızlı bir şekilde iletememektedir. Dolayısıyla medyada yer alan bir olay ya da konuya ilişkin bilgi verilirken; ne, nerede, nasıl sorularının cevapları en iyi mekânsal görseller yoluyla somutlaştırılabilmektedir. Bu kapsamda, harita ve harita benzeri görselleri her gün milyonlarca okura ulaştıran gazetelerin sorumlulukları büyüktür. Özellikle Türkiye gibi mekânsal bilginin işlenmesi ve kullanımı ile ilgili temel eğitimin yetersiz olduğu ülkelerde, yazılı medya üzerinden topluma ulaşan harita ve harita benzeri görseller ile coğrafi eğitime katkı sağlanmaktadır. Gazetelerin her sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel gruptan insana ulaşan, hızlı, kolay ve ekonomik medya araçları olduğu düşünüldüğünde ise, içeriklerinde yer verilen mekânsal görsellerin kullanımlarına ilişkin bir çalışma yapmak önem kazanmaktadır. Bu doğrultuda; Türk harf devriminden itibaren basılmış 8 gazetenin 2000 yılına kadar olan mekânsal görselleri arşivlenmiştir. Belirtilen 8 gazete; Cumhuriyet (1928-2000), Hakimiyet-i Milliye (1928-1934), Ulus (1945-1975), Zafer (1949-1960), Milliyet (1950-2000), Tercüman (1955-1994), Sabah (1980-2000) ve Star (1999-2000) olarak belirlenmiştir. Bu gazeteler, yayınlandıkları dönem içinde çok tirajlı gazeteler arasından seçilmiştir. Gazetelerin mekânsal görsellerinin tespitine yönelik arşiv çalışması gazetelerin kütüphaneler ve web sayfalarında yer alan arşivleri üzerinden yürütülmüştür. Tez çalışması kapsamına ise; 7000'den fazla mekânsal görselden oluşan bu arşivden, yayını 1970 ve 2000 yılları arasındaki tarihsel periyot içinde devam eden 5 gazetede yer almış, harita ve harita benzeri görseller dahil edilmiştir. Bu beş gazete ise; Cumhuriyet (1928-2000), Milliyet (1950-2000), Tercüman (1955-1994), Sabah (1980-2000) and Star (1999-2000)'dır. Bu kapsamda; 3452 harita ve harita benzeri görsel, kartografik ve tematik olarak incelenmiş, mekân bazlı ve web tabanlı bir veritabanı üzerinde geometrik ve tematik bilgilerine göre kategorize edilmiştir. Ayrıca her görsel yeryüzünde temsil ettiği coğrafyayla ilişkili olarak georeferanslandırılmıştır. Gazetelerde yer alan harita benzeri görseller; plan/kroki, karikatür, küre ve fotoğraf gibi alt başlıklar altında kategorize edilmiş, aynı zamanda gazete içinde bulunduğu bölüme ilişkin kayıt oluşturulmuştur. Karikatür başlığı altında değerlendirilen görsellerin politik içerikte olup olmamasına göre bir alt kriter oluşturulmuştur. Yaklaşık ölçek tipine göre de sınıflandırılan her harita benzeri görsel, mekânsal olarak bir Google haritası üzerine yapılan işaretleme ile georeferanslandırılmıştır. Haritalar ise kartografik analiz aşamasını oluşturan asıl veri grubunu oluşturmaktadır. Veritabanına harita olarak kaydedilen her görselin, harita tipi ve harita elemanları belirlenmiştir. 'Harita Tipi' başlığı altında haritalar; 'Genel Amaçlı Haritalar' veya 'Görüntü Haritaları' alt başlıkları altında değerlendirilmiştir. Genel amaçlı harita olduğuna karar verilen bir harita ise; 'Atlas', 'Topografik', 'Tematik ' ya da 'Özdeş' başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Tematik haritalar ise kullandığı görsel değişken ve işaretlere göre; 'Oransal İşaretli harita', 'Resimsel işaretli harita', 'Ağ harita', 'Akış haritası', 'Nokta harita', 'Eş değer eğrili harita', 'Renkli harita', 'Renk tonlu harita', 'Doku' ya da 'Diğer' başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Harita tipi başlığındaki bir diğer ana başlık olan görüntü haritaları ise 'Uydu Görüntüleri' ya da 'Hava Fotoğrafları' şeklinde iki alt başlık altında değerlendirilmiştir. Veritabanına harita olarak girişi yapılan her görselin harita elemanlarına ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. 'Başlık', 'Ölçek', 'İşaret tablosu', 'Yöneltme elemanları, 'Ek harita, 'Harita yazıları', 'Üretim ve kaynak bilgisi', 'Projeksiyon ve datum bilgisi' gibi harita elemanlarının kullanımlarına ilişkin bilgiler veritabanına kaydedilmiştir. Ayrıca her görsele ilişkin yaklaşık ölçek bilgisi tespit edilmiş, görseller; 'Lokal', 'Bölgesel', 'Kıtasal' ve 'Global' olmalarına göre dört alt sınıfta incelenmiştir. Harita benzeri görseller de olduğu gibi veritabanına girişi yapılan bütün haritalar, bir Google harita üzerinden georeferanslandırılmıştır. Görsellerin tematik kapsamına ilişkin değerlendirmeler de yapılmış, ilk olarak her görselin tespit edildiği gazete bölümü tespit edilmiştir. Haber, spor, köşe yazısı, reklam/ilan gibi gazete sayfalarında yer alan mekânsal görseller ilgili başlıklar altında kaydedilmiştir. Ayrıca haber sayfalarında yer alan mekânsal görsellerin konularına ilişkin değerlendirme yapılmış, hazırlanan veritabanına kaydı bu şekilde sağlanmıştır. Dolayısıyla politik, ulaşım, suç, trafik, doğal kaynaklar, kirlilik, tarih, din gibi içeriklerde