Sürdürülebilir kent parkları için yönetim stratejileri
Sürdürülebilir kent parkları için yönetim stratejileri
Dosyalar
Tarih
2024-10-23
Yazarlar
Şahin Özdemir, Hilal
Süreli Yayın başlığı
Süreli Yayın ISSN
Cilt Başlığı
Yayınevi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Özet
20. yüzyılın ortalarında, artan kentsel nüfus ve değişen üretim ve tüketim biçimlerinin doğal kaynaklara verdiği tahribat nedeniyle daha yaşanabilir bir kent için çözüm arayışlarına gidilmiştir ve doğadan faydalanırken korunmasının da göz ardı edilmemesi düşüncesi ile sürdürülebilirlik kavramı ön plana çıkmıştır. Sürdürülebilirlik kavramının kentlerdeki önemli mekanizmalarından birisi kentsel yeşil alan sistemidir. Bu sistemin temel taşı olan parklar, ekolojik katkılarına ek olarak sosyal anlamda çağın kentlilere sunduğu yaşam biçiminde bir mola, cennetten bir an yaşatma, kendini yenileme için bir olanak, sosyal hayata dâhil olma için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Buna ek olarak parklar ekonomik anlamda da kentlerin şekillenmesinde önemli fırsatlar sunmaktadır. Halka açıldığı gün yaşamı başlayan parklar, sadece doğal süreçlerden dolayı değil, canlı peyzajlar olduğu için mevsimlere, saatlere, insanların parkla etkileşimine göre sürekli değişir ve gelişir. Parklar, tasarımları ne kadar kusursuz olsa da ilk günden itibaren güvenlik, bakım-onarım, temizlik, kullanıcı memnuniyeti, değişen koşullar ve buna benzer daha pek çok konuda sürdürülebilirliklerinin önüne geçen pek çok problemle karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum parkların sürdürülebilirliği için yönetim stratejilerinin geliştirilmesini gerektirmektedir. Ancak ülkemizde bununla ilgili etkin bir çözüm önerisi olabilecek bir model yoktur. Bu çalışma 'sürdürülebilir kent parkı' kavramı ve parkların kent içerisinde yüklendiği rol ve anlamların sürdürülebilirlik çerçevesinde nasıl yönetileceği sorusuna yanıt aramaktadır. Çalışmanın amacı, sürdürülebilir kent parkları için yönetim stratejileri geliştirmektir. Bu kapsamda tezin analitik yapısı beş aşamalıdır: 1- Parkların tarihsel süreçteki gelişimini irdelemek, 2- Yurt dışından örnek park yönetimi yaklaşımlarını incelemek, 3- Ülkemizdeki bu kapsamdaki kurumsal çevreyi ve çerçeveyi ortaya koymak, 4- İstanbul özelinde parkların yönetiminde karşılaşılan durumları anlamak ve 5- Bütün bunların ışığında İstanbul'daki kent parklarının sürdürülebilirliği için yönetim stratejileri geliştirmek. Çalışmada öncelikle tarihsel süreçte kent parklarının değeri, işlevleri, değişimi ve gelişimi araştırılmış ve sürdürülebilir park kavramının ortaya çıkışının neden ve nasıl olduğunun izleri sürülmüştür. Ayrıca Türkiye'nin kent parkı serüveni ve bugün ne aşamada olduğu dünyadaki gelişimle eş zamanlı olarak incelenmiş ve karşılaştırma için bir fırsat oluşmuştur. Bu dönemler arasında birbiri içine geçişler ve ülkelere göre değişik başlangıç ve bitiş süreleri söz konusudur. Ancak, 'Modernizm' akımının uluslararası etkisi, parkların dönemsel gelişimini tanımlamada merkezi bir rol oynamıştır. Modernizm Öncesi Dönem; İlkçağ Bahçeleri, Orta Çağ Bahçeleri, Rönesans Bahçeleri, Barok Bahçeleri ve Peyzaj Bahçesi (Doğal Park) olarak, Modernizm ve Sonrası Dönem ise Kamusal Kent Parkı, Postmodern Kent Parkı, Sürdürülebilir Kent Parkı ve İklim Pozitif Park başlıkları altında değerlendirilmiştir. Çalışmanın 2. aşamasında yurt dışından park yönetimi yaklaşımı örnekleri incelenmiştir. Stratejik mekânsal planlama ve peyzaj ve alan yönetimi konuları irdelenerek stratejik katılımcı alan yönetim yaklaşımlarının kent parklarının yönetiminde uygulanabilirliği tartışılmıştır. Ayrıca literatür araştırması sonucu kent parklarının yönetiminde sürdürülebilirliği etkileyen temel kriterler belirlenmiştir. 