Türkiye'de endüstriyel tasarım eğitiminin tasarımın değişen paradigmaları bağlamında stüdyo dersleri üzerinden incelenmesi

Abstract

Endüstriyel tasarım disiplini son yıllarda sürekli bir değişim ve gelişim içerisindedir. Farklı disiplinlerle arasındaki sınırlar giderek bulanıklaşmakta ve buna bağlı olarak ilgili olduğu konuların çerçevesi de hızla genişlemektedir. Endüstriyel tasarım kapsamını, erken zamanlarındaki öncelikli odağı olan, seri üretime uygun, fonksiyonel ve fiziksel anlamda iyi ürünler tasarlamaktan deneyim, hizmet, etkileşim ve kompleks problemlere yönelik çözümler gibi kimi zaman fiziksel bir ürün çıktısı dahi olmayan şeyleri tasarlamaya doğru genişletmiştir (Buchanan, 2001; Giard, 2000). 2015 yılında ICSID bu değişimleri dikkate alarak endüstriyel tasarımı "inovasyonu yönlendiren, ticari başarıyı oluşturan ve yenilikçi ürünler, sistemler, hizmetler ve deneyimler aracılığıyla daha iyi bir yaşam kalitesine önderlik eden stratejik bir problem çözme süreci" olarak yeniden tanımlamıştır. Yenilenmiş endüstriyel tasarım tanımıyla ürünün, hizmetlerin ve sistemlerin ötesinde deneyimlerin tasarlanması ve ayrıca bir durumun daha iyi hale getirilmesine yönelik çözümlerin yaratılması da tasarımcıların sorumluluğu içine dahil edilmiştir. İnovasyonun gerçekleştirilmesi için sonuç odaklı yaklaşımlar yerine süreç odaklı yaklaşımlar teşvik edilmiş, kullanıcı merkezli bakış açısına vurguyla tasarımcıların disiplinler ötesi ve ortak yaratım süreçlerindeki stratejik konumları öne çıkarılmıştır. Disiplinde süregelen bu değişimle birlikte geleceğin endüstriyel tasarımcılarını yetiştiren eğitim kurumlarının bu değişime nasıl adapte olacağı ve gündeme gelen yeni tasarım alanlarının endüstriyel tasarım eğitimine nasıl dahil edileceği gibi konular önem kazanmaya başlamıştır. Araştırmacılar tasarım eğitiminin alana dair değişimler çerçevesindeki çeşitli bağlamlarda kendini yeniden konumlandırması gerektiğini öne sürmüşlerdir (Kolko, 2005; Norman, 2010). Nitekim son yıllarda sürdürülebilirlik, toplumsal tasarım, hizmet tasarımı, kullanıcı deneyimi tasarımı, etkileşim tasarımı, disiplinler arasılık ve ortak tasarım gibi konuların endüstriyel tasarım eğitimine nasıl entegre edilebileceğine yönelik pek çok çalışma yapılmıştır. Türkiye özelinde de bu kavramlardan bazılarının (girişimcilik, inovasyon, sürdürülebilirlik, disiplinler arasılık vb.) tasarım eğitimindeki yeri üzerine odaklanan ve tasarım eğitimine veya stüdyo derslerine entegrasyonu için öneriler sunan araştırmalar bulunmaktadır (Demir, 2016; Soyupak, 2019; Yılmaz, 2015). Mevcut çalışmaların genellikle tek bir konu veya kavram özelinde yürütüldüğü görülmektedir. Öte yandan tasarım konularını daha kapsamlı bir bakış açısıyla ele alarak farklı boyutlarıyla araştıran çalışmaların sayısı oldukça azdır. Dolayısıyla tasarım alanının gündemini meşgul eden konuların Türkiye'deki endüstriyel tasarım eğitimindeki yansımalarının tespiti tasarım araştırmaları kapsamında incelemeye değer bulunmuştur. Bu tez çalışması endüstriyel tasarım müfredatlarının merkezinde yer alan stüdyo derslerinde gerçekleşen konu odaklı değişimleri açığa çıkarması ve bunu yaparken de alan literatüründe öne çıkan konu ve kavramları referans alması bakımından önemlidir. Bu çalışma 2000 yılı ile başlayıp 2019 yılı ile biten, değişimlere sebep olan pek çok faktörün açığa çıktığı, bir süreci ele almaktadır. Bununla birlikte çalışma ağırlıklı olarak, tasarım eğitiminde stüdyo derslerinin ve proje odaklı öğrenmenin önemine vurguyla, tasarım stüdyolarındaki eğitim uygulamaları üzerine odaklanmaktadır. Dolayısıyla bu tez 2000-2019 yılları arasında tasarım literatürünü etkisi altına alan kavramların stüdyo derslerine yansımasını eğitimciler perspektifinden ve proje konuları üzerinden açığa çıkarmayı amaçlamıştır. Tezin amacı doğrultusunda belirlenen araştırma sorularını cevaplayabilmek için nitel araştırma yöntemlerinin keşfedici ve betimleyici özelliklerinden yararlanılmıştır. Ayrıca konuya ilişkin derinlemesine bilgi sahibi olabilmek ve mevcut durumu daha bütüncül bir çerçevede okuyucuya sunabilmek için ise veri çeşitlemesi stratejisi kapsamında birden çok araştırma aşaması planlanmış ve birden çok veri toplama yöntemi kullanılmıştır. Görüşmeler, doküman analizi ve içerik analizi veri toplama ve veri analizi için bu tez çalışmasında kullanılan nitel araştırma yöntemleridir. Tez kapsamında gerçekleştirilen alan araştırması ise akademik dergilerin incelenmesi, eğitimciler ile görüşmeler ve proje konularının incelenmesi olmak üzere üç araştırma aşaması üzerine temellenmiştir. Bunlara ilave olarak gerek alana dair kavram yönelimli değişiklikler gerekse bu kavramların tasarım eğitimine yansımaları hakkında ihtiyaç duyulan teorik arka planın oluşturulması için kapsamlı bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Alan araştırmasının her bir aşamasında elde edilen