Çatalca bölgesi savunma yapıları ve koruma sorunları

Abstract

Çatalca Bölgesi, coğrafi yapısı ve konumu nedeniyle tarih boyunca İstanbul'un güvenliği açısından önemli yerlerden biri olmuştur. Trakya üzerinden gelecek saldırıları yavaşlatmak, engellemek ve saldırılara karşılık vermek amacıyla üç farklı dönemde inşa edilmiş savunma yapılarına sahiptir. Bölgedeki savunma yapıları, Karadeniz ve Marmara Denizi arasında, kuzey – güney yönünde kesintisiz bir savunma hattı oluşturmaktadır. Roma Dönemi'nde, Anastasius Surları, Osmanlı Dönemi'nde tabyalar ve Cumhuriyet Dönemi'nde de koruganlar inşa edilmiştir. Bu yapılar, ait oldukları dönemlerin, savunma sistemini ve taktiğini ayrıca, askeri mimarisini temsil eden kültür varlıklarıdır. Ancak, savunma tarihimizde yeri olan ve ülkemizin askeri mimari mirasının önemli bir bölümünü oluşturan bu yapılar, günümüzde farklı koruma sorunlarına bağlı olarak yok olma tehdidi ile karşı karşıyadır. Bölgedeki tarihi savunma yapılarının korunmalarına yönelik, ne yazık ki günümüze kadar kapsamlı ve bütüncül koruma çalışmaları yapılmamıştır. Yapıların yalnızca bir bölümü, ilgili koruma kurulu tarafından tescillenmiş ve yasal olarak koruma altına alınmıştır. Çatalca Bölgesi'ndeki tarihi savunma yapılarının bozulmalarına yol açan etmenlerin tespit edilmesi ve koruma sorunlarına kalıcı, aynı zamanda sürdürülebilir çözümlerin üretilmesi, bu mirasın gelecek kuşaklara aktarılması açısından önemlidir. Bölgedeki tarihi savunma yapılarının, mimari ve tarihi değerlerini gün yüzüne çıkarmak, korunmalarına yönelik farkındalığı artırmak amacıyla bu çalışma hazırlanmıştır. İstanbul'un savunulması için aktif ve etkin roller üstlenen bölgedeki savunma yapılarını, gelecek kuşaklara doğru bir şekilde aktarmayı ve bu bağlamda, bütüncül koruma önerileri üretmeyi amaçlayan bu çalışma, beş bölümden oluşmaktadır. Çatalca Bölgesi'ndeki tarihi savunma yapılarının sayısı ve çeşidi göz önünde bulundurulduğunda, bölgenin stratejik açıdan önemi ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın birinci bölümde, Çatalca Bölgesi'nin konumu ve farklı dönemlerde inşa edilen savunma yapılarının bulunduğu yerler açıklanmıştır. Ele alınan konunun sınırları belirlenmiş ve bu çalışmayı gerekli kılan nedenler belirtilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, tezin ana hedefleri vurgulanmış ve alan çalışmaları sırasında izlenen yöntem ve teknik aktarılmıştır. Yerleşim alanlarını ve insan faaliyetlerini çeşitli tehditlere karşı korumada etkili olan savunma yapıları, uzun yıllar boyunca, kentlerin fiziki yapısını belirleyen ve şekillendiren önemli yapılar olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda, savunma yapılarının tarihsel süreç içerisindeki gelişimi ve gelişim sürecine bağlı olarak, ortaya çıkan savunma yapılarının türleri, ikinci bölümde incelenmiştir. Tarih boyunca tehlikelere karşı kendini korumak isteyen insanoğlu, çeşitli savunma yolları aramıştır. Doğal bir refleks olan savunma eylemi, farklı savunma yapılarının ortaya çıkmasına ve değişen koşullar karşısında bu yapıların dönüşmesine ve yenilenmesine yol açmıştır. Bu bölüm kapsamında, savunma yapılarının değişim ve dönüşüm sürecini zorunlu hale getiren koşullar irdelenmiştir. Yeni ihtiyaçlar ve gereksinimler karşısında savunma yapılarındaki evrim, ayrı başlıklar altında açıklanmaya çalışılmıştır. Çatalca Bölgesi'ndeki savunma yapıları da, inşa edildikleri dönemin şartlarına göre tasarlanmıştır. Bu yapılar, farklı dönemlerin askeri mimarisini ve savunma taktiğini, karşılaştırma yaparak değerlendirmemize imkân tanımaktadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, öncelikle bölgenin önemine vurgu yapılmış ve bölgenin farklı dönemlerde inşa edilen savunma yapıları için tercih edilme nedeni açıklanmaya çalışılmıştır. Tezin ana konusunu oluşturan savunma yapıları ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Arşiv ve literatür araştırmaları sonucunda, özgün bilgilere ulaşılmış, alan – saha çalışmaları ile yapıların mevcut durumları belgelenmiştir. Yazılı ve görsel kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında, bölgedeki savunma yapılarının tarihçeleri, bu bölümde aktarılmıştır. Ayrıca, bölgede yapılan alan çalışmaları sonucunda, yapıların mimari özellikleri saptanmaya, koruma sorunları tespit edilmeye çalışılmıştır. Günümüze ulaşan