Atmosferik ruh halleri üzerinden mimari atmosferi deşifre etmek: Alternatif bir mekân okuması

Abstract

Günümüzde, hem mimari tasarım ve mimarlık eğitimi tartışmalarına hem de mimarlık pratiğine dahil olmuş olan atmosfer, ontolojik yapısı itibariyle mekânsal ve affektif/duygusal durumlar arasında dolaysız bir ilişkiyi büyütmektedir. Mimari hareket önerileri, sinestetik etkiler gibi düzenlemeler etrafında kurulan atmosferin, ona bedensel olarak katılan özneyi affektif bir düzeyde karıştırması, bu araştırmanın temel motivasyonunu oluşturmaktadır. Bu motivasyon, öznenin mevcut ruh hali üzerine yeniden basılan ve kaynağı büyük oranda mimari düzenlemeler olan atmosferik ruh halini ön plana çıkarmaktadır. Araştırmanın bütününde ise, atmosferik ruh hali sayesinde, öznenin affektif durumlarını takip ederek etkileyici mekânsal durumlara açılım getirilebileceği savunulmaktadır. Araştırmanın temel niyeti, atmosferik ruh hallerini takip ederek etkileyici mimari düzenlemelere ışık tutabilecek bir okuma alternatifi sunmaktır. Tezin "Atmosfer Kavramını Mimarlık Bağlamında Düşünmek" isimli bölümünde, atmosferin ontolojik yapısına, bu yapı etrafında kurulan etki düzeylerine ve kavramın antik çağdan günümüze dek mimarlık sahnesinde nasıl bir yer edindiğine yer verilmektedir. Bu bölümde atmosfer kavramının araştırmanın bütününde nasıl bir anlam üstlendiği, bu anlamıyla vadettiği imkanlar ve tezin odak kavramları açıklığa kavuşturulmaktadır. Ontolojik yapısına dayanarak atmosferin, "havada hissedilen", "yarı nesnel şey", "yarı şey", "yüzeysiz mekân", "bir arada olan", "arasındaki şey", "bedensel varlık mekânı" gibi ifadelerle ele alındığı görülmektedir. Atmosferik deneyimde hissedilen etkilerin ise, karşılıklı taraflara (özne-özne ve özne-nesne) bağlı olarak çeşitlendiği düşünülmektedir. Özneler arası etkileşimde, sosyo-bilimsel, sosyal, sosyo-mekânsal, politik ve toplumsal etki düzeylerinin, özne-nesne arasındaki etkileşimde ise mekânsal-affektif bir etki düzeyinin söz konusu olduğu vurgulanır. Atmosferin iklimsel anlamı/yapısı ve araştırmanın odak düzeyi olan mekânsal-affektif etki düzeyi incelendiğinde, atmosfer deneyiminin bedensel bir etkileşimi gerekli kıldığı gözlemlenmektedir. Bu noktada, kavramın mimarlık sahnesinde nasıl bir yer edindiğini anlamak adına tarihsel gelişim içinde, mimari atmosfer ve beden açılımları arasında paralel bir okumaya gidilmektedir. Bu okumada, hissedilen/duyarlı beden açılımlarından filizlenen ve Gernot Böhme tarafından geliştirilen "atmosfer jeneratörleri" kavramına ulaşılmaktadır. Bu kavramın, mimari atmosferin kurulmasında rol üstlenen çevresel/mimari düzenlemeleri ifade etmesi açısından önem arz ettiği görülmektedir. Bu nedenle atmosfer jeneratörlerini kavramak adına kritik bir yere sahip olan "alt/mikro-kapsayıcı atmosfer" kavramlarıyla birlikte "atmosfer jeneratörü" kavramı, araştırmanın odak kavramları olarak ele alınmaktadır. Mimari atmosfere açılım getirebilmek adına ruh halinin takibine dayalı bir okuma alternatifi kurgulamayı amaçlayan araştırma, ne tür mimari atmosfer jeneratörlerin ne tür bir mimari atmosfer ya da mekân duygusunu büyütebileceğine dair bir soruşturmayı takip edecek şekilde geliştirilmektedir. Kapsayıcı ve farklı alt atmosferler etrafında, öznenin ruh halinin nasıl etkilendiğine yönelik ikinci bir soruşturma bu soruşturmaya eşlik etmektedir. Araştırmanın niyeti doğrultusunda, kavramsal ve deneysel olarak yürütülen iki tür deşifrasyon/çözümleme sürecini kapsayan üç aşamalı bir yöntem kurgulanmıştır. Atmosferik