verilerin analizi için içerik analizi yönteminden faydalanılmıştır. Kodlamaya dayalı içerik analizi sürecine literatür taramasından elde edilen kodlarla başlanmış ve sonrasında analiz süresince açığa çıkan yeni kodlar çalışmaya ilave edilmiştir. Alan araştırmasından önce gerçekleştirilen literatür araştırması ile sadece tasarım alanında yaşanan değişimlere bağlı olarak öne çıkan konu ve kavramlar değil, aynı zamanda uluslararası tasarım eğitimi ve stüdyo eğitiminde bu konu ve kavramlara odaklanan eğitim uygulamaları açığa çıkarılmıştır. Ardından alan araştırmasının ilk adımı olarak planlanan "akademik dergilerin incelenmesi" araştırma aşamasıyla 2000-2019 yılları arasında akademik yazını örnekleyen dergilerin (Design Issues ve The Design Journal) odaklandığı konulara ilişkin daha sistematik sonuçlara ulaşılması amaçlanmıştır. Küresel alanda varlık gösteren trendlerin Türkiye'deki endüstriyel tasarım stüdyo eğitimi üzerine etkilerini ve proje konuları üzerine yansımalarını açığa çıkarabilmek için ise bir diğer araştırma aşaması olarak "eğitimciler ile görüşmeler" gerçekleştirilmiştir. 10 farklı üniversitenin endüstriyel tasarım bölümlerinde görev yapan 22 eğitimci ile yapılan görüşmeler aracılığıyla yeni konuların endüstriyel tasarım stüdyo eğitiminde nasıl ele alındığı konusunda daha detaylı bilgiye ulaşılmıştır. Görüşme yönteminin sınırlılıkları ve araştırmayı destekleyici belgelere duyulan ihtiyaç nedeniyle "proje konularının incelenmesi" araştırma aşaması gerçekleştirilmiş ve bu aşama büyük resmi görmeye yardımcı olmuştur. Doküman incelemesi yöntemi üzerine temellenen bu araştırma aşamasında 2000-2019 yılları arasında yürütülmüş olan projeler hakkında bilgi içeren proje tanıtım belgeleri (föyleri) başta olmak üzere proje katalogları, bölüm web sayfası haberleri ve duyuruları, makaleler, bildiriler ve hatta akademik tezler gibi her türlü çevrim içi veya basılı kaynaktan ve belgeden yararlanılmıştır. "Akademik dergilerin incelenmesi" araştırma aşamasında elde edilen bulgular tezin diğer araştırma aşamalarına ve bütünlüğüne katkı sağlayabilecek etkilere sahiptir. Design Issues ve The Design Journal dergilerinde tartışılan konu ve kavramların belirli temalar altında gruplandırılmasıyla diğer araştırma aşamaları için de kullanılabilecek yol gösterici bir şablon elde edilmiştir. Bu araştırma sonucunda 2000-2019 yılları arasında akademik dergilerde öne çıkan konu ve kavramlar; bağlamlar, yeni alanlar ve yaklaşımlar ana başlıkları altında sınıflandırılmış ve kavramlar arası ilişkilerin anlaşılmasına yönelik bir çerçeve içinde sunulmuştur. Buna göre tasarımın bağlamları arasında çevresel, toplumsal, teknolojik, yönetim/işletme, kültürel ve politik bağlamlar yer alırken, yeni alanları hizmet tasarımı/ürün-hizmet sistemleri, kullanıcı deneyimi tasarımı ve etkileşim tasarımını içermektedir. Tasarım yaklaşımları ise kullanıcı temelli yaklaşımlar ve süreç temelli yaklaşımlar olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Bu kavramsal çerçeveden endüstriyel tasarım stüdyo eğitimindeki durumun tespiti için yürütülen diğer araştırma aşamalarında da yararlanılmıştır. Akademik alan yazını ile uyumlu bir şekilde sürdürülebilirlik, kullanıcı odaklılık, iş birliği (endüstri iş birliği) gibi bazı temaların geçmiş yıllardan bu yana stüdyo eğitiminde çeşitli uygulamalarla gelişme gösterdiği, buna karşılık hizmet tasarımı, toplumsal tasarım, açık tasarım, girişimcilik gibi bazı konuların ise tasarım eğitiminin gündemine görece daha yakın tarihlerde girdiği ortaya çıkmıştır. Eğitimcilerle görüşmelerde açığa çıkan bulguların proje konularının incelenmesi aşaması ile doğrulanmasıyla Türkiye özelinde belirleyici bir takım sonuçlara ulaşılmıştır. Buna göre tasarım eğitimcileri stüdyo derslerini, proje tabanlı öğrenme literatürünü destekler biçimde, yeni konu ve kavramların öğretilebileceği temel ders olarak benimsemekte, konuların tasarım stüdyolarına aktarımını birkaç farklı yolla sağlamaktadır. Bununla birlikte Türkiye'de endüstriyel tasarım eğitiminin jenerik tasarımcı yetiştirme misyonu kapsamında ürün odaklı anlayıştan çok da fazla uzaklaşılmadığı ve hizmet tasarımı, toplumsal tasarım, etkileşim tasarımı gibi konuların bu temel anlayış üzerine eklemlenerek öğretilmeye çalışıldığı açığa çıkmıştır. Araştırma bulguları tasarım araştırmacıları başta olmak üzere tasarım eğitimcileri, tasarım öğrencileri ve hatta tasarım profesyonellerinin tasarım literatürünü (sınırlı bir örneklem üzerinden temsil edilen) etkisi altına alan konu ve kavramlar konusunda farkındalık kazanmasına katkı sağlayabilir. Eğitimcilerle görüşmeler ve proje konularının incelenmesi araştırmalarının birbirini tamamlayıcı etkisi ile bu çalışma endüstriyel tasarım stüdyo eğitimi tarihinde belirli bir döneme (2000-2019) ışık tutmuştur. Böylelikle eğitim yöntemlerini veya sistemlerini yenilemek veya yeniden planlamak isteyen eğitimciler veya eğitim kurumları için yol gösterici bir kaynak olabilir.