3. aşamada, kent parkı yönetimi konusunda ülkemizdeki mevcut sistem ve araçlar incelenmiştir. Bu kapsamda, ülke ve İstanbul ölçeğinde yapılan çalıştaylar, paneller, eylem planları, strateji belgeleri, planlar ve mevzuat çerçevesinde elde edilen verilerden yararlanılmıştır. 4. aşamada ise İstanbul özelinde, parkların proje, yapım ve yönetimindeki ilgililer ile yapılan mülakat yöntemi (yüz yüze görüşme) ile mevcut işleyiş ortaya konulmuştur. Bu aşamada elde edilen veriler sistematik bir yaklaşımla incelenmiş, kod ve temalar oluşturulmuştur. Veri analizinde kod ve temaların oluşturulması ve sonuçların görselleştirilmesinde nitel veri analizine yönelik bir yazılım olan MAXQDA 24 programından yararlanılmıştır. Araştırma bulgularını temsil eden üç boyut üzerinden; yönetim açısından, sürdürülebilirlik ve ekolojik açıdan ve ayrıca sosyo-kültürel açıdan GZFT (SWOT) analizi yöntemi ile İstanbul'un kent parklarının sürdürülebilirliği için yönetim açısından potansiyel ve kısıtları ortaya çıkarılmıştır. Çalışmanın son bölümde ise GZFT analizi ile ortaya çıkan zayıf yönlerin iyileştirilmesi, tehditlere karşı alınacak önlemler ve güçlü yönlerin ve potansiyellerin geliştirilmesine yönelik, iklim pozitif, katılımcı, çağın şartlarına ayak uyduran sürdürülebilir kent parkları için imkânların nasıl eyleme dönüştürüleceği ile ilgili hedef ve stratejik öncelikler belirlenmiş ve yönetim sisteminin geliştirilmesine yönelik öneri geliştirilmiştir. Sonuçlar şu şekilde özetlenebilir: Tüm dünyada olduğu üzere İstanbul'da il ve ilçe düzeyinde iklim krizi uyumu ile birlikte kent parklarının rolünün giderek arttığı görülmektedir. Bu kapsamda yerel yönetimlerce çeşitli birimler kurulmuş ve çalışmalarını bu noktada sürdürmektedirler. Bu bakımdan İstanbul için sürdürülebilir parklar yaratmada altyapının önemli bir bileşeni oluşmuştur denilebilir. Ayrıca mülakat yöntemi ile katılımcılardan elde edilen veriler sonucu il ve ilçe düzeyinde benzeşen ve ayrışan yönler net bir şekilde görülmektedir. Bu kapsamda kullanım yoğunluğuna bağlı bakım- yönetim ve özellikle güvenlik konusu tüm yönetimleri etkilemektedir. Kullanıcı çatışmaları, vandalizm, mevsimsel yoğunluklar yönetimi en çok zorlayan sorunlardır. Ancak il düzeyinde ilçelere göre işletme, bakım ve birimler arası koordinasyon sorunları daha çok öne çıkmaktadır. Her iki düzeyde de katılımcılar yönetim bakımından en önemli konulardan biri olarak dile getirdikleri güvenlik konusu başta olmak üzere parkların sürdürülebilirliğine olumsuz etki eden tüm sorunların çözümünde katılımcı ve kapsayıcı yaklaşımların geliştirilmesinin önemini vurgulamaktadır. Bulgular aynı zamanda ilgili birimler arasındaki koordinasyonun sağlanması ve kullanıcıların aidiyet hissinin geliştirilmesinin önemine vurgu yapmaktadır. Bütün bunların koordinasyonu açısından bu tez çalışmasında birimler arasındaki uyumun sağlanması için Büyükşehir belediyeleri koordinasyon merkezleri yönetmeliğine tabi olan Altyapı Koordinasyon Merkezi ve Ulaşım Koordinasyon Merkezleri gibi, planlama uygulama ve yönetim birimlerinin arasındaki iş bölümü, koordinasyon ve iş birliğini sağlamak ve bütüncül bir bakışla kent parklarını yönetmek adına Kent Parkları Koordinasyon Merkezi önerisi getirilmiştir. Ayrıca mevcut yönetim sisteminin etkinliği artırmak amacıyla yöneticilere rehber olacak park yönetim önerisi getirilmiştir.
Açıklama
Thesis (Ph.D.) -- Istanbul Technical University, Graduate School, 2024
Anahtar kelimeler
sürdürülebilirlik,
sustainability,
sürdürülebilir şehir,
sustainable city