deneyimin karmaşık yapısının, dedektif titizliğinde deşifre edildiği kavramsal deşifrasyon süreci ilk aşamayı, deneysel olarak yürütülen süreç ise ikinci ve üçüncü aşamayı kapsamaktadır. Aynı zamanda, bu yöntem etrafında şekillenen alternatif okumanın tek bir mimari yapı bağlamında yürütülmesiyle, sunulan okuma alternatifinin bir prototipi oluşturulmaktadır. Kavramsal deşifrasyon süreci, "Atmosfer Kavramını Mimarlık Bağlamında Düşünmek" isimli bölümdeki açılımlar ve büyük oranda "Bedensel-Mekânsal-Affektif Düzeyde Atmosfer Deneyimi" isimli bölümdeki tartışmalar ışığında kurgulanmış olan bir yaklaşımı tanıtmaktadır. "Bedensel-Mekânsal-Affektif Düzeyde Atmosfer Deneyimi" isimli bölümde atmosferik deneyim ve bu deneyimin bir uzantısı olan duyusallık detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Araştırma fenomenolojik bir bakış açısını benimseyerek tartışmalarını sürdürmekte ve atmosferik ruh hali deneyimi, atmosferi varoluşsal bir çizgide ele almaya olanak tanıyan "Stimmung (atmosfer, ruh hali, uyum)" kavramı ışığında incelenmektedir. Hem yaklaşımın hem de yöntemin ikinci ve üçüncü aşamasının şekillenmesinde ise fenomenolojik olarak ele alınan atmosferik algı, atmosferik karşılaşmalar, atmosferik ruh hali, ruh hali, duygu, affekt kavramları, deneyim ve ifade arasındaki paradoksal ilişki açılımları daha belirleyici bir rol üstlenmektedir. Kavramsal deşifrasyon ile elde edilen yaklaşım ışığında kurgulanan ikinci aşamada, 25 katılımcı, seçilen mimari yapıyı bedensel olarak deneyimlemektedir. Bu süreçte katılımcılardan, mimari düzenlemeler etrafında hissettiklerini ifade etmeleri ve sözlü ifadelerini/seslerini kayıt altına almaları istenmektedir. Elde edilen veriler, Jürgen Hasse'nin "eleştirel fenomenoloji" açılımları dahilinde geliştirdiği fenomenografik yöntemden ilham alarak deşifre edilmektedir. Üçüncü aşamada ise, özellikle psikoloji alanında kullanılan farklı "affekt ölçüm setleri" taranarak, dört temel ruh hali etrafında şekillenen bir affekt seti oluşturulmuştur. Bu aşamada, deneysel çalışmanın yorumlanabilmesi adına, ikinci aşamada elde edilen bulguları bir araya getirecek bir zemin hazırlanmaktadır. Araştırmada deneysel deşifrasyon sürecine yer verilmesiyle birlikte, sunulan okuma alternatifi fenomenolojik-fenomenografik bir düzeye taşınmaktadır. Sunulan alternatif okumanın bir prototipi olarak düşünülen deneme, kavramsal deşifrasyon sonucu elde edilen yaklaşımın çizdiği yön ile deneysel çalışmada elde edilen bulgular arasında bir uyum yakalandığına işaret etmektedir. Deneysel çalışmada gözlemlenen, mimari yapının çoğu katılımcıyı ortak bir ruh haline çekmiş olması durumu, etkileyici bir karaktere sahip olan mimari düzenlemelerin, kendilerine özgü bir ruhu olduğunu düşündürmektedir. Sunulan okuma alternatifi kesin bir izlek sunma amacı taşımadığı için bu ruhu yakalamaya imkan tanımaktadır. Bu noktada okuma alternatifinin fenomenolojik-fenomenografik çizgiye sadık kalacak şekilde, incelenecek herhangi bir mimari düzenlemeye adapte edilebilecek bir karakterde olduğu söylenebilir. Böylece, farklı ölçek ve karakterdeki mimari düzenlemelere de uyum sağlayabilmektedir. Gelecek araştırmalarda, bu araştırmada geliştirilen okuma alternatifi takip edilerek atmosfer jeneratörleri çeşitlendirilebilir. Okuma alternatifini benimseyen araştırmalar ilişkisel olarak bir araya getirilip bulgular bütüncül olarak değerlendirilebilir. Böylece atmosfer jeneratörleri bağlamında, kendini sürekli devam ettiren, dinamik bir araştırma platformuna bir temel sağlanmış olur.