tarihi savunma yapılarının bozulmalarına ve tahrip olmalarına yol açan faktörlerin doğru bir şekilde saptanması, alınacak koruma kararlarını belirleyeceği için önemlidir. Bu bağlamda, bölgedeki savunma yapıları, yılın farklı dönemlerinde ziyaret edilmiş, savunma yapılarında ve yakın çevresinde süreç içerisindeki değişiklikler tespit edilmiştir. Tarihi savunma yapıları, geçmiş medeniyetlerin mimarlık mirasının önemli bir parçasıdır. Bu yapılar, toplumların savunma tarihleri ve savunma teknolojileri hakkındaki bilgilere ulaşılmasına olanak sağlar. Ayrıca, toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları hakkında yorum yapılmasına da katkı sunar. Çatalca Bölgesi, sahip olduğu farklı dönemlere ait savunma yapıları açısından ender yerlerden biridir. Bölgede, günümüze ulaşmış savunma yapıları, kendi dönemlerini temsil eden kültür varlıklarıdır. Bu askeri mimari mirası gelecek kuşaklara aktarmak, uluslararası koruma standartlarına uygun, koruma teknik ve yöntemleri ile mümkündür. Bu bağlamda dördüncü bölümde, Çatalca Bölgesi'ndeki savunma yapılarına benzer, dünyadan ve Türkiye'den savunma yapıları seçilmiş ve bu yapılar için hayata geçirilen koruma uygulamaları incelenmiştir. Bu araştırmanın, Çatalca Bölgesi'ndeki tarihi savunma yapılarının korunması amacıyla alınacak koruma kararlarına ışık tutacağı ve örnek temsil edeceği düşünülmüştür. Örnek yapıların seçiminde, iki önemli kıstas belirleyici olmuştur. İncelenen örneklerin, Çatalca Bölgesi'nde günümüze ulaşmış savunma yapıları ile yakın dönemlerde inşa edilmiş olmaları birinci kriterdir. İkincisi ise, seçilen savunma yapıları için uygulanmış koruma projelerinin, uluslararası koruma ölçütlerine göre kabul görmüş olmasıdır. Günümüzde, tarihi savunma yapılarının korunması ve uygun yöntemlerle gelecek kuşaklara aktarılması, ulusal ve uluslararası kamuoyunun gündeminde olan bir konudur. İlgili kurum ve kuruluşların öncülüğünde oluşturulmuş, çeşitli yasa, tüzük ve yönetmeliklerde, tarihi savunma yapılarına yönelik koruma kararlarının ve müdahalelerinin kapsamı belirlenmiş ve koruma uygulamalarının belirli standartlara uygun olması amacıyla tavsiyeler verilmiştir. Çalışmanın beşinci ve son bölümünde ise, ulusal ve uluslararası ölçekte, tarihi savunma yapılarının korunmasına yönelik çalışmalar yürüten kurumlar, kuruluşlar ve sivil inisiyatifler ele alınmış, askeri mimari mirasa ilişkin farkındalık aktarılmaya çalışılmıştır. Ülkemizin de taraf olduğu yasalar ve tüzükler incelenmiş, tarihi savunma yapılarının korunması yönündeki kararlar vurgulanmıştır. Ayrıca bu bölüm kapsamında, Çatalca Bölgesi'ndeki tarihi savunma yapıları kendi dönemleri bağlamında değerlendirilmiş ve farklı bölgelerdeki benzer savunma yapıları ile ortak özellikleri açıklanmaya çalışılmıştır. Süreç içerisinde, çeşitli iç ve dış faktörlere bağlı olarak, bölgedeki tarihi savunma yapılarında ciddi bozulmalar meydana gelmiş ve birçok yapı günümüze ulaşamamıştır. Günümüzde de devam eden koruma sorunları, bu bölüm kapsamında, ayrı başlıklar altında açıklanmıştır. Özgün mimari özelliklerini tamamen kaybetme tehdidi ile karşı karşıya olan tarihi savunma yapılarının, koruma sorunlarına sürdürülebilir çözümlerin üretilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bölgedeki savunma yapılarının bozulmalarına yol açan sorunların önüne geçilmesi ve yapıların gelecek kuşaklara doğru bir şekilde aktarılması amacıyla çeşitli çözüm önerileri üretilmeye çalışılmıştır.

Çatalca Region, with its location and geographical structure, has been one of the important places for the security of Istanbul throughout history. It has defense structures built in three different periods to slow down, prevent and respond to attacks that may come through Thrace. These defense structures in the region form an uninterrupted defense line through the north-south direction between the Black Sea and the Sea of Marmara. These structures consist of the Anastasius Walls built in the Roman Period, the Redoubts built in the Ottoman Period, and the Casemates built in the Republican Period. These defense structures built in different periods have enabled Çatalca Region to be an area with a multi-layered military architectural heritage. The Anastasius Walls, built in the 5th century, starting from Evcik Beach on the Black Sea coast and ending in Silivri on the