yer alan harita ve harita benzeri görsellere veritabanında yapılan sorgulamalar yoluyla ulaşılmaktadır. Ayrıca belirtildiği şekilde veritabanının sunduğu sorgulama olanakları yardımıyla, belirtilen harita ve harita benzeri görsellerin görüntülenebilmesi ve sorgulanması www.mapstoreofnews.com adresi üzerinden sağlanabilmektedir. İlgilenilen tarihsel dönem temel alınarak, araştırma kapsamına alınan gazetelerden sağlanan görseller, veritabanı üzerinde gazete ve ilgilenilen yıl aralığı seçilerek tekli veya çoklu olarak sorgulanabilmektedir. Bu kriterlere ek olarak kartografik ve/veya tematik kriterlere ilişkin sorgulama olanaklarından da yararlanılmaktadır. Ayrıca veritabanı yoluyla, sorgulama yapılmak istenen coğrafi bölge bir Google haritası üzerinden seçilerek, o alana ilişkin harita ve harita benzeri görsellere ulaşım sağlanabilmektedir. Sorgulama sonrası web arayüzünden listelenen görsellerin ekran çıktılarına ulaşılabilmektedir. Bu ekran çıktılarında, bir görselin ait olduğu 'yıl', 'gazete' gibi bilgiler sağlanabilirken, görsele ilişkin kartografik, tematik ve mekânsal bilgilere de ulaşılabilmektedir. Kartografik, tematik ve mekânsal sorgulama olanakları ile veritabanı üzerinden veri analizi gerçekleştirilmiştir. 30 yıllık tarihsel dönem boyunca 5 gazeteden elde edilen 3452 görsele ilişkin tematik, kartografik ve mekânsal analizler yapılmıştır. Bu kapsamda her harita ve her harita benzeri görsele ilişkin gözlem ve inceleme sonuçları literatürde yapılmış benzer çalışmalarla karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, geniş bir tarihsel dönem içinde, çeşitli amaçlarla gazeteler bünyesinde kullanılan mekânsal görsellerin; toplumu etkisi altına alan, savaş, barış, göç ve doğal afetler gibi travmatik sosyal olaylar sırasında gazeteler içinde kullanımının arttığı görülmüştür. Bu doğrultuda, mekânsal görsellerin gazeteler içinde yer verilme önceliği olan, etkili grafik araçlar olduğu sonucuna varılmaktadır. Ayrıca spekülatif kapsamı olan bazı haber içeriklerinde de haberin vurgu ve etkisini artırmak için haritaların kullanıldığı tespiti yapılmış, bu doğrultuda haritaların, gazetelerde verilmek istenen argümanı vurgulayıcı etkisinin gazete karar vericileri tarafından bilinen ve kullanılan bir gerçek olduğu görülmüştür. Gazeteler içinde kullanılan mekânsal görsellerin kartografik bilgi kuramı kapsamında; bilgi veren, bilgi vermeyen, yanlış bilgi veren ve spekülatif bilgi veren şeklinde dört alt başlığa ayrılabileceği görülmüştür. Bu doğrultuda, haritalar aracılığı ile verilen geometrik ve öznitelik bilgilerinin işaretleştirilmesine ilişkin eksik ve yanlış kullanım örnekleri değerlendirilmiş, gazete haritalarının daha çok dekoratif amaçlarla kullanılan grafik tamamlayıcılar olduğu sonucuna varılmıştır. Mekânsal görsellerin genel olarak teknik olarak hatalı ve/veya eksik, basit çizimler olduğu tespit edilmiştir. Haritaların grafik ve öznitelik bilgilerinin genellikle belirli bir hiyerarşi gözetilmeden, gazetenin genel tasarım ölçütleri esas alınarak tasarımlandığı görülmüştür. Ayrıca genel olarak gazetelerde yer verilen mekânsal görsellerin üretim ve kaynak bilgilerine yer verilmediği izlenmiştir. Bu durumun fikri sınai haklar çerçevesinde ele alınmasına ilişkin öneriler getirilmiştir. Bu çerçevede gazete karar vericilerinin, gazetede kullanılan haritaları iyileştirmeye yönelik olarak ortaya koyabilecekleri eylemsellikler tartışılmıştır. Gazeteler içinde kullanılmadan önce teknik ve tematik yönüyle hiçbir editoryal incelemeye tabi tutulmayan haritaların kullanımına ilişkin değerlendirmeler aktarılmış, konunun hukuki ve teknik yönüne ilişkin öneriler getirilmiştir. Bütün bu değerlendirmeler doğrultusunda, harita ve harita kullanımı alanında önemli bir noktaya işaret ettiği düşünülen çalışma ile Türkiye'de belirli bir dönem arasında yayınlanan gazetelerin kartografik olarak değerlendirilmesi ele alınmıştır. Veritabanının mekân bazlı olarak tasarlanması, tasarımına ilişkin ortaya konan bakış açısı ve teknik özellikleri açısından Türkiye ve Dünya'da ilk kez bu kapsamda bir çalışma yapılmıştır. Çok disiplinli çalışmalara olanak sağlayacak veritabanı, ihtiva ettiği mekânsal görseller ve veri analizi sonuçları ile başka çalışmalar için işaret edilmemiş birçok noktanın ortaya çıkarılmasını sağlayacak bir ürün olarak değerlendirilmektedir.