In recent years, industrial design as a discipline has been evolving and changing dramatically. As a result, its borders with the other disciplines have become blurred and accordingly frame of issues with which design deals have been expanding exponentially. That is to say, industrial design has broadened its scope from designing physically and functionally good products suitable for mass production, which was premise focus in the early days of its appearance, to designing experiences, services, interactions and even solutions for complex problems which do not have any physical outcomes sometimes (Buchanan, 2001; Giard, 2000). In 2015, taking these changes into account, ICSID redefined industrial design as "a strategic problem-solving process that drives innovation, builds business success, and leads to a better quality of life through innovative products, systems, services, and experiences". With the renewed definition beyond the design of products, services, and systems design of the experiences and also creation of solutions with the aim of making something better are included in designers' responsibilities. Instead of the result-oriented approaches, process-oriented approaches are promoted to facilitate innovation. And by laying emphasis on user centric point of view, strategic position of designers in interdisciplinary and co-creation processes is highlighted. With this ongoing change in the discipline, issues such as how the educational institutions that train the industrial designers of the future will adapt to this change and how the new design areas on the agenda will be included in industrial design education have started to gain importance. Therefore, researchers have argued that design education should reposition itself in various contexts within the framework of changes in the field (Kolko, 2005; Norman, 2010). As a matter of fact, in recent years a lot of research has been done on how to integrate topics such as sustainability, social design, service design, user experience design, interaction design, interdisciplinary, collaboration and co-design into industrial design education. In Turkey, there are also studies that focus on some of these concepts' (sustainability, interdisciplinary, entrepreneurship etc.) positions in design education and offer suggestions for their integration into design education or studio courses (Demir, 2016; Soyupak, 2019; Yılmaz, 2015). However, it has been observed that existing studies are generally carried out on a single subject or concept. On the other hand, there are a few studies on addressing change-oriented issues with a more comprehensive perspective and investigating from different dimensions. Therefore, the issue of determining the reflections of the subjects, which occupy the agenda of the design field, in industrial design education in Turkey, has been found worth examining within the scope of design research. Hence, this thesis is important in terms of revealing the subject-oriented changes that take place in the studio courses, which are at the center of the industrial design curriculum, and while doing this, it is also instrumental in referring to the prominent subjects and concepts in the field literature. This research focuses on a period starting with the year 2000 and ending with 2019, in which myriad factors that led to changes emerged. In the meantime, with an emphasis on the importance of studio courses and project based learning in design education, the study especially focuses on educational practices in design studios. Therefore, this thesis aims to reveal the reflections of concepts, influencing the design literature, on the studio courses between the years 2000-2019 from the perspective of educators and through the subjects of the design projects. In order to answer the research questions determined in line with the purpose of the thesis, qualitative research methods were used due to their exploratory and descriptive features. In addition, within the scope of triangulation strategy more than one research phase were planned and more than one data collection method were used to have in-depth information on the current situation and present it to the readers in a more holistic framework. Interviews, document analysis and content analysis are the qualitative research methods used in this thesis for data collection and analysis. The field study carried out within the dissertation is based on three research stages: examination of academic journals, interviews with design educators, and examination of the topics of design projects. In addition to these, a comprehensive literature research has been carried out in order to help to establish a theoretical background on both theme-oriented changes in design discipline and their