At the present time, the atmosphere, which is included in architectural design, architectural education discussions and architectural practices, grows a direct relationship between spatial and affective/emotional situations on the basis of its ontological structure. The main motivation of this research is that the atmosphere established around arrangements such as architectural movement suggestions, synesthetic effects, involves in the subject who participates it corporeally on an affective level. In the light of this motivation, it is defended that thanks to the atmospheric mood reprinted on the subject's current mood, it is possible to bring an initiative to impressive spatial situations by following the subject's affective states. The main intention of the research is to provide a reading alternative that can offer an insight into impressive architectural arrangements by following atmospheric moods. In the section called as "Thinking the Concept of Atmosphere in the Context of Architecture", the ontological structure of the atmosphere, the levels of effect established around this structure and how the concept has gained a place in the architectural scene from antiquity to the present day are discussed. In this section, the undertaken meaning of atmosphere throughout the thesis, the possibilities it promises in this sense and the focus concepts of the thesis are clarified. Based on its ontological structure, atmosphere is expressed as "felt in the air", "semi-objective thing", "half-thing", "space without a surface", "being together", "between things", "space of bodily presence". It is thought that the effects of the atmosphere felt during the atmospheric experience varies depending on mutual parties (subject-subject and subject-object). It is emphasized that there is a socio-scientific, social, political and societal effect levels in the interaction between subjects, and a spatial-affective effect level in the interaction between the subject and the object. When the climatic meaning/structure of the atmosphere and the spatial-affective effect level, which is the focus level of the research is examined, it is observed that the atmospheric experience requires a corporeal/bodily interaction. At this point, in order to understand how the concept has taken place in the architectural scene, a parallel reading has been conducted between the architectural atmosphere and body expansions in the historical development. In this reading, felt/mindful body expansions are examined together with the concept of "atmosphere generators" developed by Gernot Böhme. This concept is thought to be important in terms of expressing the environmental/architectural regulations that play a role in the establishment of the architectural atmosphere. The concept of "atmosphere generator" along with the "sub/micro-overarching atmosphere" concepts which have a critical place in order to comprehend atmosphere generators are considered as the focus concepts of this research. The research, which aims to construct a reading alternative based on mood monitoring, is being developed to follow up an investigation into what kind of architectural atmosphere generators can magnify what type of architectural atmosphere or emotion of space. A second investigation into how the subject's mood is affected, around overarching and different sub-atmospheres, accompanies this investigation. In line with the intention of the research, a three-step method is designed covering two types of deciphering/analysis processes that are carried out conceptually and experimentally. The conceptual deciphering process, in which the complex structure of atmospheric experience is deciphered in detective sensitivity, covers the first phase, while the experimentally executed process covers the second and third phase. At the same time, a prototype is constituted by conducting alternative reading that is shaped around this method in the context of a selected architectural building. The conceptual deciphering process introduces an approach that is constructed in the light of the expansions in the chapter "Thinking About the Concept of Atmosphere in the Context of Architecture" and expecially the discussions in the chapter "Atmospheric Experience at a Corporeal, Spatial, Affective Level". Atmospheric experience and its extension, sensuality, are discussed in detail in the chapter of "Atmosphere Experience in Physical, Spatial, Affective Level". The research continues its discussions by adopting a phenomenological perspective. Moreover, the atmospheric mood experience is examined in the light of the concept of "Stimmung (atmosphere, mood, harmony)", which allows one to address the atmosphere in an existential line. In shaping both the approach and the second and third phase of the method, atmospheric perception, atmospheric encounters, mood, emotion, affect concepts, the paradoxical relationship between experience and expression play a more decisive role. In the second phase, which is constituted in the light of the approach obtained by conceptual deciphering, 25 participants experience the selected architectural building corporeally. In this process, participants are asked to express their feelings about architectural arrangements and to record their oral expressions/voices. Obtained data are deciphered by inspiration from the phenomenographic method that Jürgen Hasse developed within the expansions of "critical phenomenology". In the third phase, different "affekt measurement sets", especially used in the field of psychology, is scanned and an affekt set that is shaped around the four basic moods is constituted. At this phase, a base is constituted for the interpretation of the experimental study, which can bring together the findings of the second phase. By including the process of experimental deciphering to the research, the reading alternative is carried to a phenomenological-phenomenographic level. The trial, which is considered to be a prototype of the alternative reading presented, points to the existence of a harmony between the direction drawn by the approach obtained from the conceptual deciphering and the findings obtained in the experimental study. The situation observed in the experimental study, in which architectural building attracted most participants to a common mood, suggests that architectural arrangements, which have an impressive character, have a unique spirit of their own. Because the offered alternative reading is not intended to present a precise path, It is possible to capture this spirit. It can be said to be of a character that can be adapted to any architectural arrangement to be examined, so as to stick to the phenomenological-phenomenographic line. Thus, it can also adapt to architectural arrangements of different scale and character. In further research, the atmosphere generators can be diversified by following the reading alternative developed in this research. Researches that embark on the alternative reading can be integrated in a relational way and the findings can be evaluated in a holistic manner. Thus, a basis is provided for a dynamic and self-perpetuating research platform in the context of atmosphere generators.