Yaşlılık Kurumlarında Yaşlı Mekansal Davranış Ve Bilişiminin Mekansal Dizim Bağlamında İrdelenmesi

Abstract

Tez; yaşlılık kurumlarında mekansal kurgunun, yaşlı kullanıcıların davranışsal örüntüleriyle olan bilişsel ve mekansal davranış düzeyindeki ilişkisinin ortaya konulması bağlamında ele alınmaktadır. Yaşlı mekansal davranışı ile mekansal kurgu arasındaki etkileşimi ortaya koymak amacıyla yola çıkılarak, yaşlı bireyin duyusal ve duyuşsal ihtiyaçlarına bağlı olarak fiziksel mekanın kullanıcılarını biraraya getirme potansiyelinin anlaşılması hedeflenmiştir. Dolayısıyla, yaşlılık kurumlarında fiziksel çevre bileşenleri ile bu çevrede yaşayan yaşlılar arasındaki etkileşim ve algısal süreçler; kişisel alan, psiko-sosyal alan, mahremiyet, aidiyet, yüksek etkileşimli ve düşük etkileşimli mekan kavramları bağlamında ele alınmaktadır. Giriş bölümünde, tezle ilgili genel amaçlar, tezin kapsamı ve yöntemiyle ilgili çerçeve çizilerek, tezin hipotezi ortaya konulmuştur. Yaşlılık kurumlarında, yaşlı mekansal davranışı ile kurgu arasındaki etkileşimin nitelik ve niceliğinin mekansal çevre oluşumu üzerinde belirleyici rol oynadığı ileri sürülmektedir. Yaşlı yeni çevresinde kurgudan etkilendiği gibi, mevcut kurgu üzerinde etkili de olabilmektedir. Bu bağlamda yaşlı bireyler, duyuşsal ihtiyaçları doğrultusunda çevrenin zayıf ve güçlü kurgusal yapısına göre, davranışsal tepkiler gösterebilir ya da kurgunun baskın karakteriyle beraber hareket edebilirler. Bu durumun da yüksek ya da düşük etkileşimli sosyal çevre oluşumunda belirleyici rol oynadığı söylenebilir. İleri sürülen hipotezin, doğruluğunun ortaya konulmasına yönelik araştırma için çalışmanın ikinci bölümünde; yaşlılık ve uyum bağlamında, mekansal davranış ve algı ile ilgili kuramsal çerçeve çizilmektedir. Odak kullanıcı grubunu yaşlılar oluşturduğu için, yaşlanma (aging) olgusu; yaşlılıktaki fiziksel ve işlevsel değişiklikler bazında ele alınarak, yaşlı birey algı ve bellek yapısı üzerinde durulmuştur. Yaşlılık biliminin (gerontoloji) tanımlaması yapılarak, yaşlılık kuramları; biyolojik ve psiko-sosyal kuramlar çerçevesinde tanımlanmıştır. Yaşlılık ve uyum çerçevesi içinde; psiko-mekansal kuramlar açıklanarak, yaşlıların mekansal davranışları ve mekansal dizim ilişkisi kurulmaya çalışılmıştır. İkinci bölüm kapsamında oluşturulan kuramsal yapı ve kavramsal çerçeve ile bireyin fiziksel çevreyle olan ilişkisi açıklamakta ve çevre-davranış çalışmaları kapsamında ortaya konulmaktadır. Bu bölümde açıklanmakta olan mekansal davranışı etkileyen soyut kavramlar, beşinci bölüm kapsamındaki alan çalışması sırasında elde edilen somut kavramları değerlendirmek için veri olarak kullanılmaktadırlar. Üçüncü bölümde toplumun yaşlanması ve yaşlılıkta barınma probleminden yola çıkılarak, Türkiye’de ve dünya genelinde yaşlı kuşağa yönelik geliştirilen yaşlılık kurumları tasarım boyutlarıyla ele alınmakta ve mimari programlamadaki standartlar gözden geçirilerek, çözüm modelleri açıklanmaktadır. Yaşlı bireyi kuruma yönlendiren süreç, barınma ve ekonomik problemler bağlamında ele alınarak, değişimin yarattığı uyum problemlerine dikkat çekilmektedir. Yine aynı bölümde, yaşlı kuşağın barınma problemine yönelik, hizmetlerin kurumsallaşması ve mimarlığın konusu haline gelmesi süreci üzerinde durulmaktadır. Bu bölüm kapsamında, alan çalışmalarına geçişten önce yaşlılık kurumlarının tasarımı ve mekansal davranış üzerinden öne çıkan problemler ortaya konulmaktadır. Dördüncü bölümde