Türkiye'de kentleşme, mimarlık ve sosyo kültürel ortam (1950-1960)

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye'de 1950 - 1960 arası kentleşme ve mimarlık, sosyo - kültürel değişimler bağlanımda ele alınarak incelenmektedir. 1950 -1960 arasında yaşanan sosyo - kültürel değişimlerin niteliğinin tam olarak ortaya konulabilmesi için, 1923 - 1950 arası dönem de siyaset, ekonomi ve toplumsal ortam açılarından kısaca özetlenmektedir. Böylece, ele alınan 10 yıllık dönemde izlenen farklılaşma, öncesiyle karşıtlık ve süreklilik ilişkileri de kurularak, netleştirilmeye çalışılmaktadır. Araştırma üç ana bölümden oluşmaktadır; 'Sosyo - kültürel değişimler, kentleşme ve mimarlık' bölümünde, sosyo - kültürel değişimlerin kentleşme ve mimarlık ile ilişkisine kısaca değinilmekte ve Batı'mn, özelikle 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı gelişmeler özetlenmektedir. Batı' da bu dönemde yaşanan gelişmeler, sosyo - kültürel değişimlerin kentleşme ve mimarlık ile ilişkisini çarpıcı bir biçimde ortaya koymaktadır. Bu ilişkiyi örnekliyor olmanın yamsıra, sonraki bölümlerde ele alınan Türkiye'de yaşanan sürecin, Batı' da yaşanan süreç akılda tutularak değerlendirilmesi, karşılaştırma yapmaya da olanak sağlamakta ve böylece, Türkiye'nin 'değişik' modernleşme durumunun anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. 1950 - 1960 arası Türkiye'de siyaset ve sosyo- kültürel ortamın anlatıldığı bölümde, siyaset, toplumsal ortam ve kültürel ortam, ayrı başlıklar altında incelenmektedir. Özellikle siyaset ve toplumsal ortam, dönemin, öncesi ile en büyük 'farklılaşma'yı gösterdiği alanlar olduğundan, bu alanlarda 1923 -1950 arası yaşanan gelişmeler ayrı altbaşlıklar altında, daha detaylı anlatılmaya çalışılmıştır. Kültürel ortam ise; gündelik yaşam, yayınlar ve sanat altbaşhkları altında, siyaset ve toplumsal ortamın ışığı altmda değerlendirilmektedir. Kentleşme ve mimarlık bölümünde, incelenen sosyo - kültürel ortam, kentleşme ve mimarlık alanında yaşanan gelişmeler ile de bütünleştirilmekte ve böylece dönemin Kentleşme, 1923 'ten itibaren ele alınarak kentleşme ve modernleşme arasındaki ilişkiye de dikkat çekilmektedir. 1950'lere gelindiğinde, Türkiye'de modernleşmenin yön vu değiştirmesiyle birlikte, kentleşme alanındaki uygulamaların da - özellikle Menderes'in İstanbul'daki imar hareketlerinde örneklendiği gibi - yön değiştirdiği vurgulanmaktadır. Mimarlık alanında bu dönemde izlenen ani biçim değişikliği ise, sadece dış etkilenmeler bağlanımda değil, aslında, dönemde tüm alanlarda yaşanan değişimlerin bir uzantısı olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, göz önünde tutulan sorulardan biri de Türkiye'nin yaşadığı modernleşme sürecinin, Batı'nın ya da 3. Dünya ülkelerinin yaşadığı süreçlerden ne derece farklı olduğudur. Sonuçta, 1950'lerde, toplumsal hareketliliğin artışı ile yön değiştiren ve hız kazanan bu sürecin sonuçlan, günümüze dek yansımaktadır. Bu nedenle, bu çalışmanın, döneme, ve dolayısıyla sonrasına da, yönelik değerlendirmelere farklı bir zemin oluşturması amaçlanmıştır.

In this research, urbanism and architecture in Turkey, between 1950 -1960, is evaluated in context of socio-cultural changes. In order to make obvious the characteristics of these socio-cultural changes observed between 1950 - 1960, the period before (1923- 1950) is also mentioned briefly, considering the political, economical and social structure. Thus, the differentiation observed during the period 1950- 1960, is tried to be made clear by emphasizing on the contrasts and continuities with the former period. The research consists of three main parts; In the chapter titled 'socio-cultural changes, urbanism and architecture', the relationship between the socio-cultural changes, urbanism and architecture is briefly mentioned, and the development observed in almost all fields in Western countries, especially in the second half of the 19* century and the first half of the 20* century, is summarized. This period in West gives a striking example to clarify the relationship between socio-cultural changes and urbanism and architecture. Along with being a sample period for this relationship; keeping in mind what West has gone through while evaluating the modernization process observed in Turkey, gives the chance for comparison and thus, makes easier to understand the 'different' (if different) modern condition of Turkey. In the later chapter where socio-cultural context in Turkey between 1950- 1960 is studied; politics, social structure and cultural environment take place under separate titles. Especially politics and social structure, being the most differing mediums of the period from the former, are given in more detail, along with period 1923 -1950 as sub titles. Finally, cultural context is given -in sub-titles daily life, publications and art- in the light of political and social structure. In the chapter 'urbanism and architecture', the explained socio-cultural context is integrated with the developments in urbanism and architecture and thus, the 'picture' of the period is completed. Urbanism is taken from 1923, and the relationship between modernism and urbanism is emphasized. It is also stressed that, beginning with the 1950s, as modernism in Turkey IX has changed its route, the urban practice -especially as exampled with Menderes' practices in Istanbul- has also changed its route. The sudden change of 'form' observed in this period in architecture, is not only explained in context of Western effects, but also evaluated as an extension of the changes of the 'inner' context. In this research, the question that is kept in mind is whether Turkey's modernization process has been different from that of the Western countries or Third World countries. The reflections of this process, which changed its route in 1950s and gained acceleration with the increase of social movement, echoes until today. Thus, with this research it is aimed to find a different ground for later assessments of this, and following periods.