Pre-Raphaelite Kardeşliği sanat hareketinde Lilith imgesinin dönüşümü

Abstract

Kökenleri M.Ö. 2000'li yıllara dayanan, Antik Mezopotamya'da Ana Tanrıça kültü ile ilişkili bir figür olarak tarih sahnesinde kendini gösterdiği düşünülen Lilith, tanrıça kültlerinin önemini yitirerek gücünü ataerkil geleneklere bırakmasıyla birlikte uzun ömürlü olacak ve ona kötü şöhretini verecek bir değişime maruz kalmıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde Lilith'in imgesinde bir kırılma yaşanmaya başlamış ve bu "yeniden-dönüşüm" özellikle Viktorya Dönemi İngiltere'sinin sanat sahnesinde kendini göster-miştir. Bu çalışma, 19. yüzyılın ilk yarısında İngiltere'sinde, aslen üç Kraliyet Akade-misi sanatçısının, dönemin sanat anlayışına karşılık geliştirdikleri ortak görüşler sonucu kurduğu Pre- Raphaelite Kardeşliği (Pre- Raphaelite Brotherhood) adlı sanat hareketin-de Lilith figürünün ele alınışı ve imgesinin feminist bir karakter olma yolunda geçirdiği dönüşümün ilk izlerini göstermeyi amaçlamaktadır. Lilith'in hem anlamsal hem imgesel olarak geçirdiği dönüşümün daha iyi bir şekilde anlaşılması için, ilk bölümde hem etimolojik kökeninin izi sürülmeye çalışılmış hem de Mezopotamya'da görüldüğü tarihten başlayarak, çoğu yerde anılacağı formunu tam olarak kazandığı Yahudi kültürü ve itikadındaki yerine kadar nasıl ele alındığı incelen-miştir. Lilith'in yüklendiği olumsuz anlamlar hem kendisinin hem de imgesinin iblisleş-tirilmesi ilk olarak 19. yüzyıl İngiltere'sinin sanat dünyasında sarsıntıya uğramıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde öncelikle, Viktorya Dönemi'nin tarihi sahnesinin geçir-diği değişim ve dönüşümlere değinildikten sonra dönemin sanat dünyasının mevcut durumu ve burada meydana gelen değişiklikler incelenmiştir. Ardından Viktorya Dö-nemi sanat görüşünün mihenk taşını oluşturan Kraliyet Akademi'sinin görüşlerini artık yetersiz ve geçersiz bulan bir grup akademi öğrencisinin kurduğu Pre-Raphaelite Kar-deşliği sanat hareketinin nasıl kurulduğu, neyi amaçladıkları ve neleri değiştirdikleri sunulmuştur. Son olarak, Viktorya Dönemi kadın anlayışıyla kendilerinin kadınlara bakış açıları birlikte incelenerek, kadın figürleri nasıl ele aldıkları değerlendirilmiştir. Lilith'in Pre-Raphaelite sanat hareketinde ele alınması, kardeşliğin dağılmasıyla akımın "İkinci Dalga Pre-Raphaelitizm" olarak anılmaya başladığı döneme denk gelmektedir. Kardeşliğin kurucu üç sanatçısı arasında ressamlığının yanında şair yönüyle bilinen Dante Gabriel Rossetti'nin, kardeşlik dağıldıktan sonra 1860-1870'lerde ürettiği şiir-lerde ve Lady Lilith adlı resimde kendini göstermiştir. Edebi eserlerden ve dini metin-lerden etkilenen Rossetti'nin Lilith'i ele alışı çalışmanın son bölümünde sunulmuştur. Bununla birlikte Lilith'in geçtiği ve Rossetti'nin etkilendiği edebi metinler incelenmiş, Lady Lilith'in oluşumunda etkili olan sanat eserleriyle birlikte incelenmesi ortaya ko-nulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte Rossetti'nin Lilith temalı çalışmalarından ve dönemin kadın hareketlerinin yaratmaya başladığı düşüncelerden etkilenen sanatçılar-dan biri olan John Collier'in yanı sıra, George Macdonald ve Robert Browning gibi yazarların ve şairlerin bu temada oluşturdukları eserler incelenerek Lilith'in geçirmeye başladığı anlamsal ve imgesel dönüşümün ele alınmaya çalışılmıştır.