Maps are graphical representations of geo-spatial information. Compared to other graphic representations, like tables, statistical graphics or text explanations, maps are the best communication tools for the visualization of spatial relationships. Visible or invisible, the spatial distribution phenomena of the real world can be conveyed to users via maps in many different ways. People who come across maps in their daily lives might not necessarily be professionals, since visual and printed media is an easy and cheap way to communicate information, including maps, to the public. Depending on the purpose, maps could be used in the news or the complementary sections of newspapers, like advertisements, comics or even in the arts section, making them powerful geographic information communication tools. This study aims to conduct a cartographic analysis of maps used in newspapers published in the Turkish Republic. In order to conduct the analysis, map images were collected from 8 newspapers published between 1928 and 2000, followed by their categorization by cartographic and thematic evaluation and accordingly establishing a database. The database enables to clearly organize and analyze the collected data, in addition to providing data to future studies in the cartography and other disciplines. Finally, the database was used to conduct a case study on maps used in newspapers between 1970 and 2000. The first part of the study included both examining the newspapers in libraries and through online resources. While six of the newspapers were examined at Istanbul archives, the rest were examined online, because they were accessible through a Web archive. The following newspapers were selected: Cumhuriyet (1928-2000), Hakimiyet-i Milliye (1928-1934), Ulus (1945-1975), Zafer (1949-1960), Milliyet (1950-2000), Tercüman (1955-1994), Sabah (1980-2000) and Star (1999-2000). Only one of the newspapers, Cumhuriyet, was published throughout the time frame selected for the study, while others were published for a shorter time span within the selected period. The period between 1928 and 2000 was selected, because in 1928 the Alphabet Revolution occurred and in 2000 online journalism was launched. The Alphabet Revolution was significant because the official alphabet was switched from Arabic to Latin and with that the design of newspapers and texts on maps changed. The other end of the selected time period is important because, the switch to online journalism in 2000 had an impact on the press style and with that the representation of phenomena by maps. The second part of the study included establishing a database of the collected items. In order to do that it is crucial to categorize the items to set up a database hierarchy. Since maps can represent anything that have a spatial component, there are many possible map types. Thus, they were firstly analyzed according to their design and with insights from previous research, the collected items were identified as follows: "Map" and "Map like". "Map-like" items contain just some spatial features, which is not enough to categorize them as maps and thus, hold a rather decorative role in newspapers. According to their usage in newspapers, this group of map-like images was further categorized as follows: 'Propaganda', 'Simple plans', 'Photograph' and 'Globe'. While the `Propaganda` category includes propaganda messages, `Simple plans` category items include rather residential sketchy drawings in the advertisement newspaper section. The category name `Photograph` is rather self-explanatory, including photographs of maps and map-like images. The items in the `Globe` category include globe resembling images and are used in newspapers for various purposes, like advertisements, logo designs, columns and meteorology news. On the other hand, "Map" items could be categorized more elaborately. They were firstly divided into 3 cluster, based on which maps could be analyzed: 'Map Types', 'Cartographic Elements in Published Maps','Scale'. The first clusters, 'Map Types', is based on map function. The main headings of the 'Map Types' are 'General Purpose Maps (Reference Maps)' and 'Image Maps'. In turn, 'General Purpose Maps' consist of four subheadings: 'Thematic Maps', 'Atlas Maps', 'Identical Maps', 'Topographic Maps'. 'Image Maps' consist of 2 subheadings: 'Aerial Photographs' and 'Satellite Images'. The 'Thematic Maps' subheading is in turn separated into 8 sub-sub-headings according to the usage of theme related symbols in the maps: 'Picture Symbol Maps', 'Choropleth Maps', 'Dot Maps', 'Graduated Symbol Maps', 'Chorochromatic Maps', 'Isoline Maps', 'Network Maps', 'Flow Maps' and others which are not in take of main categories. The second clusters, 'Cartographic Elements in Published Maps', is based on existence and correct usage of cartographic elements in maps. This category was divided into the following main headings: 'Title', 'Scale', 'Legend', 'Directional Indicator', 'Inset Map', 'Text', 'Resource Information', 'Projection and Datum Information'. The third cluster, 'Scale', was divided into four main headings, according to the following parameters: 'Global', 'Continental', 'Regional' and 