Tarihi Yapılarda Kullanılan Volkanik Tüflerin Konservasyonu Üzerine Bir Araştırma: Od Taşı Örneği

Abstract

Bu tez çalışmasında, tarihi yapılarda sıkça kullanılmış olan ve hızlı bir şekilde hasara uğrayan, Osmanlı arşiv belgelerinde od taşı olarak adlandırılan volkanik tüflerin konservasyonu üzerine kapsamlı ve ayrıntılı bir araştırma yapılmıştır. Bu çalışma sonunda, başka tür taşlar üzerinde de uygulanabilecek konservasyon metodolojisini oluşturarak, disiplinler arası ekip çalışması olan eski eserlerin koruma ve onarımlarında rol alabilecek uzmanlar arasında, ortak bir dil sağlamak amacıyla bir yöntem önerilmiştir. Çalışma yöntemi temel olarak iki aşamalıdır. Birinci aşamada konuyla ilgili kapsamlı bir literatür çalışması, ikinci aşamada ise, önerilen konservasyon metodunu takip eden deneysel çalışmalar yer almaktadır. Deneyler, önceden seçilen tarihi yapılardan alınan taş örnekleri ve aynı tür taşların ocağından getirilen örnekleri üzerinde paralel olarak yapılmıştır. Bu deneysel çalışmalar dört adımda toplanmaktadır:1.Özgün taşın sağlam karakterinin ve bozulma morfolojisinin belirlenmesi, 2.Ocaktan getirilen taşlarda yapılan çalışmalar, 3.Kimyasallarla iyileştirme çalışmaları, 4.Kimyasalların uygunluğunun değerlendirilmesidir. Sonuçta, yapılardan alınan volkanik tüf örneklerinin riyodasitik-dasitik tüfler olduğu hava kirliliği ve atmosferik olaylar sonucunda fiziko-kimyasal bir bozulmaya uğradığı ve bozulma morfolojisi olan koyu kahverengi lekelerin montmorillonit türü killerin oluşması şeklinde olduğu belirlenmiştir. Bunların konservasyonunda ise silan/siloksan esaslı sağlamlaştırıcı ve su itici kimyasalların kullanımının etkinliği eskitme deneylerinin sonuçları ile değerlendirilmiştir. Konservasyon çalışmalarının sonucu olarak etil silikat esaslı sağlamlaştırıcı ve üzerine solüsyon tipi su itici uygulamanın tüflerin konservasyonunda daha etkili olduğu görülmüştür. Bu çalışmadan çıkan başka bir sonuçta, od taşı cinsi tüflerin yenilenmesi gerektiğinde Yalova-Karamürsel’de bulunan Kaytazdere bölgesinden alınacak tüflerin kullanılması, yapılan deneysel çalışmaların değerlendirilmesi neticesinde önerilmiştir.

This thesis aims to develop a conservation methodology for volcanic tuffs, documented as ‘od stone’ in the Ottoman archival sources, and which were frequently used in historic buildings. Based on this new methodology, which is also applicable to other types of stones, a method is proposed to develop a common language between experts who take role in interdisciplinary teams that are responsible for the conservation and restoration of historic buildings. The two-step research methodology comprises firstly, an extensive literature survey, and secondly, the subsequent experimental (laboratory) work that test the proposed conservation method. The laboratory tests were conducted with both the original stone samples from the selected historic buildings and with stones of the same kind taken from the quarry. The laboratory tests consist of four steps: 1. Determination of the characterization and deterioration morphology of the original stones, 2. Analyses of the stones taken from the quarry, 3. Treatment applications with chemicals, 4. The evaluation of the compatibility of chemicals. The findings suggest that the sampled volcanic tuffs are ‘rhyodasitic-dasitic’ kind of stones and they are exposed to physico-chemical deterioration as a result of air pollution and atmospheric events. And the observed dark brown stains that typify the deterioration morphology are the signs of the formation of ‘montmorillonite’ clay mineral. Moreover, the efficiency of the use of ‘silane-siloxane’ based consolidant and water repellent chemicals for conservation studies was evaluated through artificial weathering tests. The results of the experimental study suggest that solution (diluted by organic solvents) water repellents applied over the ethyl silicate-based consolidants result in higher efficiency to conserve the volcanic tuffs. Finally, this thesis suggests that volcanic tuffs of Kaytazdere region in Yalova-Karamürsel shall be used for the renovation of historic buildings where od stone is used.