tezin metodolojisi ortaya konularak, alan çalışmasının yol haritası çizilmektedir. Tez metodolojisi; yaşlılık kurumlarında farklılaşan kurguların yaşlı kullanıcıların davranışsal mod ve örüntüleriyle olan algısal ve mekansal davranış düzeyindeki ilişkisinin sentaktik düzeyde karşılaştırmalı olarak ortaya konulması ve irdelenmesi bağlamında ele alınmaktadır. Çalışmanın yöntemi belirlenirken; yaşlılık, yaşlı mekansal davranış ve bilişimi, yüksek ve düşük etkileşimli mekansal çevre oluşumu gibi kavramlar, mekansal dizim yöntemi çerçevesinde kavramsal olarak ele alınmaktadır. Beşinci bölüm kapsamında seçilen yaşlılık kurumlarında yapılan karşılaştırmalı alan çalışmalarıyla; iki farklı mekansal kurgunun, yaşlı kullanıcıların mekansal davranışlarıyla ne derecede uyumlu oldukları, ilişki düzeyleri ve aralarındaki farklar üzerinde durularak, yaşlılık kurumlarında mekansal kurgu ile yaşlı kullanıcı mekansal davranışı arasındaki etkileşim üzerine odaklanan hipotezin doğruluğunun tartışılmasına yönelik veriler elde edilmektedir. Seçilen kurumlardaki yaşlıların davranışsal modları, mekansal davranışları, mekanları kullanma süre ve sıklıkları gözlem tekniği ile tablolaştırılmıştır. Birebir görüşme ile gözlemlenen yaşlıların yaşları, cinsiyetleri, eğitim düzeyleri vb. sosyo-demografik özellikleri ile kurumda kalış süreleri veri olarak toplanmıştır. Ardından, kullanıcılara çizim yaptırılarak, bilişsel haritaları yoluyla imgesel mekan parametreleri elde edilmiş, mekanların hatırlanma değerleri çıkartılmıştır. Mekansal dizim yöntemi ile mekanların eşgörüş alanı, eşgörüş alanı çevresi, bütünleşme ve bağlantısallık değerleri elde edilmiştir. Tezin bu bölümünde; mekansal dizim yöntemi, gözlem tekniği, birebir görüşme ve bilişsel haritalar ile elde edilen veriler biraraya getirilerek değerlendirilmekte, aralarındaki korelasyonlar tezin hipotezi bağlamında tartışılmaktadır. Alınan sonuçlarla; iki farklı mekansal kurgunun kullanıcısının mekansal davranışı üzerinde uyumlu ya da uyumsuz mekansal davranışı belirleyici etkisinin olup olmadığı ortaya konularak, aralarındaki niceliksel ve niteliksel ilişkisinin varlığı sayısal değerlerle ifade edilmektedir. Sonuç olarak; yaşlılık kurumlarında, yaşlı kullanıcı mekansal davranışı çevresel algı ve bilişim bağlamında analiz edilerek, mekansal kurgunun bu bağlamdaki etkisi karşılaştırmalı iki örnek üzerinden irdelenmektedir. Tezin altıncı ve son bölümünde ise, elde edilen sonuçlar tezin amaç ve kapsamı çerçevesinde ele alınarak genel bir değerlendirme yapılmaktadır. Çalışmayla birlikte, “mekansal kurgu”, “yaşlı mekansal davranış ve bilişimi” ve “mekansal dizim yöntemi” arasında kurulan ilişki bağı ile oluşturulan kavramsal çerçeve ile tezin hipotezi arasındaki hesaplaşma ortaya konulmaktadır. Sözü edilen kavramlar arasındaki ilişkilerin ortaya çıkarılmasının, yaşlılık kurumlarının tasarım performanslarının değerlendirilmesi yönündeki önemine dikkat çekilmektedir. Bu çalışmanın sonunda elde edilen değerlendirme sonuçlarının ve bu bağlamda ortaya konulan tartışma ortamının; yaşlılık kurumlarının, bu yaş döneminin fiziksel, bilişsel, sosyolojik ve psikolojik özelliklerinin göz önünde bulundurularak ele alınmasına ve tasarlanmasına yönelik katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın, kavramsal alt yapısı, analizleri ve ortaya koyduğu karşılaştırmalı sonuçları ile farklı örnekler ya da farklı ölçeklerde ilerletilmeye açık bir veri tabanı oluşturacağı öngörülmektedir.