'Local'. This is because some maps do not have scale information and the scales should be predicted. The 4 chosen parameters enable to approximately determine scale factors. The 'Global' main heading involves world maps such as atlas maps and globes. The 'Continental' main heading includes continent maps. The 'Regional' main heading includes maps with either one or multiple countries. Finally, the 'Local' main heading includes large scale maps such as city or street maps. Additionally, all of the maps and map-like images were categorized under the option "map content", based on the part of the newspaper maps were located in. This enables to analyze map use in different newspaper sections and identify sections, which most commonly use maps. The maps were divided under headings as follows: 'Report', 'Sport', 'Strip Cartoon', 'Logo', 'Column', 'Caricature', 'Article Series', 'Advertisement', 'Announcement', 'Weather Forecast'. According to different topics discussed in the 'Report' section of the newspaper, this heading was further divided into subheadings as follows: 'Politics', 'Transportation', 'Criminal', 'Natural Disaster', 'Contagious Disaster', 'Propaganda', 'Sport', 'Social Life', 'Economy', 'Science', 'Art', 'Education' etc. The database system has been structured by a computer programming language called C Sharp (C#) in Microsoft Visual Studio 2015 platform. It was chosen because of the useful interface and flexibility of the language. Database search could be done by using the "bounding box" field, which contains a geographic quadrangle of the approximate extent of the maps in [lon1, lat1, lon2, lat2] format. For the time being the database has been set up in Turkish, but could be easily converted into the English language during future research. The database can be reached from the following link: http://mapstoreofnews.com/. The third part of the study included conducting a case study based on data from the newly set up web-based special database. A database search was conducted to obtain general statistics between 1970 and 2000. As a result 3452 images were retrieved. From a cartographic perspective a "good map" is determined by how well it coveys information as a means of communication. Although, map accuracy, readability, legibility, aesthetics etc. plays a role in determining map quality, the most important issue lies in how effectively maps deliver their intended message. The study found that the retrieved maps contain many cartographic errors and deficiencies, preventing them from fulfilling their initial purpose of communication, giving them rather a decorative role in newspapers. Thus it was concluded that maps are mostly used to visually enhance news, like a photograph, rather than making its contribution to conveying the message of the news. Based on these findings, it was suggested that maps might be further categorized under the following groups: informative, uninformative, misinformative or speculative. After further research these groups might be added to the database. During the chosen case study time period, an earthquake took place in 1999. This was a sociologically traumatic event effecting the society economically and psychologically. Due to this event, map usage in newspapers increased significantly. Since the earthquake also struck important industrial zones, even more emphasis was given to maps to convey special details. In this case, maps were not used as visual decorations, but rather as news extensions, since plain text fell short of accurately and in a detailed matter describe the events. Maps enabled to increase readers´ comprehension on spatial relationships and with that have a greater influence on the reader. Therefore, it was concluded that in addition to their decorative value, maps in newspapers may also play an important role in communities´ spatial thinking, making it even more important to minimize cartographic errors and deficiencies. Journalist-cartographer collaboration could be used to achieve this. The database on newspaper maps, granting access to approximately 70 years worth of maps, together with allowing several ways to sort and navigate through them, is a valuable contribution to the current body of cartographic literature. It offers a diverse range of search filters to obtain the intended dataset, in order to investigate the use of maps and map-like items in newspapers related to different topics. Thus, the current research could be expanded through further map analysis. In addition, the database could be used to conduct experimental studies on how newspaper readers perceive maps and map-like images from certain time intervals. This would enable to find new strategies on how to take advantage of using maps in the media.