Savaş ve göçe ilişkin travmatik belleğin işleyiş biçiminin mekansal karşılıkları: İstanbul'daki Suriyeli sığınmacılar üzerinden bir okuma

Abstract

İnsanoğlu, deneyimlerini gerçekleştirdiği, çevresini kuşatan ve benliğini saran ortama anlam vermeden, anlam koymadan yaşayamamakta; edilgin olarak kabul etmediği mekanı, değişen gerçeklik yahut öğretilen ortama içkin olarak yorumlayarak kendi yaşantısına yakından tanık olduğu için anlamlı bulmaktadır. Fiziksel mekanı, zihinsel boyutu ile değerlendirerek anlamlandıran birey/toplum, mekana dair geçmiş zamandaki deneyimlerini zihinlerinde yeni olan ile birleştirmekte ve yeniden yorumlamaktadırlar. Bunun neticesinde mekan, tanığı olduğu her deneyime ve o deneyimin bireye/topluma hissettirdiklerine göre sürekli değişip dönüşerek birey ve toplumlar için farklı anlamlar ifade etmektedir. Mekan-toplum sarmalının iç içe geçmiş bir ağ örgüsü olduğunu kabul eden ve mekanın bu ağ örgüsü içerisinden okunmasının mümkün olduğu görüşüne tutunan bu çalışma; mekanın, savaş ve zorunlu göçün neden olduğu travma ile bellek arasında konumlanan yerini sorgulamaktadır. Bu niyetle çalışmada, Suriyeli sığınmacıların, savaş-çatışma ortamı ve göç güzergahından duygusal bir miras olarak taşıdıkları bireysel ve kolektif belleklerinde meydana gelen süreklilik ve kırılmaların, göç sonucunda yerleştikleri yerlerdeki karşılıkları, savaş ve göç sürecindeki yere/mekana ilişkin deneyimleri üzerinden fenomenolojik bir yaklaşımla tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, Suriyeli sığınmacıların görünür olduğu kentlerden biri olan İstanbul'da gerçekleştirilmiş ve sığınmacıları travmatik belleklerindeki işleyiş biçiminin mekansal karşılıkları, yine bu kent üzerinde aranmıştır. Bu amaç doğrultusunda, Suriyeli sığınmacılar (çalışma grubu) ve onların mental sağlıklarıyla ilgilenen alanlarında uzman kişilerden (danışma grubu) oluşan iki farklı grupla, yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Suriyeli sığınmacıların oluşturduğu çalışma grubu, sığınmacıların ikamet etmeyi yoğun olarak tercih ettiği İstanbul ve Bursa (şimdi orada olup daha önce İstanbul'da yaşamış olan) illerinde, 21-55 yaş aralığında, 6 kadın ve 9 erkek olmak üzere toplam 15 kişi ile yapılan yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle gerçekleştirilmiştir.