The aging of the population is an increasingly important issue in this century, especially considering how this issue affects all aspects of society including but not limited to health, social security, environment, architecture, socio-cultural activites and family. From the beginning of the 20th century, influenced by the age of industrialization, rapidly improving technologies, urbanization and an individualized life cycle, there have been many changes in both family and social structures. The transition from extended family structures to nuclear family and the decreased ability of function in the elderly have caused many of the elderly to become isolated. Death of spouse, decrease in income levels, not having social security, nor security in living alone have made the lives of the elderly quite difficult. Therefore, for these and other reasons, elderly care institutions have become the preferred living spaces for the elderly in recent times. However, whereas trends may have changed in recent times, until now little importance has been given to studies on the spatial features of such elderly care institutions’ being sufficient in meeting the physical, social, psychological needs and expectations of the elderly. Therefore, it is pertinent that the relationship between spatial configuration and socio-behavioural patterns of the elderly be examined and clarified for the benefit of users and future design of such institutions. As part of "Environment Behavioral Studies", the conceptual framework of this research includes the scope of “psycho-spatial” and “psycho-social” concepts as well as “architectural design” and “elderly user’s spatial behavior and responses” which are examined syntactically and parameters regarding the study are being discussed with a transactional approach. According to Lawton and Nahemow’s Ecological Theory of Adaptation and Aging (1973), interactions between behavioural and perceptual responses of users in a spatial configuration play a crucial role in the formation of the environment. The physical configuration can be transformed into a new setting, where the hard programmed spaces gain fluidity enabling a softer medium. Therefore, the purpose of this research is to examine the social interaction of residents in the spaces of two hard programmed elderly care institutions. This thesis illuminates the relationship between spatial configuration and behavioural patterns of the elderly on the basis of perception in elderly care institutions. The intended aim is to first clarify interaction between space syntax and behavioural responses of the elderly. Then formulate an understanding to the potential of gathering the elderly in manner that correlates between users’ sensory and affective needs together with the space syntax values. In the introduction; the aims, scope, methodology and hypothesis of the thesis are given. It is put forward that the qualitative and quantitative interaction between behavioural and perceptual responses of the elderly as well as spatial configuration plays a crucial role in the formation of spatial surroundings. A person is affected by his/her surroundings and also have an impact on his/her environment. According to this, a person gives behavioural responses which match their sensory needs, by examining the non supportive socio-fugal and supportive socio-pedal configuration of the surroundings. As a result, they respond according to the dominant character of the space. This situation plays a key part in the formation of social surroundings with high or low interaction potentials. In the second part of this study, a hypothetical framework is given regarding spatial behaviours and perceptions pertaining to aging and adaptation. As the users of space are the elderly, an aging concept is built upon the perception and the memories of the elderly with consideration of both physical and functional changes. Gerontology (the science of aging) is described and used an aging theory that is given within the frame of biological and psychosocial models. Within the scope of aging and adaptation, psycho-spatial theories and the relation between spatial behaviour of the elderly and space syntax are also illuminated. Therefore, the main aim of the thesis is to examine the socio-behavioral and perceptual processes between the physical components of two comparable elderly care institutions and the users of these environments within the context of personal space, privacy, territory, socio-pedal and socio-fugal spaces. The theoretical structure and framework given in the second part are to explain the relation of people between their physical environments. These relations are given in the context of Environment and Behavioural Studies. The abstract concepts, which affect spatial behaviour in this part, are used as data for the evaluation of concrete concepts of the case study. In the third part of the thesis, the elderly care institutions around the world and Turkey are examined on the basis of configurational dimensions including the aging and housing problems of the elderly and suggested solution models regarding the architectural programming standards are provided. The process which directs the elderly to the institutes, is argued on the basis of financial, housing and adjustment problems encountered as a result of changes in user environments are pointed out. It is mentioned that services for the housing problem regarding the elderly should become institutionalized and considered as an architectural concept. Prior to the case study, the problems associated with spatial behaviour in relation to spatial configurations are also established. In addition, some examples of national and international elderly care institutions are presented to give an opportunity to the reader to compare the physical conditions of other elderly care institutional settings. In the fourth part, the methodology of the thesis is given and a case study is mapped out. The methodology deals with the relationship