Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari Ve Korunması

Abstract

19. yüzyılda endüstrileşme ve modernleşme, İngiltere’de demiryollarının inşa edilmesiyle ivme kazanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kez 1856 - 1888 yılları arasında İngilizler tarafından inşa edilen demiryolları tarımsal üretimin limanlara aktarılması amacını gütmüştür. 1888 yılından Cumhuriyetin ilanına kadar geçen dönemde, İngiltere, Almanya, Fransa ve Rusya, Osmanlı İmparatorluğu’nda demiryolu inşa etmek üzere birbirleriyle adeta savaşmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’nda 1873-1896 yılları arasında inşa edilen Anadolu Demiryolunun, inşa süreci ve kent biçimlenişinde oynadığı rol incelenmektedir. Demiryolunun geçtiği merkezlerde, istasyon alanlarının ve çevresinin gelişimi, göçmen mahallelerinin oluşumu ve sosyal nitelikli yapıların biçimlenişi ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu araştırmanın bir diğer amacı, Türkiye’nin demiryolu mirasının bir parçası olan Anadolu Demiryolu yapılarını tespit etmek, bu kavram altında incelenmesi gerekli yapı ve yapı gruplarını belirlemektir. Demiryolu mirası kavramı istasyon alanları (yolcu binaları, lojman, depo, atölye, ambar, su deposu) ile çevresinde gelişen sosyal nitelikli yapılar ve konut alanlarını kapsamaktadır. İstanbul’da demiryolu mirasını tehdit eden birçok unsur bulunmaktadır. Sözü edilen tehditler, Marmaray, Haydarpaşa ve Kartal Kentsel Dönüşüm Projeleri, yeniden işlevlendirme ve insan kaynaklı bozulmalar başlıkları altında toplanmaktadır. Çalışmada dünya demiryolu mirasının koruma sorunları tartışılarak, Anadolu Demiryolu mirasının korunması için öneriler sunulmaktadır.

In the 19th century, industrialization and modernization gained speed through building of railways in England. The first railways in the Ottoman Empire which were built in 1856-1888, by British entrepreneurs, aimed at transporting agricultural production to port cities. From 1888 until the foundation of the Turkish Republic, England, Germany, France and Russia fought for gaining railway concessions in Turkey. In this research, the Anatolian Railway built in the Ottoman Empire in 1873-1896, its construction history and role in the formation of the city have been examined. General conditions of the cities that railway passed, development of station centers, immigrant quarters and social buildings have been analyzed for determining the role of the railways in the development of the Ottoman City. Another aim of this study was to identify the railway heritage of the Anatolian Railway, as it is an important part of the railway heritage of Turkey. Railway heritage concept includes not only station areas which embodies stations, lodges, depots, ateliers, water towers etc., but the social buildings and residential area surrounding it. There are several threats against preservation of railway heritage in Turkey. Marmaray project, Haydarpaşa and Kartal urban regeneration projects, reuse of station areas and human misuse are among those dangers studied here. In addition, the problems of railway heritage in the world have been exemplified, ways of preservation of the Anatolian Railway has been proposed.