Marmara Sea coast and called the "Long Wall" in Roman sources, constitute the first layer of this structural diversity. The second is a defense line consisting of an independent redoubts between Terkos Lake and Büyükçekmece Lake built in the 19th century. The third, the last layer, is the "Çakmak Line", which started being built in 1940 and shared the same route with the defense structures of the 19th century. These structures are cultural properties that represent the military architecture of the times they were built, and they also reflect the defense system and war tactics of the period. However, these structures, which took place in our defense history and constitute an important part of our country's military architectural heritage, are now threatened with extinction due to different conservation problems. For the protection of these historical defense structures in the region, no comprehensive and holistic conservation studies have been carried out until today, unfortunately. Only a limited part of the buildings have been registered and legally protected by authorities. To transfer this military architectural heritage to future generations, it is necessary to identify the factors that lead to the severe deterioration of the historical defense structures and to produce permanent and at the same time sustainable solutions to the conservation problems. This study has been prepared in order to reveal the architectural and historical values of the historical defense structures in the region and to raise awareness about their preservation. This study, which aims to transfer the defense structures in the region, which plays active and effective roles for the defense of Istanbul, to the next generations, and to produce holistic protection proposals in this context, consists of five parts. The strategic importance that cannot be ignored of the Çatalca Region emerges when considering the number and variety of historical defense structures. In this context, in the first part of the study, the location of the Çatalca Region and the places where the defensive structures built in different periods were explained. The scope of the subject discussed was determined and the reasons that made this study necessary were tried to be stated. In addition, the main objectives of the thesis were emphasized and the method and technique followed during the field studies were conveyed. Defence structures, effective in protecting residential areas and human activities against various threats, also appear as important structures that determine and shape the physical structure of cities for many years. In this context, the development of defense structures in the historical process and the types of defense structures that emerged depending on the development process were examined in the second part. Throughout history, human beings, who want to protect themselves against dangers, have sought various ways of defense. The defensive action, which is a natural reflex, has led to the emergence of different defense structures and the transformation and renewal of these structures in the face of changing conditions. Within the scope of this section, the conditions that necessitate the change and transformation process of defense structures were examined. Changes and transformations arising from new needs and requirements in defense structures were tried to be explained under separate subtitles. The historical defense structures in the Çatalca Region were also designed according to the conditions of the period that were built. These structures allow us to evaluate the military architecture and defense tactics of different periods by making comparisons. In the third part of the study, the importance of the region was emphasized primarily, and the motivations why it was preferred as the area where military defence structures were built in these three different periods were explained. The defence structures, which constitute the main subject of the thesis, were discussed under separate titles. Following a detailed archive study and comprehensive literature review, original and reliable information was obtained, and the current status of the buildings was documented with area-field studies. In the light of the information obtained from written and visual sources, the history