İstanbul sur kapılarının çevresel değerlendirmesi

Abstract

Kapılar, surlarla çevrili kentlerde savunma fonksiyonlarının yanısıra kentin giriş çıkışlarının gerçekleştiği güç noktalarıdır. Ayrıca kapılar, kent içinde korunan anıtsal yapılar olarak kent dokusu ve imgesi içinde etkili bir yere sahip ve kenti tanımlamaya yönelik en önemli elemanlar olmuşlardır. Çalışmanın sur kapıları özelinde yapılmasının nedeni bu özelliklerinin etkisiyle kent yaşamında ve ulaşım sistemi üzerinde önemli bir yer tutmalarıdır. Çalışma kapsamında İstanbul tarihi yarımada üzerinde yeralan sur kapıları incelenmiştir. Bu bağlamda öncelikle, sur kapılarının kentsel alan içindeki önem ve rollerinin ortaya konulabilmesi için konu ile ilişkili olan kent dokusu, kent kimliği, kent imgesi ve kent morfolojisi tanımları, kavramsal bilgiler olarak ele alınmıştır. Sur ile çevrili kentler tezin bir sonraki bölümünü oluşturmuş ve bu bölümde; surların ve kapıların tarihi gelişim süreci içerisinde durumlarına etki eden faktörler ve kentsel yaşam içindeki rolleri belirlenmiştir. Bu çalışma sonucunda, surların savunma amaçlı olarak kenti çevreleyen önemli elemanlar ve kapıların da kentle iletişimini sağlayan güvenli noktalar oldukları ortaya konmuştur. Tarih boyunca doğal özellikler, politik sebepler, sosyal ve kültürel yaşamda meydana gelen değişimler, ulaşım biçimi, bilim ve teknolojideki gelişmeler gibi etkenler ve bu etkenlere bağlantılı olarak surlar zaman içinde değişime uğrasalar da kapılar anıtsal yapılar olarak kent dokusu ve imgesi içinde önemli yere sahip olmuşlardır. Tarihi İstanbul sur kapılarının mevcut kullanım biçimleri ve rollerinin ortaya konabilmesi için öncelikle tarihi yarımada üzerinde bulunan sur kapılarının tarihi süreç içindeki yerlerine işaret edilmiştir. Kara, Haliç ve Marmara surları üzerinde bulunan sur kapıları tek tek işaretlenmiş ve inşa edildikleri tarihte üstlendikleri fonksiyonları, konumları ve biçimleri hakkında detaylı bir araştırma gerçekleştirilmiştir. V1H İstanbul sur kapılarının amaca yönelik incelendiği bölümde; çalışma alanı sınırları içinde günümüzde kullanımları mevcut olan kapılar için analiz bulguları ve değerlendirmeleri ortaya konmuştur. Kapı çevresinde yeralan yerleşim alanlarına yönelik arazi kullanım, kat yükseklikleri, bina durumları ve yapım sistemleri analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu tipolojik verilere dayalı olarak bir sonraki aşamada, her bir kapı için yatay ve düşey düzlemdeki özellikler değerlendirilimiştir. Bu kapsamda, yatay düzlemde; kapının durumu, kapının konumu, kapının açıklığı, kapıya bitişik kullanım, kapı çevresindeki kullanım ve kapıya bağlanan sokak+meydan ilişkisine yönelik özellikler belirlenmiştir. Düşey düzlemde ise, kapının yüksekliği, bitişik sınırlayıcı türü ve surlarla ilişkisi irdelenmiştir. Sonuç olarak elde edilen araştırma bulgularına ve yapılan değerlendirmelere dönük olarak sur kapılarının olumlu ve olumsuz özellikleri ortaya konmuştur. Belirlenen özelliklere dayalı olarak sur kapılarının kent dokusu ve içindeki varlıklarını koruyabilecek ve yalnızca giriş-çıkış noktaları olmaktan kurtularak kendi kimliklerini ortaya koyabilecek nitelikler kazandırılmak amacıyla öneriler geliştirilmiştir. Böylelikle yapıldıkları tarihten itibaren günümüze dek ulaşabilen sur kapılarının günümüz gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak değerlendirilmesi ve kullanıcılarına cevap verebilecek düzeye ulaştırılmaları sağlanmaya çalışılmıştır.

In the cities surrounded by city walls; city gates do not only act as defense elements but also are the power points where circulation is realized. City gates are monumental objects preserved in the city sense and acts as the most important elements which helps the identification of a city. The reason the study covers the city walls is the above mentioned items having effects on city life and transportation system. The case study consists of city gate survey on historical penisula of Istanbul. Primarily, to clarify the role and importance of city gates within the city; city sense, city identity, city image, city morphology definitions are examined. Throughout historical development walled cities are surveyed with the wall gates factors and effects on city life. As a result of a study it is put forward that the city walls are the objects acting as defensive elements and gates are the objects acting as safe communication points with the city. In history effects like, natural conditions, political reasons, science and technological development, related effects caused walls to change their role. However city sense and image carry this objects as monumental. The city gates on Istanbul historical penisula are defined with their historical occupation to reveal their existing use and roles on their district. These gates on Land Walls, Golden Horn Walls and Marmara Walls are marked on penisula layout on their historical function, orientation, form are surveyed. The analysis on the existing gates show land use, building storeys, building condition, building construction system surrounding the gates. On the following stage; the horizontal and vertical specifications are observed according to these typological items. With this concept; on horizontal, gates condition, gates orientation width, adjacent function, nearby functions, street-square connection to the gate are specified for each existing gate. On vertical, gate height, adjacent borderline and relation with the walls are established. As a result survey foundings and estimations release the positive and negative conditions of the walls and gates suggestions have been developed according to these establishment which will help to identify these elements in city image. In this study, the historical walls and gates have been established to create a path towards the use of these objects by means of today's needs.