Kuzey Kıbrıs'ta 14. yüzyıl yapılarında taşıyıcı sistemi etkileyen 20. yüzyıl müdahalelerinin hasarsız test yöntemleriyle saptanması

Abstract

Kuzey Kıbrıs'ta 14. yüzyıl dini binalarındaki mimari özgünlük, sanatsal kalite ve taş işçiliğindeki ustalık, bugün artık harabe haline gelmiş birçok dini binanın yıkıntıları arasında bile kendini kanıtlamaktadır. Söz konusu coğrafyanın tarih içindeki, mimari açıdan en zengin dönemi olan 14. yüzyıl eserlerinden ayakta kalanlar ile yıkık durumda olanların tümünün ivedilikle koruma altına alınmaları gerekmektedir. Bu binalardan günümüze ulaşanların geçmiş dönemlerde yapısal müdahaleler geçirdikleri ve bu müdahalelerin yapıların ayakta kalmalarına katkı sağladığı görülmektedir. Bu tez kapsamında yapılan çalışmalar sonunda, Kuzey Kıbrıs'ta bulunan ve Lüzinyanlar tarafından yaptırılan 14. yüzyıl dini binaları incelenmiş, yapılan geçmiş 20. yüzyıl taşıyıcı sistem müdahaleleri tarihsel kaynaklar ve sahada yapılan çalışmalarla belgelenmiştir. Bu çalışma kapsamında, beşi Lefkoşa'da, ondördü Mağusa'da, ve biri Girne'de olmak üzere toplam yirmi tarihi eser incelenmiştir. Bu çalışma kapsamında on binada Kızılötesi Kamera (IR) ve altı binada yere nufüz eden radar (GPR) ölçümleri gerçekleştirilmiş ve belgelenmiştir. Bu tez kapsamındaki çalışmalar Kuzey Kıbrıs'ta bu tür ölçümlerin ilk örnekleridir. Yapılan hasarsız testlerden elde edilen veriler, arşiv kaynaklarından saptanabilen müdahaleler ile karşılaştırılarak, değerlendirilmiştir. GPR tarama verilerinde elde edilen sonuçlar üzerinde yapılan değerlendirmede St. Sofiya Katedrali, St. Katherine Kilisesi, St. Nicholas Katedrali, St. Anne Kilisesi, Bellapais Manastırı, St. Nicholas Kilisesi ve SS. Peter ve Paul Kilisesi'nde taşıyıcı sistemlere geçmiş yapısal müdahalelere ilişkin farklı malzeme ve yapım tekniklerine işaret eden bulgulara rastlanmıştır. Lefkoşa'da bulunan St. Sofiya Katedrali'nde güney cephesinde zeminde yapılan GPR ölçümlerinde temel donatısına ait olduğu düşünülen düzenli anomalilere rastlanılmıştır. Geçmiş taşıyıcı sistem müdahalelerin saptanmasına ek olarak; tarihi araştırmalar, yapım tekniklerinin belgelenmesi ve mimari dile aktarılması gerçekleştirilmiştir. Bu teknolojilere ek olarak Kuzey Kıbrıs coğrafyasında bulunan tüm 14. yüzyıl dini yapıları çeşitli cephelerinden fotoğraflanarak belgelenmiştir. Özgün malzemelerin malzeme ve mekanik özellikleri ise laboratuvar ortamında belirlenmiştir. Ölçüm yapılan duvarların ve diğer mimari elemanların homejen bir yapıya sahip olup olmadığının teyitleri yapılmıştır. Hasarsız test yöntemleri ile geçmiş müdahalelerin saptanması ve belgelenmesi, ileriki olası restorasyon çalışmalarına ışık tutacak niteliktedir. Önemli bir başka sonuç da, labaratuar ortamında malzeme analizleri yapılan 14. Yüzyıl binlarında hasarsız test yöntemlerinin nasıl sonuç verdiklerinin ortaya konulmasıdır. Hasarsız testler sonucunda mevcut durumdaki anomalilere ilişkin bilgiler, sorunların saptanması ve onarıma alınacak yapıların önceliklerinin belirlenmesinde önemli bir stratejik ve bilimsel yaklaşımdır. Bölgede onarım çalışmaları planlanırken bu yapılarda yapılacak onarım çalışmalarında bu noktaların araştırılması, hazırlanacak projelerde bu yapısal müdahalelerin varlığının ve etkilerinin dikkate alınması saptanan betonarme müdahalelerin özgün geleneksel yapın tekniğinden farklı malzeme ve yapım tekniği kullanılmş bu müdahalelerin yapıya katkısı ve sürdürülebilirliği tartışılmalıdır. Bu bilgiler öncelik belirleme planlaması ve onarım konularının yanısıra hazırlanan onarım progrmında büyük sürpriz ve kesintilerin de önüne geçecektir ve zaman kaybını önleyecektir. Taşıyıcı sistemi etkileyen bu tür yapısal müdahalelerin varlığının bilinmesi yapıyı daha açmadan bazı kararların üretilmesi ve buna uygun çözümlerin oluşturulması için de bir fırsat yaratacaktır. Hasarsız bu testler yapılardaki 20. Yüzyıl müdahalelerinin yarattığı veya yaratacağı sorunlar için uygulama aşamasına geçmeden çözüm arama fırsatı sunacaktır.