of the defence structures were shared in this section. In addition, as a result of the field studies carried out in the region, the architectural features of the buildings were classified then the protection problems were detected. It is important to determine precisely the factors that cause deterioration and destruction of historical defense structures that have survived to the present day, as it will end up with specified conservation decisions to be taken. For that reason, the defence structures in the region were visited at interval times. Thus, the changes on these defensive structures and their close surroundings were determined. Historic defensive structures are an important part of the architectural heritage of past civilizations. These structures allow access to information about the defense histories of societies and defense technologies. It also contributes to commenting on the social, cultural, and economic structures of societies. Çatalca Region is one of the unique places in terms of defense structures belonging to different periods. The defense structures that have survived to the present day in the region are cultural properties that represent their own periods. It is possible to transfer this military architectural heritage to future generations with conservation techniques and methods that adhere to international conservation standards. In this context, in the fourth chapter, defense structures similar to the defense structures in the Çatalca Region were selected from the world and Turkey, and the protection practices implemented for these structures were examined. It is believed that this research will shed light on and represent an example for the conservation decisions to be taken in order to protect the historical defence structures in the Çatalca Region. Two important criteria were decisive in the selection of sample structures. The first criterion is that the built period of the selected examples are close to the construction period of the defense structures in the Çatalca Region, survived to the present day. The second is that the protection projects implemented for the selected defense structures have been accepted by the international protection authorities. It is an issue on the agenda and among the priorities of national and international public opinion, in today's world, that with conventionally preserving and transferring the historical defence structures to future generations. Various laws and regulations have been enacted to protect historical defense structures under the leadership of relevant institutions and organizations. With these laws and regulations, the scope of protection interventions has been determined, and also recommendations have been given for protection practices to be of a certain standard. Institutions, organizations, and civil initiatives, carried out studies on the preservation of historical defence structures on a national and international scale, were discussed in section fifth, the last part of the study. Furthermore, awareness of military architectural heritage was tried to be conveyed there. The laws and regulations with which Turkey is also bound were examined, and the decisions regarding the preservation of historical defence structures were emphasized. Within the scope of this section, the historical defense structures, located in the Çatalca Region, were evaluated in the sense of their periods. Besides, their common features with similar defense structures in different regions were tried to be explained. During the process, due to various internal and external factors, serious deterioration occurred in the historical defence structures in the region so that many of them could not reach the present day. Conservation problems that continue today were explained under separate subtitles within the scope of this section. As they are under the threat of completely losing their original architectural features, it is essential that the conservation problems of these historical defense structures should be treated with wisely produced sustainable solutions. In this context, various solution proposals have been tried to be produced to prevent the problems that cause deterioration of the defense structures in the region and to transfer the structures to the next generations correctly.