reflections on industrial design education. Content analysis method was used to analyse the data obtained in each research stage of the field research. The coding-based content analysis process started with the codes obtained from the literature review and then the new codes, which emerged during the analysis, were added to the study. With the literature research accomplished before the field research, not only the prominent subjects and concepts based on the changes in the design field but also educational practices focusing on these subjects and concepts in international design education have been reviewed Then, with the "examination of the academic journals" research phase, as the first step of the field research, it was aimed to reach more systemic results with reference to the subjects on which journals sampling academic literature (The Design Journal and Design Issues) focused between 2000-2019. In order to explore the effects of global trends on industrial design studio education and their reflections on project subjects, interviews were held with design educators as another research phase. More detailed information was obtained on how new subjects are handled in industrial design studios through interviews carried out with 22 design academicians working in the industrial design departments of 10 different universities. On the other hand, due to the limitations of the interview method and the need for more documents supporting the research, "examining the project subjects" research phase was carried out and this phase has contributed to see the big picture. In this research phase which was based on document analysis, all kinds of online or printed resources and documents containing information about the projects carried out between 2000-2019 such as project briefs, project catalogues, web pages of departments (news and announcements), articles, conference papers and even academic dissertations have been used. The findings obtained during the research phase of the "examination of academic journals" affected the other research phases of the thesis and its integrity. By grouping the topics and concepts discussed in Design Issues and The Design Journal under certain categories, a guiding template was obtained that can also be used for other research stages. As a result of this research, prominent subjects and concepts in academic journals between 2000-2019 were classified under the main headings as contexts, new areas and approaches and to understand the relationships between the concepts they were presented within a framework. Therefore, design contexts include environmental, social, technological, management/business, cultural and political contexts, while new areas of design include service design/product-service systems, user experience design and interaction design. And, design approaches are divided into two main groups as user-based approaches and process-based approaches. This conceptual framework was also used in other research stages to determine the situation in industrial design studio education in Turkey. In line with the academic literature, it has been found out that some themes such as sustainability and user centred design have been more integrated into studio education with several educational practices from the beginning of 2000s to present, whereas themes such as service design, social design, open design, and entrepreneurship have recently started to appear in the agenda of industrial design education. Verifying the findings from the interviews by the research of the project subjects provided to reach some determinant results in the case of Turkey. Accordingly, supporting the literature on project-based learning, design educators consider design studios as the basic courses in which new subjects and concepts can be taught in a way that supports the literature and ensure the transfer of issues to design studios in a number of different ways. In addition, it was revealed that industrial design education in Turkey is not too distinct from product-oriented understanding due to its mission of raising generic designers and that concepts such as service design, social design, interaction design are tried to be taught by articulating on this basic understanding. The research results can contribute to increase the awareness of design researchers, design educators, design students and even design professionals about the subjects and concepts that have been influencing design literature for the last twenty years. With the complementary effect of the interviews with the educators and the investigation of the project subjects, this study has shed light on a certain period in the history of industrial design education. Thus, it can be used as a guiding resource by the educators or institutions, which want to renew or reschedule their training methods or systems.