between spatial configuration and behavioural patterns of the elderly regarding the perceptual and spatial behavioural basis, which are put in this concept on a syntactic level. To determine the methodology of the thesis, the concepts like aging, spatial behaviour of the elderly, sociofugal and sociopetal spatial configurations are examined with relation to the Space Syntax Method. The fourth section also covers the methodology of the case study, giving place to the introduction of plan layouts together with individual spatial components, the characteristics of the participants who contributed to the study, how the case study is executed systematically, how the data is collected and how the collected data is correlated. In the fifth part, the comparative case studies of Maltepe (MECRI) and Etiler Elderly Care and Rehabilitation Institutions (EECRI) which possess different spatial configurations are evaluated according to the compatibility to the spatial behaviours of the elderly, as well as the differences between them. MECRI, is a linearly configurated three-storey building complex whereas EECRI, is a vertical and nine-storey. Within the context of selected two institutions, the case study has been conducted with a total of sixty elderly users, where their behavioural modes and usage frequency are observed along with the collection of their socio-demographic data such as age, gender, level of education and experience at the institutions, by face to face interviews. Additionally residents draw out their environment from memory, creating cognitive maps. For the syntactic analysis Michigan University licenced “Syntax 2D” software is used and calculations of isovist area, isovist perimeter, integration and connectivity parameters are taken as the result. Therefore, within the context of these institutes, behavioural, cognitive and syntactic data gathered are analysed compared through simple regression correlations. By these, the aim of the thesis on spatial configuration and spatial behaviour of elderly interaction is shown. Data from space syntax, observation method, interviews and cognitive maps are gathered and integrated to discuss the correlations between them on the basis of this hypothesis. The results and outcomes of the correlations, which have been derived from chi-square and regression analyses, are explained by emphasizing significiancies. Following in the sixth section, the evaluations and results are combined with personal observations, which have been cumulatively evaluated, are discussed within the framework of the scope and aim of the study. In addition, proposals and recommendations regarding the future design characteristics of elderly care institutions settings are provided in order to meet the physical, social and pyschological needs of elderly people for consideration. In the fifth part of the thesis; the relation between spatial behaviour and perception of the elderly are analysed regarding spatial perception and cognition and the effect of spatial configurations on these properties are compared by the evaluation of two different examples of elderly care institutions. As a result, two different spatial configurations have both adaptive or non-adaptive determinant effects on the spatial behaviour of the elderly and the qualitative and quantitative relations between them are proven by numerical values. The softened programming configuration of the MECRI is altered by the elderly according to their needs whereas in contrast the EECRI possesses an adaptive interaction between the elderly with its hard programming configuration. As an implication of these results, it is determined that different spatial configurations have different effects on the spatial behaviour and perceptions of the elderly. The configuration of an elderly care institutitions may cause adaptive or non-adaptive behavioural responses according to the correspondence with the sensory and affective needs of the elderly.Consequently, it is seen that two different spatial configurations have both adaptive and non-adaptive determinant effects on the spatial behaviour. For example, in one institute, social interaction needs of the elderly residents have led them to transform circulation spaces into social gathering areas, where socio-petal functional usage frequency complies with syntactic outcomes. Contrary to this softened programming, the other institute strictly follows the rules of predesigned spaces even though syntactic outcomes point out deeper spaces. These results imply that different spatial configurations have different effects on the behaviour and perceptions according to the sensory and affective needs of the elderly, which can be transferred into future investments and designs of elderly care institutions to ensure the specific needs of this age group. With the results of this thesis, qualitative and quantitative hints have been obtained between spatial configuration and spatial behaviours of the elderly. A conceptual framework has been created between “Spatial Configuration”, “Spatial Behaviour and Perception of the Elderly” and the “Space Syntax Method”. For the evaluation of the configurational performance of elderly care institutitions, not only syntax of space, cognition and behavior of elderly, but also physical properties of the institution such as dayligth, withnesses to social interaction are crucial. The result of this thesis and revelations of a discussive atmosphere on this topic will provide an extensive and supportive database to configure elderly care institutions regarding the physical and psychosocial properties of the elderly. In consideration of the findings, implementation of these parameters into future investment designs of elderly institutions provides a means to progress within the architectural design community’s knowledge based. Additionally and of equal importance is the opportunity to ensure the specific needs of this age group is not overlooked rather given more focus for their benefit.