Türkiye'de Yerel Sivil Toplum Kuruluşlarının Mimari Korumaya Katkıları: Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu Ve Restorasyon Faaliyetleri

Abstract

Osmanlı Devleti'nin ilk başkenti olan Bursa, Orhan Bey dönemi ile kentsel gelişimine başlamış ve Fatih Sultan Mehmet ile birlikte İstanbul'un Osmanlı pahiyatahtı olduğu zamana kadar süratle gelişerek geleneksel Osmanlı şehri görüntüsüne ulaşmıştır.Bu süreçte yaptırılan anıt eserler Bursa'nın I. Derece deprem bölgesi olması sebebiyle büyük depremlere maruz kalarak zaman zaman tahrip olmuş, dönemsel müdahalelerle ayakta kalmaları sağlanmıştır. Bursa deprem tarihinde büyük bir yeri olan 1855 Bursa Depremi sonrası bu tarihi anıtların bir bölümü hasar görmüş, birçoğu yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Dönemin yetkilileri tarafından onarılan bu yapılar kısa bir zaman sonra da bir devrin kapanışına, önemli savaşlara şahit olmuş, yeri geldiğinde de cephanelik olarak kullanılmıştır. Kazım Baykal'ın Bursa'ya gelişi de böyle bir dönemin ardından gerçekleşmiştir. Yeni Türk Devleti ile birlikte geçmişine sahip çıkmak isteyen toplumda koruma bilincini oluşturmak amacıyla 1946 yılında kişisel menfaatlerden uzak, şehrin tarihi değerlerini diriltmeyi hedefleyen "Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu" kurulmuştur. Koruma yasasının bulunmadığı, koruma kavramında boşlukların olduğu, geleneksel teknikleri bilen ustaların sayısının gitgide azaldığı bir dönemde toplumsal bir bilinçle hareket eden Kurum üyeleri Kurum'un aktif olduğu 40 yılı aşkın süre boyunca 150'ye yakın anıtın onarımını gerçekleştirmiştir. "Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu" ile aynı yıl Ankara'da kurulan "Türkiye Anıtlar Derneği" Kurum'a çok benzer çalışma modeli geliştirmiş, hayırseverlerin yaptığı bağışlarla önemli işler başarmıştır. Türkiye'deki sivil toplum hareketleri tarihinde yadsınamaz birer örnek olan bu kuruluşlar günümüzdeki yeni oluşumlar için de örnek oluşturmaktadır. Günümüzde "Türkiye Anıtlar Derneği" iş kapasitesi bakımından daralarak da olsa aktif olarak çalışmalarına devam edebilirken "Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu" çalışmalarını neredeyse sona erdirerek Kurum üyeleri tarafından adı yaşatılmaya çalışılan bir derneğe dönüşmüştür. Tez kapsamında Türkiye koruma tarihi ışığında söz konusu koruma modelleri incelenmiş, "Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu"nun restorasyon yaklaşımı Kurum'un yaptığı restorasyonlar üzerinden ele alınmıştır. Adı geçen sivil toplum kuruluşlarının Avrupa'daki benzerleri kuruldukları yıldan günümüze giderek büyüyen organizasyonlara dönüşürken, Türkiye'de halihazırda yaşanan bu küçülme ya da tamamiyle son bulma sürecinin nedenleri irdelenmiş ve tez kapsamında yorumlanmaya çalışılmıştır.

Bursa, the first capital city of the Ottoman Empire, began its urban development during Orhan Bey and continued evolving rapidly to reach its traditional Ottoman city pattern until İstanbul became the capital city in Fatih Sultan Mehmet era. Since Bursa has been located in the first-degree seismic zone, the monuments built in this period were exposed to serious earthquakes and were fallen into ruin for several times. By periodic repair interventions being applied, the buildings were provided to survive. In 1855, after one of the most significant earthquakes in Bursa history, these historical monuments were damaged critically and many of them were almost demolished. Certain monuments which were able to survive had been repaired by the authorities of the time and after onlya short period of time, they witnessed the end of an era and during serious wars they were used as arsenals in battlefields. Kazım Baykal, who was born in Bursa in 1905 has experienced the period of II. Abdülhamit, V. Mehmet Reşat and VI. Mehmet Vahdettin. In 1924, he went to İstanbul and graduated from the Faculty of Religious Sciences at Darülfünun (İstanbul House of Multiple Sciences) in 1927. In addition, he earned degrees from the Faculty of Letters at Darülfünun and Higher Teacher Training School (Yüksek Muallim Mektebi) in 1928. The instructors of the period in Darülfünun are presented as the most important factor behind the success of Kazım Baykal. After his graduation, beginning his career as a literature teacher in Diyarbakır, his interest to the monuments has begun as he has admired ancient Diyarbakır City Walls. In 1945, he returned to Bursa as a philosophy teacher at Bursa High School for Boys (Bursa Erkek Lisesi). After one year, he lead the establishment of "The Society of Friends of Historic Buildings in Bursa" The vision of the society was reviving the historic values of the city which were witnessed severe earthquakes and serious battles during the establishment of Turkish Republic. By the efforts of the members of this association, approximately 150 monuments has been restored over a 40 years of time, despite the absence of historic preservation laws and reduced number of craftsmen for the traditional techniques. There are other similar models in the other parts of the country. The most efficient example of these civil society movements is "Turkish Monuments Association" (Türkiye Anıtlar Derneği) that was established in 1946. Beside the establishment of these two societies is in same year, their working process has also many similarities. "Turkish Monuments Association" was founded by the notables of the period in Ankara and continued its works in İstanbul. Comparing with "Society of Friends of Historic Buildings in Bursa", "Turkey Monument Association" is still actively working despite narrowing in terms of capacity. Observing the Europe, its obviously seen that these kind of civil organizations are the result of very long process of work. In addition, conservation awareness spreads to majority of the public. Another common feature of these cultural movements is being commenced with small groups and developed in the course of time. In the scope of the thesis, the reasons why these non-governmental organizations in Turkey are downsizing or closing while the European counterparts keep growing are analyzed and presented.