Afet sonrası geçici yerleşim alanlarında kentsel tarım: Hatay Umutkent örneği

Abstract

Bu çalışma temel olarak, afet sonrası kurulan geçici yerleşim alanlarında kentsel tarım faaliyetlerinin etkisini ve uygulanabilirliğini incelemektedir. Afet sonrası geçici yerleşim alanlarında gıda güvencesi ve toplumsal dayanışmanın sağlanması büyük önem taşır. Bu bağlamda, kentsel tarım faaliyetlerinin bu tür alanlarda nasıl uygulanabileceği ve afetzedeler üzerindeki etkileri, çalışma kapsamında ele alınan temel sorunsallardır. Tez kapsamında literatür taraması ile oluşturulan genel bir kavramsal çerçevenin ardından dünya genelinde meydana gelen doğal afetlerden sonra hayata geçirilen kentsel tarım projeleri incelenmiş, ardından da Hatay Umutkent Konteyner Kenti vaka çalışması olarak ele alınmıştır. Konu kapsamında dünyadan seçilen örnekler 2010 Haiti depremi, 2011 Japonya depremi ve tsunamisi, 2013 Haiyan tayfunu ve 2015 Nepal depremidir. Bu felaketlerin ardından hayata geçirilen kentsel tarım faaliyetleri çalışmayı derinleştirmek için araştırılmış ve çalışmanın sonraki aşamalarına temel oluşturan çıkarımlar elde edilmiştir. 2010 Haiti depremi sonrası, afete maruz kalmış yerel halkın gıda güvencelerini sağlamak amacıyla geçici barınma alanlarında topluluk bahçeleri kurulmuştur. Buna benzer olarak, 2011 Japonya deprem ve tsunaminin ardından, yerel halkın gıda ihtiyaçlarına erişim ve toplumsal dayanışmayı güçlendirme konularına dikkat çekilerek topluluk bahçeleri, seralar oluşturulmuş ve aynı zamanda, insanların tarım becerilerini geliştirmek hedefiyle tarım eğitimleri verilmiştir. Ayrıca, Filipinler'de meydana gelen Haiyan tayfunu ve 2015 Nepal'de meydana gelen afetlerin uzun vadede yönetim plan uygulamalarında, insanların küçük ölçekli tarım projelerine teşvik edilerek hem gıda güvencesi hem de topluluklar arasındaki dayanışmanın arttırılması amaçlanmıştır. Bu örnek incelemeleri, kentsel tarım kavramının afet sonrası iyileşme süreçlerindeki hayati rolünü göstermektedir. Literatür taraması ve örnek incelemesinin ardından Türkiye'de 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremin ardından Koç holding ve beraberindeki topluluklar ile AFAD ortaklığıyla Hatay'ın Antakya ilçesine ait Güzelburç mahallesinde inşa edilen "Hatay Umutkent Konteyner Kenti", vaka çalışması olarak ele alınmıştır. Vaka çalışmasındaki veri toplama sürecini literatür taraması, yerinde tespit ve gözlem ile yarı-yapılandırışmış görüşmeler oluşturmaktadır. Hayat Umutkent'te gerçekleştirilen vaka çalışması, yerleşme içerisinde yaşayan insanların tarımsal faaliyetlere yönelik pozitif düşüncelerini ortaya koymuştur. Aynı zamanda bu çalışmada, tarım girişimlerinin gıda güvencesini sağlamasıyla birlikte komşuluk ilişkilerini destekleyerek toplumsal dayanışmayı arttıracağını ve bunun yanında, deprem sonrası bireylerin yaşadıkları stres ve üzüntünün bu tip tarım uygulamaları ile azalacağı tespit edilmiştir. Çalışmanın son kısmında literatür taraması, incelenen örnekler ve vaka çalışmasından edinilen veriler kapsamında, afet sonrası geçici yerleşimlerde kentsel tarımın önemi değerlendirilmiştir ve geçici yerleşim alanlarında afet sonrası ilk müdahale, toparlanma ve iyileşme ve sürdürülebilirlik dönemi olmak üzere 3 aşamada uygulanabilecek kentsel tarım stratejileri geliştirilmiştir. Bu stratejiler kapsamında afet sonrası kriz döneminde konteyner bahçeciliği, toparlanma ve iyileşme döneminde topluluk bahçeleri ve sürdürülebilirlik döneminde ise modern kentsel tarım uygulamaları önerileri sunulmuştur. Aynı zamanda, bu tarım faaliyetleriyle birlikte gelecekte meydana gelebilecek afet sonrası geçici barınma alanlarına örnek teşkil edebilecek bir konteyner kent modeli de tasarlanmıştır.