Zeytin yaprağının önemli biyoaktif bileşeni oleuropeinin kapiler elektroforez yöntemiyle tayini

Abstract

Son yıllarda gerek alınan gıdalardaki katkı maddeleri, gerek stres, gerekse çevresel faktörlerin olumsuzluğu başta metropollerde yaşayanlar olmak üzere insanların bağışıklık sistemini zayıflatmaktadır. Direnç düşmekte hastalık patojenlerine hassas hale gelinmektedir. Günlük yaşamda bazen farkına da varılamayan bu durumlarda insanlar, gıda takviyeleri veya çeşitli bitkisel çaylarla vücut dirençlerini muhafaza etme yoluna gitmektedirler. Buna bağlı olarak analitik kimyagerler doğal bitki bileşenlerini yoğun bir şekilde araştırmakta, alternatif tayin ve saflaştırma yöntemleri üzerinde durmaktadırlar. Bu anlamda tarih boyunca farklı medeniyetlerin sıklıkla şifa amaçlı kullandığı zeytin yaprağı da bu bitkiler arasında çok büyük bir önem taşımaktadır. Nitekim zeytin dalı ve yaprağının çeşitli kültürlerde mistik anlamları da bulunmaktadır. Neredeyse tüm dünyada barışın da simgesi olarak bilinen zeytin dalı da farklı amaçlar için simya döneminden günümüze kadar kullanılmıştır. Zeytin yaprağı pek çok fenolik bileşenler içermesiyle birlikte bunların içinde özellikle başlıca aktif bileşen olan oleuropein ve faydaları oldukça dikkat çekmektedir. Simya döneminden bu yana zeytin yaprağının sudaki özütlemesinden elde edilen çay şifa amaçlı tüketilmiş fakat dönemin koşulları itibariyle içeriğindeki bileşenlere vakıf olunamamıştır. Bugunkü şartlarda zeytin yaprağındaki bileşenler bilinmekte ve çeşitli rahatsızlıklar üzerindeki aktiviteleri incelenmektedir. Bu bileşenlerden en önemlilerinden biri olan oleuropein polifenol grubu bir bileşik olup, önemli bir antioksidan aktiviteye de sahiptir. Bunun yanı sıra kanser çeşitleri üzerine oleuropein aktivitesi ile ilgili pek çok çalışma yapılmış olup, son derece olumlu veriler elde edildiği bildirilmiştir. Ayrıca Alzheimer hastalığı ve Tip-1 diyabet üzerine de etkisi literatürde araştırılmış ve tezde yer verilmiştir. Günlük yaşamda da sıklıkla edinilen viral ve bakteriyel patojenler üzerinde yapılan oleuropein ile ilgili çalışmalar bulunmakta olup bunların deteylarına ilerleyen bölümlerde yer verilmiştir. Kapiler elektroforez (CE) gerek kısa analiz süresi ve yüksek ayırma etkinliği gerekse düşük miktarda numune ile çalışılması gibi pek çok yönden kolaylık sağlayan bir yöntem olup, az miktarda çözücü tüketimini sağlaması kolaylığı ile de nispeten çevre dostu bir yöntem olarak da düşünülmektedir. Bu çalışmada zeytin yaprağındaki oleuropein bileşiğinin kapiler elektroforez ile tayini üzerine bir metot geliştirilmiştir. Kullanılan tampon karışımı; borat çözeltisi (pH=9,6), metanol ve 2-hidroksipropil beta siklodekstrin (2-HP-β-CD) çözeltisi ihtiva etmektedir. Ayrıca çalışmada pek çok ekstraksiyon yöntemi denenmiş ve optimum koşullar %80 metanol-%20 su ekstraktı ile sağlanmıştır. Sırasıyla Balıkesir, Bursa, İstanbul, İzmir, Manisa Muğla ve Yalova illerinden toplanan zeytin yaprağı numunelerinin yanında üç adet de ticari zeytin yaprağı çayı örnekleri incelenmiştir. Örneklerin hepsi önceden kurutulmuş, akabinde öğütülmüş ve ekstraksiyon solventi içinde bir saat boyunca ultrasonik banyoda ekstrakte edilip süzülmüştür. Süzüntüler, geliştirilen analiz yöntemi şartlarında CE cihazına enjekte edilerek, zeytin yaprağı içerğindeki oleuropein aktif maddesinin kantitatif miktarları tayin edilmiştir. Kalibrasyon eğrisinin doğrusal konsantrasyon aralığı 50 ppm ile 1000 ppm arasında çizilmiş ve doğrunun regrasyon değeri 0.996 olarak saptanmıştır. Yöntemin gün içi ve günler arası alan tekrarlanırlığı düzeltilmiş alana göre sırasıyla % 2,11 ve % 5,23 RSD olarak saptanmıştır. Metodun zeytin yaprağı ekstraktlarında oleuropein için geri kazanım değerleri %106 ile 117 arasında bulunmuştur. Bu tez çalışmasında, kapiler elektroforezle zeytin yaprağından oleuropein tayini için geliştirilen yöntem farklı zeytin yaprağı örneklerine başarıyla uygulanmış olup; kısa analiz süresi, iyi bir tekrarlanırlık ve yüksek geri kazanım elde edilmiştir